M. TVLLI CICERONIS PRO A. CAECINA ORATIO
I.
[1] Si, quantum in agro locisque desertis audacia potest, tantum in foro atque in judiciis impudentia valeret, non minus nunc in causa cederet(未完接) A. Caecina Sex. Aebuti impudentiae, quam tum in vi facienda cessit audaciae. Verum et illud considerati(慎重な) hominis esse putavit, qua de re jure disceptari(裁定する) oporteret, armis non contendere, et hoc constantis, quicum vi et armis certare noluisset, eum jure judicioque superare.
[2] Ac mihi quidem cum audax praecipue fuisse videtur Aebutius in convocandis hominibus et armandis, tum impudens in judicio, non solum quod in judicium venire ausus est―nam id quidem tametsi improbe fit in aperta re(明白な事実において), tamen malitia(悪事・奪) est iam usitatum(慣習的に使用される)―sed quod non dubitavit id ipsum quod arguitur(告発されている) confiteri; nisi forte hoc rationis habuit(まさかこんなことを考えているのだろうか), quoniam, si facta vis esset moribus(形式的に), superior in possessione retinenda non fuisset, quia contra jus moremque facta sit, A. Caecinam cum amicis metu perterritum profugisse; nunc quoque in judicio si causa more institutoque omnium defendatur, nos inferiores in agendo(訴訟を起こす) non futuros; sin a consuetudine recedatur(逸脱する), se, quo impudentius egerit, hoc superiorem discessurum(裁判の結果となる). Quasi vero aut idem possit in judicio improbitas(あつかましさ) quod in vi confidentia(大胆さ), aut nos non eo libentius tum audaciae cesserimus quo nunc impudentiae facilius obsisteremus.
[3] Itaque longe alia ratione, recuperatores(民事審判委員), ad agendam causam(弁護する、主張する) hac actione(訴訟、訴訟手続) venio atque(←alia) initio veneram. Tum enim nostrae causae spes erat posita in defensione mea, nunc in confessione adversarii, tum in nostris, nunc vero in illorum testibus; de quibus ego antea laborabam(心配する) ne, si improbi essent, falsi aliquid dicerent, si probi existimarentur, quod dixissent probarent; nunc sum animo aequissimo. Si enim sunt viri boni, me adiuvant, cum id jurati dicunt quod ego injuratus insimulo; sin autem minus idonei, me non laedunt, cum eis sive creditur, creditur hoc ipsum quod nos arguimus, sive fides non habetur, de adversarii testium(証人) fide derogatur(減ずる).
II.
[4] Verumtamen cum illorum actionem causae considero(熟視する), non video quid impudentius dici possit, cum autem vestram in judicando dubitationem, vereor ne id quod videntur impudenter fecisse astute et callide(抜け目なく) fecerint. Nam, si negassent vim hominibus armatis esse factam, facile honestissimis testibus in re perspicua tenerentur(有罪となる); sin confessi essent et id quod nullo tempore jure(正当に) fieri potest tum ab se jure factum esse defenderent, sperarunt(完), id quod assecuti sunt, se injecturos(引き起こす) vobis causam deliberandi et judicandi justam moram ac religionem(躊躇). Simul illud(→ut),quod indignissimum(馬鹿馬鹿しい) est(挿入文), futurum(=fore ut文) arbitrati sunt, ut in hac causa non de improbitate Sex. Aebuti, sed de jure civili judicium fieri videretur.
[5] Qua in re(この場合), si mihi esset unius A.Caecinae causa agenda, profiterer(明言する) satis idoneum esse me defensorem, propterea quod fidem meam diligentiamque praestarem(保証する); quae cum sunt in actore(弁護人) causae, nihil est in re praesertim aperta ac simplici quod excellens ingenium requiratur. Sed cum de eo mihi jure dicendum sit, quod pertineat ad omnis, quodque constitutum sit a maioribus, conservatum usque ad hoc tempus, quo sublato non solum pars aliqua juris deminuta, sed etiam vis(暴力) ea quae juri maxime est adversaria judicio confirmata esse videatur, video summi ingeni causam esse, non ut id demonstretur quod ante oculos est sed ne, si quis vobis error in tanta re sit objectus(=間違った判決を出す), omnes potius me arbitrentur causae quam vos religioni vestrae defuisse(欠けている)(=この訴訟は私には力不足だった).
[6] Quamquam ego mihi sic persuadeo, recuperatores, non vos tam(→quam) propter juris obscuram dubiamque rationem(問題) bis(二回) iam de eadem causa dubitasse quam, quod videtur ad summam illius existimationem(名誉) hoc judicium pertinere, moram(猶予) ad condemnandum quaesisse simul et illi spatium ad sese colligendum (気を取り直す)dedisse. Quod quoniam iam in consuetudinem venit et id viri boni vestri similes in judicando faciunt, reprehendendum fortasse minus, querendum(嘆かわしい) vero magis etiam videtur, ideo quod(なぜなら) omnia judicia(裁判) aut distrahendarum controversiarum(論争を終わらせる) aut puniendorum maleficiorum causa reperta(作り出す) sunt, quorum alterum levius est, propterea quod et minus laedit et persaepe disceptatore(裁定者) domestico dijudicatur, alterum est vehementissimum(重大な), quod et ad graviores res pertinet et non honorariam operam amici, sed severitatem judicis ac vim requirit.
[7] Quod est gravius(重大な方), et cuius rei causa maxime judicia constituta sunt, id iam mala consuetudine dissolutum est. Nam ut quaeque res est turpissima(けしからん), sic maxime et maturissime vindicanda(罰する) est, at eadem, quia existimationis(名誉) periculum est, tardissime judicatur.
III.
Qui igitur convenit(ふさわしい), quae causa fuerit ad constituendum judicium, eandem moram(遅らす理由) esse ad judicandum? Si quis quod spopondit(<spondeo約束), qua in re verbo se uno obligavit(束縛する), id non facit, maturo judicio sine ulla religione(躊躇) judicis condemnatur; qui per tutelam(後見) aut societatem(提携) aut rem mandatam(委任) aut fiduciae(抵当) rationem fraudavit quempiam, in eo quo delictum maius est, eo poena est tardior?
[8] 'Est enim turpe judicium.' Ex facto quidem turpi. Videte igitur quam inique(不当な) accidat, quia res indigna(恥ずべき) sit, ideo turpem existimationem sequi; quia turpis existimatio sequatur, ideo rem indignam non vindicari.
Ac si(ac si=quasi) qui mihi hoc judex recuperatorve dicat: 'potuisti enim leviore actione(訴訟) confligere(争う), potuisti ad tuum jus faciliore et commodiore judicio pervenire; quare aut muta(変える、命) actionem aut noli mihi instare(要求) ut judicem(接)'; tamen is aut timidior videatur quam fortem, aut cupidior quam sapientem judicem esse aequum est(正しい), si aut mihi praescribat quemadmodum meum jus persequar, aut ipse id quod ad se delatum(委ねられた) sit non audeat judicare. Etenim si praetor, is qui judicia dat, numquam petitori(原告) praestituit(指定する) qua actione(訴訟) illum uti velit, videte quam iniquum sit constituta iam re, judicem(主) quid agi(be done) potuerit aut quid possit, non quid actum sit quaerere(動).
[9] Verumtamen(とはいえ) nimiae(過度な) vestrae benignitati pareremus, si alia ratione jus nostrum recuperare(回復する) possemus. Nunc vero quis est qui aut vim hominibus armatis factam relinqui(放置する) putet oportere aut ejus rei leviorem(穏やかな) actionem nobis aliquam demonstrare(指示する) possit? Ex quo genere peccati(属), ut illi clamitant(明言する), vel injuriarum(暴行罪) vel capitis(殺人罪) judicia(裁判) constituta sunt, in eo(←quo) potestis atrocitatem(苛酷さ) nostram reprehendere, cum videatis nihil aliud actum nisi possessionem per interdictum(差し止め命令、仮命令、特示命令) esse repetitam(回復する)?
IV.
Verum, sive(あるいは~あるいは) vos existimationis illius periculum sive juris dubitatio tardiores fecit adhuc ad judicandum, alterius rei causam(原因) vosmet ipsi iam vobis saepius prolato(延期して) judicio sustulistis, alterius ego vobis hodierno die causam profecto auferam(取り去る), ne diutius de controversia nostra ac de communi jure dubitetis(接現).
[10] Et si forte videbor altius initium(事件の発端) rei demonstrandae(明らかにすべき) petisse quam me ratio juris(法の理論) ejus de quo judicium est et natura causae coegerit, quaeso(懇願する) ut ignoscatis. Non enim minus laborat(心配する) A. Caecina ne summo jure(権利) egisse(訴訟を起こす) quam ne certum jus(権利) non obtinuisse videatur.
M. Fulcinius fuit, recuperatores, e municipio Tarquiniensi; qui et domi suae cum primis honestus existimatus est et Romae argentariam(両替屋) non ignobilem fecit. Is habuit in matrimonio Caesenniam, eodem e municipio summo loco natam et probatissimam feminam, sicut et vivus ipse multis rebus ostendit et in morte sua testamento declaravit.
[11] Huic Caesenniae fundum in agro Tarquiniensi vendidit temporibus illis difficillimis solutionis(支払い); cum uteretur uxoris dote numerata(=in cash), quo mulieri res esset cautior(安全資産), curavit ut in eo fundo dos collocaretur(投資). Aliquanto post iam argentaria dissoluta Fulcinius huic fundo uxoris continentia(隣の) quaedam praedia(農地) atque adjuncta mercatur. Moritur Fulcinius―multa enim, quae sunt in re(財産), quia remota sunt a causa, praetermittam―testamento facit heredem quem habebat e Caesennia filium; usum et fructum(用益権) omnium bonorum suorum Caesenniae legat ut frueretur una cum filio.
[12] Magnus honos(心遣い、謝礼、人に対する敬意) viri jucundus mulieri fuisset, si diuturnum esse licuisset; frueretur enim bonis cum eo quem suis bonis heredem esse cupiebat et ex quo maximum fructum(楽しみ) ipsa capiebat. Sed hunc fructum mature fortuna ademit. Nam brevi tempore M. Fulcinius adulescens mortuus est; heredem P. Caesennium fecit; uxori grande pondus(重さ) argenti(お金) matrique partem maiorem bonorum legavit. Itaque in partem(=hereditatis分割相続) mulieres(=妻と母) vocatae sunt.
V.
[13] Cum esset haec auctio hereditaria constituta, Aebutius iste, qui iam diu Caesenniae viduitate(寡婦) ac solitudine aleretur(強化される) ac se in ejus familiaritatem(親交) insinuasset(好意を得る), hac ratione ut cum aliquo suo compendio(利益) negotia mulieris, si qua acciderent, controversiasque susciperet(引き受ける), versabatur eo quoque tempore in his rationibus auctionis et partitionis(分割) atque etiam se ipse inferebat(介入する) et intro dabat(入り込む) et in eam opinionem Caesenniam adducebat ut mulier imperita nihil putaret agi callide(賢く) posse, ubi non adesset Aebutius.
[14] Quam personam(役、仮面) iam ex cotidiana vita cognostis, recuperatores, mulierum assentatoris(追従者), cognitoris(代理人) viduarum(寡婦), defensoris(弁護者) nimium litigiosi(訴訟好き), contriti(陳腐な) ad Regiam(ヌマの宮殿、フォーラムに近い), inepti ac stulti inter viros, inter mulieres periti juris et callidi(熟練した), hanc personam imponite(当てはめる) Aebutio. Is enim Caesenniae fuit Aebutius―ne forte(ひょっとして) quaeratis, num propinquus(親族)?―nihil alienius(これ以上の他人はいない・比)―amicus a patre aut a viro traditus? ―nihil minus(とんでもない)―quis igitur? ille, ille quem supra deformavi(描写する), voluntarius amicus mulieris non necessitudine aliqua, sed ficto(みせかけの) officio(奉仕) simulataque sedulitate(勤勉) conjunctus, magis opportuna(好都合な) opera(尽力) non numquam quam aliquando fideli(誠実な).
[15] Cum esset, ut dicere institueram(着手する), constituta auctio Romae, suadebant amici cognatique Caesenniae, id quod ipsi quoque mulieri veniebat in mentem, quoniam potestas esset emendi(買う) fundum illum Fulcinianum, qui fundo ejus(彼女の) antiquo(以前の) continens esset, nullam esse rationem amittere ejusmodi(こんな) occasionem(好機), cum ei praesertim pecunia ex partitione deberetur; nusquam posse eam melius collocari(投資する). Itaque hoc mulier facere constituit(決めた); mandat ut fundum sibi emat,―cui tandem? ―cui putatis? an non in mentem vobis venit omnibus illius hoc munus(役目) esse ad omnia mulieris negotia(仕事) parati(する気のある), sine quo nihil satis caute(慎重に), nihil satis callide(抜け目なく) posset agi? Recte attenditis(気づく). Aebutio negotium datur.
VI.
[16] Adest ad tabulam(競売), licetur(値をつける) Aebutius; deterrentur(妨げる) emptores(買い手) multi partim gratia Caesenniae, partim etiam pretio. Fundus addicitur(落札された、売られる) Aebutio; pecuniam argentario promittit Aebutius; quo testimonio(証拠) nunc vir optimus utitur sibi emptum esse(その土地は自分が買った). Quasi vero aut nos ei negemus addictum aut tum quisquam fuerit qui dubitaret quin emeretur Caesenniae, cum id plerique scirent(不完接), omnes fere audissent(過完接), qui non audisset, is conjectura assequi(理解) posset, cum pecunia Caesenniae ex illa hereditate(相続財産) deberetur, eam porro in praediis(地所) collocari(使う) maxime expediret, essent autem praedia quae mulieri maxime convenirent, ea venirent(売られた), liceretur(入札) is quem Caesenniae dare operam nemo miraretur, sibi emere nemo posset suspicari.
[17] Hac emptione facta pecunia solvitur(支払われた) a Caesennia; cuius rei putat iste rationem reddi non posse(この事の証明をするのは不可能だと考えた) quod ipse tabulas(帳簿) averterit(横領、私物化); se autem habere argentarii tabulas(銀行の通帳は自分で管理しており) in quibus sibi expensa pecunia(彼による出金) lata(記帳する) sit acceptaque(彼への入金) relata(記録された). Quasi id aliter fieri oportuerit(完接、実際銀行の通帳にはそう書くしかなかった). Cum omnia ita facta essent, quemadmodum nos defendimus, Caesennia fundum possedit locavitque(貸し出す); neque ita multo post A. Caecinae nupsit. Ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur; facit heredem ex deunce et semuncia(12分の11と24分の1) Caecinam, ex duabus sextulis(36分の1) M. Fulcinium, libertum superioris viri, Aebutio sextulam aspergit. Hanc sextulam illa mercedem(報酬) isti esse voluit assiduitatis(粘り強さ) et molestiae(面倒) si quam ceperat. Iste autem hac sextula se ansam(取っ手、手がかり) retinere omnium controversiarum putat.
VII.
[18] Iam principio ausus est dicere non posse heredem esse Caesenniae Caecinam, quod is deteriore jure esset quam ceteri cives propter incommodum(敗北) Volaterranorum(ウォラテッラエ) calamitatemque(敗北) civilem. Itaque homo timidus imperitusque, qui neque animi neque consili satis haberet, non putavit esse tanti hereditatem ut de civitate in dubium veniret(やっかいなことになる); concessit, credo, Aebutio, quantum vellet de Caesenniae bonis ut haberet. Immo, ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam(濫訴) stultitiamque ejus obtrivit(粉砕する) ac contudit(打ち砕く).
[19] In possessione bonorum cum esset, et cum iste sextulam suam nimium exaggeraret(誇張), nomine heredis arbitrum(審判員) familiae(財産) herciscundae(分割) postulavit. Atque illis paucis diebus, postea quam videt nihil se ab A. Caecina posse litium(訴訟) terrore abradere(奪う), homini(=カエキナ) Romae in foro denuntiat(告示) fundum illum de quo ante dixi, cuius istum emptorem demonstravi fuisse mandatu Caesenniae, suum esse seseque sibi emisse. Quid ais? istius ille fundus est quem sine ulla controversia quadriennium(4年間), hoc est ex quo tempore fundus veniit(<veneo売られる), quoad vixit(亡くなった), possedit Caesennia? 'Usus enim,' inquit, 'ejus fundi et fructus testamento viri fuerat
Caesenniae.'
[20] Cum hoc novae litis genus tam malitiose intenderet, placuit Caecinae de amicorum sententia constituere, quo die in rem praesentem veniretur et de fundo Caecina moribus deduceretur(立ち退かせられる). Colloquuntur; dies ex utriusque commodo sumitur. Caecina cum amicis ad diem venit in castellum Axiam, a quo loco fundus is de quo agitur non longe abest. Ibi certior fit a pluribus homines permultos liberos atque servos coegisse et armasse Aebutium. Cum id partim mirarentur, partim non crederent, ecce ipse Aebutius in castellum venit; denuntiat Caecinae se armatos habere; abiturum eum non esse, si accessisset. Caecinae placuit et amicis, quoad videretur salvo capite fieri posse, experiri tamen.
[21] De castello descendunt, in fundum proficiscuntur. Videtur temere commissum, verum, ut opinor, hoc fuit causae: tam temere istum re commissurum quam verbis minitabatur nemo putavit.
VIII.
Atque iste ad omnis introitus(入り口) qua adiri poterat non modo in eum fundum de quo erat controversia, sed etiam in illum proximum de quo nihil ambigebatur(異議を唱える) armatos homines opponit. Itaque primo cum in antiquum fundum ingredi vellet, quod ea proxime accedi poterat, frequentes armati obstiterunt.
[22] Quo loco depulsus Caecina tamen qua potuit ad eum fundum profectus est in quo ex conventu vim fieri oportebat; ejus autem fundi extremam partem oleae derecto ordine definiunt. Ad eas cum accederetur, iste cum omnibus copiis praesto fuit servumque suum nomine Antiochum ad se vocavit et voce clara imperavit ut eum qui illum olearum ordinem intrasset occideret. Homo mea sententia prudentissimus Caecina tamen in hac re plus mihi animi quam consili videtur habuisse. Nam cum et armatorum multitudinem videret et eam vocem Aebuti quam commemoravi audisset, tamen accessit propius et iam ingrediens intra finem ejus loci quem oleae terminabant, impetum armati Antiochi ceterorumque tela(槍) atque incursum(襲撃) refugit. Eodem tempore se in fugam conferunt amici advocatique ejus metu perterriti, quemadmodum illorum testem dicere audistis.
[23] His rebus ita gestis P. Dolabella praetor interdixit, ut est consuetudo, DE VI HOMINIBVS ARMATIS, sine ulla exceptione, tantum ut unde dejecisset(追い出す) restitueret. Restituisse se dixit. Sponsio (保証金)facta est. Hac de sponsione vobis judicandum est.
IX.
Maxime fuit optandum Caecinae, recuperatores(民事審判委員), ut controversiae nihil haberet, secundo loco ut ne cum tam improbo homine, tertio ut cum tam stulto haberet. Etenim non minus nos stultitia illius sublevat quam laedit improbitas. Improbus fuit, quod homines coegit, armavit, coactis armatisque vim fecit. Laesit in eo Caecinam, sublevat ibidem; nam in eas ipsas res quas improbissime fecit testimonia sumpsit et eis in causa testimoniis utitur.
[24] Itaque mihi certum est(決心した), recuperatores, ante quam ad meam defensionem meosque testis venio, illius uti confessione et testimoniis; qui confitetur atque ita libenter confitetur ut non solum fateri sed etiam profiteri(公言する) videatur, recuperatores: 'convocavi homines, coegi, armavi, terrore mortis ac periculo capitis ne accederes obstiti; ferro,' inquit, 'ferro'―et hoc dicit in judicio―'te rejeci(追い返す) atque proterrui(追い払う).' Quid?(さらには、また) testes quid aiunt? P. Vetilius, propinquus(親類、隣人) Aebuti, se Aebutio cum armatis servis venisse advocatum. Quid praeterea? Fuisse compluris armatos. Quid aliud? Minatum esse Aebutium Caecinae. Quid ego de hoc teste dicam nisi hoc, recuperatores, ut ne idcirco minus ei credatis(接) quod homo minus idoneus habetur, sed ideo(=idcirco) credatis quod ex illa parte(相手の側) id dicit quod illi causae(相手の立場) maxime sit alienum?
[25] A. Terentius, alter testis, non modo Aebutium sed etiam se pessimi facinoris arguit. In Aebutium hoc dicit, armatos homines fuisse, de se autem hoc praedicat, Antiocho, Aebuti servo, se imperasse ut in Caecinam advenientem cum ferro invaderet(攻撃する). Quid loquar amplius de hoc homine? In quem ego hoc dicere, cum rogarer a Caecina, numquam volui, ne arguere illum rei capitalis viderer, de eo dubito nunc quo modo aut loquar aut taceam, cum ipse hoc de se juratus praedicet.
[26] Deinde L. Caelius non solum Aebutium cum armatis dixit fuisse compluribus verum etiam cum advocatis perpaucis eo venisse Caecinam. De hoc ego teste detraham? cui aeque ac meo testi ut credatis postulo.
X.
P. Memmius secutus est qui suum non parvum beneficium
commemoravit in amicos Caecinae, quibus sese viam per fratris sui fundum dedisse dixit qua effugere possent, cum essent omnes metu perterriti. Huic ego testi gratias agam, quod et in re misericordem se praebuerit et in testimonio religiosum.
[27] A. Atilius et ejus filius L. Atilius et armatos ibi fuisse et se suos servos adduxisse dixerunt; etiam hoc amplius: cum Aebutius Caecinae malum minaretur, ibi tum Caecinam postulasse ut moribus deductio fieret. Hoc idem P. Rutilius dixit, et eo libentius dixit ut aliquando in judicio ejus testimonio creditum putaretur. Duo praeterea testes nihil de vi, sed de re ipsa atque emptione fundi dixerunt; P. Caesennius, auctor(売り手、羅英F項) fundi, non tam auctoritate gravi quam corpore, et argentarius Sex. Clodius cui cognomen est Phormio, nec minus niger nec minus confidens quam ille Terentianus est Phormio, nihil de vi dixerunt, nihil praeterea quod ad vestrum judicium pertineret.
[28] Decimo vero loco testis exspectatus et ad extremum reservatus dixit, senator populi Romani, splendor ordinis, decus atque ornamentum judiciorum, exemplar antiquae religionis, Fidiculanius Falcula; qui cum ita vehemens acerque venisset ut non modo Caecinam perjurio suo laederet sed etiam mihi videretur irasci, ita eum placidum mollemque reddidi, ut non auderet(<audeo), sicut meministis, iterum dicere quot milia fundus suus abesset ab urbe. Nam cum dixisset minus I⊃⊃⊃(5万), populus cum risu(嘲笑) acclamavit ipsa esse. Meminerant enim omnes quantum in Albiano judicio accepisset.
[29] In eum quid dicam nisi id quod negare non possit? venisse in consilium publicae quaestionis(審問), cum ejus consili judex non esset; et in eo consilio, cum causam non audisset et potestas esset ampliandi(判決の延期をする), dixisse sibi LIQUERE(罪状明白); cum de incognita re judicare voluisset, maluisse condemnare quam absolvere; cum, si uno minus damnarent, condemnari reus(被告) non posset, non ad cognoscendam causam sed ad explendam damnationem(有罪判決) praesto fuisse. Utrum gravius aliquid in quempiam dici potest quam ad hominem condemnandum, quem numquam vidisset neque audisset, adductum esse pretio? An certius quicquam obici potest quam quod is cui obicitur ne nutu quidem infirmare(否定する) conatur?
[30] Verumtamen(それにも関わらず) is testis,― ut facile intellegeretis eum non affuisse animo(注意している), cum causa ab illis ageretur testesque dicerent, sed tantisper(その間) de aliquo reo cogitasse ― cum omnes ante eum dixissent testes armatos cum Aebutio fuisse compluris, solus dixit non fuisse. Visus est mihi primo veterator(老練家) intellegere praeclare quid causae optaret(望む), et tantum modo errare, quod omnis testis(複対) infirmaret qui ante eum dixissent: cum subito, ecce idem qui solet, duos solos servos armatos fuisse dixit.
[31] Utrum, recuperatores, his testibus non credidistis, cum quid liqueret non habuistis? at controversia non erat quin verum dicerent. An in coacta multitudine, in armis, in telis, in praesenti metu mortis perspicuoque periculo caedis dubium vobis fuit inesse vis aliqua videretur necne? Quibus igitur in rebus vis intellegi potest, si in his non intellegetur? An vero illa defensio vobis praeclara visa est: 'Non dejeci(追い出す), sed obstiti(妨害した); non enim te sum passus(許す) in fundum(農地) ingredi, sed armatos homines opposui, ut intellegeres, si in fundo pedem posuisses, statim tibi esse pereundum?' Quid ais? is qui armis proterritus, fugatus(追い払う), pulsus(追い返す) est, non videtur esse dejectus(追い出された)?
Est haec res posita quae ab adversario non negatur, Caecinam, cum ad constitutam diem tempusque venisset ut vis ac deductio moribus fieret, pulsum prohibitumque esse vi coactis hominibus et armatis. Cum hoc constet, ego, homo imperitus juris, ignarus negotiorum ac litium, hanc puto me habere actionem(訴権), ut per interdictum meum jus teneam atque injuriam tuam(君=ピソー) persequar(罰する). Fac in hoc errare me nec ullo modo posse per hoc interdictum id assequi quod velim; te uti in hac re magistro(教師) volo.
[33] Quaero sitne aliqua huius rei actio(訴権) an nulla. Convocari homines propter possessionis controversiam non oportet, armari multitudinem juris retinendi causa non convenit; nec juri quicquam tam inimicum quam vis, nec aequitati quicquam tam infestum(危険な) est quam convocati homines et armati.
XII.
Quod cum ita sit resque ejusmodi sit ut in primis a
magistratibus(政務官) animadvertenda videatur, iterum quaero sitne ejus rei aliqua actio an nulla. Nullam esse dices? Audire cupio, qui in pace et otio, cum manum fecerit, copias pararit, multitudinem hominum coegerit, armarit, instruxerit(武装する), homines inermos qui ad constitutum(約束どおり) experiendi juris gratia venissent armis, viris, terrore periculoque mortis reppulerit, fugarit, averterit, hoc dicat:
[34] 'Feci equidem quae dicis omnia, et ea sunt et turbulenta et temeraria et periculosa. Quid ergo est? impune(罰を受けずに) feci; nam quid agas mecum ex jure civili ac praetorio non habes.' Itane vero? recuperatores, hoc vos audietis et apud vos dici patiemini(未) saepius? Cum maiores nostri tanta diligentia prudentiaque fuerint ut omnia omnium non modo tantarum rerum sed etiam tenuissimarum jura statuerint persecutique sint, hoc genus unum vel maximum praetermitterent, ut, si qui me exire domo mea coegisset armis, haberem actionem, si qui introire prohibuisset, non haberem? Nondum de Caecinae causa disputo, nondum de jure possessionis nostrae loquor; tantum de tua defensione, C. Piso, quaero.
[35] Quoniam ita dicis et ita constituis, si Caecina, cum in fundo esset, inde dejectus(追い出された) esset, tum per hoc interdictum eum restitui(原状回復→償う) oportuisse; nunc vero dejectum nullo modo esse inde ubi non fuerit; hoc interdicto nihil nos assecutos esse: quaero, si te hodie domum tuam redeuntem coacti homines et armati non modo limine tectoque(室内) aedium tuarum sed primo aditu vestibuloque prohibuerint, quid acturus sis. Monet amicus meus te, L. Calpurnius, ut idem dicas quod ipse antea dixit, injuriarum(暴行罪). Quid ad causam possessionis, quid ad restituendum eum quem oportet restitui, quid denique ad jus civile, aut ad praetoris notionem(調査) atque animadversionem? Ages injuriarum. Plus tibi ego largiar; non solum egeris verum etiam condemnaris licet; num quid magis possidebis(所有する)? actio enim injuriarum non jus possessionis assequitur(達成する) sed dolorem imminutae(こわす) libertatis judicio poenaque mitigat.
XIII.
[36] Praetor interea, Piso, tanta de re tacebit? quemadmodum te restituat(戻す) in aedis tuas non habebit? Qui dies totos(一日中) aut vim fieri vetat aut restitui(回復する→償う) factam(=vim) jubet, qui de fossis, de cloacis(下水道), de minimis aquarum itinerumque controversiis interdicit(命令する), is repente obmutescet(黙る), in atrocissima re quid faciat non habebit? et C. Pisoni domo tectisque suis prohibito(遠ざける),prohibito, inquam, per homines coactos et armatos, praetor quemadmodum more et exemplo opitulari(助ける) possit non habebit? Quid enim dicet(=praetor), aut quid tu tam insigni accepta injuria postulabis? 'Unde vi prohibitus sis'? Sic nemo umquam interdixit; novum est, non dico inusitatum(異常な), verum omnino inauditum(聞いたことがない). 'Unde dejectus?' Quid proficies(「追い出された」の命令で何の得がある), cum illi hoc respondebunt tibi quod tu nunc mihi, armatis se tibi obstitisse ne in aedis accederes; deici porro nullo modo potuisse qui non accesserit?
[37] 'Deicior ego,' inquis, 'si quis meorum deicitur omnino.' Iam bene agis; a verbis enim recedis(離れる) et aequitate(衡平) uteris(採用). Nam verba quidem ipsa si sequi volumus, quo modo tu deiceris, cum servus tuus deicitur? Verum ita est uti dicis; te dejectum debeo intellegere, etiam si tactus(体に触れられなかった) non fueris. Nonne? Age nunc, si ne tuorum quidem quisquam loco motus erit atque omnes in aedibus asservati(保護する) ac retenti(引き止める), tu solus prohibitus et a tuis aedibus vi atque armis proterritus(脅かして追い払われた), utrum hanc actionem(訴権) habebis qua nos usi sumus, an aliam quampiam, an omnino nullam? Nullam esse actionem dicere in re tam insigni tamque atroci neque prudentiae neque auctoritatis tuae(君の知性に相応しくない) est; alia si quae forte est quae nos fugerit, dic quae sit; cupio discere.
[38] Haec si est qua nos usi sumus, te judice vincamus necesse est. Non enim vereor ne hoc dicas, in eadem causa eodem interdicto te oportere restitui, Caecinam non oportere. Etenim cui non perspicuum est ad incertum revocari(不確かな状態に陥る) bona, fortunas, possessiones omnium, si ulla ex parte sententia huius interdicti deminuta aut infirmata sit, si auctoritate virorum talium vis(暴力) armatorum hominum judicio approbata videatur, in quo judicio non de armis dubitatum sed de verbis quaesitum esse dicatur? Isne apud vos obtinebit causam suam qui se ita defenderit: 'rejeci(追い返す) ego te armatis hominibus, non dejeci(追い出す),' ut tantum facinus non in aequitate defensionis, sed in una littera latuisse(見過ごされる) videatur?
[39] Huiusce rei vos statuetis(未) nullam esse actionem, nullum experiendi(法に訴える) jus constitutum, qui(←Isne) obstiterit(妨害する) armatis hominibus, qui multitudine coacta(集めて) non introitu(侵入), sed omnino aditu(接近) quempiam prohibuerit?
XIV.
Quid ergo? hoc quam habet vim(意味), ut distare(異なる) aliquid aut ex aliqua parte differre videatur, utrum, pedem cum intulero atque in possessione vestigium fecero, tum expellar ac deiciar, an eadem vi et isdem armis mihi ante occurratur(阻止する、襲う), ne non modo intrare verum aspicere aut aspirare(近づく) possim? Quid hoc ab illo differt, ut ille cogatur restituere qui ingressum expulerit, ille qui ingredientem reppulerit non cogatur?
[40] Videte, per deos immortalis! quod jus(対格) nobis, quam condicionem vobismet ipsis, quam denique civitati legem constituere velitis. Huiusce generis una est actio per hoc interdictum quo nos usi sumus constituta; ea si nihil valet aut si ad hanc rem non pertinet, quid neglegentius aut quid stultius maioribus nostris dici potest, qui aut tantae rei praetermiserint actionem aut eam constituerint quae nequaquam(決して~ない) satis verbis causam et rationem juris amplecteretur(取り扱う)? Hoc est periculosum dissolvi(否定する) hoc interdictum: est captiosum(不利益) omnibus rem ullam constitui ejusmodi quae, cum armis gesta sit, rescindi(取り消す) jure non possit; verumtamen illud est turpissimum, tantae stultitiae prudentissimos homines condemnari, ut vos judicetis huius rei jus atque actionem in mentem maioribus nostris non venisse.
[41] 'Queramur,' inquit, 'licet; tamen hoc interdicto Aebutius non tenetur.' Quid ita? 'Quod vis Caecinae facta non est.' Dici in hac causa potest, ubi arma fuerint, ubi coacta hominum multitudo, ubi instructi et certis locis cum ferro homines collocati, ubi minae, pericula terroresque mortis, ibi vim non fuisse? 'Nemo,' inquit, 'occisus est neque saucius.' Quid ais? cum de possessionis controversia et de privatorum hominum contentione(論争) juris loquamur, tu vim negabis factam, si caedes et occisio facta non erit? At exercitus maximos saepe pulsos et fugatos esse dico terrore ipso impetuque hostium sine cuiusquam non modo morte verum etiam volnere.
XV.
[42] Etenim, recuperatores, non ea sola vis est quae ad corpus nostrum vitamque pervenit, sed etiam multo maior ea quae periculo mortis injecto formidine(恐怖) animum perterritum loco saepe et certo de statu demovet. Itaque saucii saepe homines cum corpore debilitantur, animo tamen non cedunt neque eum relinquunt locum quem statuerunt defendere; at alii pelluntur integri; ut non dubium sit quin maior adhibita vis ei sit cuius animus sit perterritus quam illi cuius corpus volneratum sit.
[43] Quod si vi pulsos dicimus exercitus esse eos qui metu ac tenui saepe suspicione periculi fugerunt, et si non solum impulsu scutorum(盾) neque conflictu corporum neque ictu comminus neque conjectione(投げること) telorum, sed saepe clamore ipso militum aut instructione(装備) aspectuque signorum magnas copias pulsas esse et vidimus et audivimus, quae vis in bello appellatur, ea in otio non appellabitur? et, quod vehemens in re militari putatur, id leve in jure civili judicabitur? et, quod exercitus armatos movet, id advocationem togatorum non videbitur movisse? et volnus corporis magis istam vim quam terror animi declarabit? et sauciatio quaeretur, cum fugam factam esse constabit?
[44] Tuus enim testis hoc dixit, metu perterritis nostris advocatis locum se qua effugerent demonstrasse. Qui non modo ut fugerent sed etiam ipsius fugae tutam viam quaesiverunt, his vis adhibita non videbitur? Quid igitur fugiebant? Propter metum. Quid metuebant? Vim videlicet. Potestis igitur principia negare, cum extrema conceditis? Fugisse perterritos confitemini; causam fugae dicitis eandem quam omnes intellegimus, arma, multitudinem hominum, incursionem atque impetum armatorum; haec ubi conceduntur esse facta, ibi vis facta negabitur?
XVI.
[45] At vero hoc quidem iam vetus est et maiorum exemplo multis in rebus usitatum(慣例), cum ad vim faciendam veniretur(=ut vis fieret moribus), si quos armatos quamvis procul conspexissent, ut statim testificati(証人を呼んで) discederent(立ち去る), optime sponsionem facere possent, NI ADVERSUS EDICTUM PRAETORIS VIS FACTA ESSET. Itane vero? scire esse armatos satis est ut vim factam probes; in manus eorum incidere(相手の手中に陥る) non est satis? aspectus armatorum ad vim probandam valebit(充分である); incursus(攻撃) et impetus non valebit? qui abierit(その場から去った), facilius sibi vim factam probabit quam qui effugerit?
[46] At ego hoc dico, si, ut primum in castello Caecinae dixit Aebutius se homines coegisse et armasse neque eum, si illo accessisset, abiturum, statim Caecina discessisset, dubitare vos non debuisse quin Caecinae facta vis esset; si vero simul ac procul conspexit armatos recessisset, eo minus dubitaretis. Omnis enim vis est quae periculo aut decedere nos alicunde cogit aut prohibet accedere. Quod si aliter statuetis(未), videte ne hoc vos statuatis(接), qui vivus discesserit, ei vim non esse factam, ne hoc omnibus in possessionum controversiis praescribatis, ut confligendum sibi et armis decertandum putent, ne, quemadmodum in bello poena ignavis ab imperatoribus constituitur, sic in judiciis deterior causa sit eorum qui fugerint quam qui ad extremum usque contenderint.
[47] Cum de jure et legitimis hominum controversiis(論争) loquimur et in his rebus vim nominamus, pertenuis(非常にささいな) vis intellegi debet. Vidi armatos quamvis paucos; magna vis est. Decessi unius hominis telo proterritus; dejectus detrususque(追いやられた) sum. Hoc si ita statuetis, non modo non erit cur depugnare quisquam posthac possessionis causa velit, sed ne illud quidem cur repugnare(立ち向かう). Sin autem vim sine caede, sine volneratione, sine sanguine nullam intellegetis, statuetis homines possessionis(財産) cupidiores(熱望する・比) quam vitae esse oportere(暴力の軽視→命よりも財産を大切にすべし).
XVII. [48] Age vero, de vi te ipsum habebo judicem, Aebuti. Responde, si tibi videtur. In fundum Caecina utrum tandem noluit, an non potuit accedere? Cum te obstitisse et reppulisse dicis, certe hunc voluisse concedis. Potes igitur dicere non ei vim fuisse impedimento cui, cum cuperet eoque consilio venisset, per homines coactos licitum non sit accedere? Si enim id quod maxime voluit nullo modo potuit, vis profecto quaedam obstiterit necesse est; aut tu dic quamobrem, cum vellet accedere, non accesserit.
[49] Iam vim factam negare non potes; dejectus quemadmodum sit, qui non accesserit, id quaeritur. Demoveri enim et depelli de loco necesse est eum qui deiciatur. Id autem accidere ei qui(副) potest qui omnino in eo loco unde se dejectum esse dicit numquam fuit? Quid?(さらには、また) si fuisset et ex eo loco metu permotus fugisset, cum armatos vidisset, diceresne esse dejectum? Opinor. An tu qui tam diligenter et tam callide verbis controversias(争い) non aequitate dijudicas, et jura non utilitate(利益) communi sed litteris exprimis, poterisne dicere dejectum esse eum qui tactus non erit? Quid? detrusum(追いやられた) dicesne? nam eo verbo antea praetores in hoc interdicto uti solebant. Quid ais? potestne detrudi quisquam qui non attingitur? nonne, si verbum sequi volumus, hoc intellegamus necesse est, eum detrudi cui manus afferantur? Necesse est, inquam, si ad verbum rem volumus adjungere, neminem statui(不受) detrusum qui non adhibita vi manu demotus(追い出す) et actus praeceps(突き倒す) intellegatur.
[50] Dejectus vero qui potest esse quisquam nisi in inferiorem locum de superiore motus? Potest pulsus, fugatus, ejectus denique; illud vero nullo modo potest, non modo qui tactus non sit sed ne in aequo quidem et plano loco. Quid ergo? hoc interdictum putamus eorum esse causa compositum qui se praecipitatos ex locis superioribus dicerent―eos enim vere possumus dicere esse dejectos― an, cum voluntas et consilium et sententia(意味) interdicti intellegatur, impudentiam summam aut stultitiam singularem(対、並外れた) putabimus in verborum errore(誤用) versari, rem et causam et utilitatem communem non relinquere solum sed etiam prodere?
XVIII.
[51] An hoc dubium est quin(確かに) neque verborum tanta copia sit non modo in nostra lingua, quae dicitur esse inops, sed ne in alia quidem ulla, res ut omnes suis certis ac propriis vocabulis nominentur, neque vero quicquam opus(必要) sit verbis, cum ea res cuius causa verba quaesita sint intellegatur? Quae lex, quod senatus consultum, quod magistratus edictum, quod foedus(盟約) aut pactio, quod, ut ad privatas res redeam, testamentum, quae judicia aut stipulationes(口頭契約) aut pacti et conventi formula(協定、契約) non infirmari(無効にする) ac convelli(破壊する) potest, si ad verba rem deflectere(そらせる) velimus, consilium autem eorum qui scripserunt et rationem et auctoritatem(意図) relinquamus(無視する)?
[52] Sermo hercule(誓って) familiaris et cotidianus non cohaerebit(首尾一貫する), si verba inter nos aucupabimur(つかまえる、見張る); denique imperium domesticum nullum erit, si servulis(奴隷) hoc nostris concesserimus ut ad verba nobis oboediant, non ad id quod ex verbis intellegi possit obtemperent(従う). Exemplis nunc uti videlicet mihi necesse est harum rerum omnium; non occurrit(心に浮かぶ) uni cuique vestrum aliud alii in omni genere exemplum, quod testimonio sit, non ex verbis aptum pendere(ex~ 次第である) jus; sed verba servire hominum consiliis et auctoritatibus?
[53] Ornate et copiose L. Crassus, homo longe eloquentissimus, paulo ante quam nos in forum venimus, judicio centumvirali(百人裁判) hanc sententiam defendit et facile, cum contra eum prudentissimus homo, Q. Mucius, diceret, probavit omnibus, M'. Curium, qui heres institutus esset ita: 'MORTUO POSTUMO FILIO(父の死後に生まれた息子が死んだ時),' cum filius non modo non mortuus sed ne natus quidem esset, heredem esse oportere. Quid? verbis hoc satis erat cautum? Minime. Quae res igitur valuit? Voluntas, quae si tacitis nobis intellegi posset, verbis omnino non uteremur; quia non potest, verba reperta sunt, non quae impedirent sed quae indicarent voluntatem.
XIX.
[54] Lex usum et auctoritatem(使用取得) fundi jubet esse biennium(二年間); at utimur eodem jure in aedibus, quae in lege non appellantur. Si via sit immunita, jubet qua velit agere jumentum(役畜); potest hoc ex ipsis verbis intellegi, licere, si via sit in Bruttiis immunita, agere si velit jumentum per M. Scauri Tusculanum. Actio(訴訟手続) est in auctorem(売り手) praesentem his verbis: 'QUANDOQUE TE IN JURE CONSPICIO.' Hac actione Appius ille Caecus uti non posset, si ita in jure homines verba consectarentur ut rem cuius causa verba sunt non considerarent. Testamento si recitatus heres esset pupillus Cornelius isque iam annos xx haberet, vobis interpretibus amitteret hereditatem.
[55] Veniunt in mentem mihi permulta, vobis plura, certo scio. Verum ne nimium multa complectamur atque ab eo quod propositum est longius aberret oratio, hoc ipsum interdictum quo de agitur consideremus; intellegetis enim in eo ipso, si in verbis jus constituamus, omnem utilitatem nos huius interdicti, dum versuti(ずるい) et callidi velimus esse, amissuros. 'UNDE TU AUT FAMILIA(奴隷たち) AUT PROCURATOR TUUS (=ILLUM AUT FAMILIAM AUT PROCURATOREM ILLIUS IN HOC ANNO VI DEIECISTI..)' Si me vilicus(管理人) tuus solus dejecisset, non familia dejecisset, ut opinor, sed aliquis de familia. Recte igitur diceres(未完接) te restituisse(原状回復済み)? Quippe(確かに); quid enim facilius est quam probare eis qui modo Latine sciant, in uno servulo familiae nomen non valere? Si vero ne habeas quidem servum praeter eum qui me dejecerit, clames videlicet: 'Si habeo familiam, a familia mea fateor te esse dejectum.' Neque enim dubium est quin, si ad rem judicandam verbo ducimur, non re, familiam intellegamus quae constet ex servis pluribus; quin unus homo familia non sit; verbum certe hoc non modo postulat, sed etiam cogit,
[56] at vero ratio juris interdictique vis et praetorum voluntas et hominum prudentium consilium et auctoritas respuit(跳ね返す) hanc defensionem et pro nihilo putat.
XX.
Quid ergo? isti homines Latine non loquuntur? Immo vero tantum loquuntur quantum est satis ad intellegendam voluntatem, cum sibi hoc proposuerint ut, sive me tu dejeceris sive tuorum quispiam sive servorum sive amicorum, servos non numero distinguant(接) sed appellent(接) uno familiae nomine;
[57] de liberis autem quisquis est, procuratoris nomine appelletur(接); non quo omnes sint aut appellentur procuratores qui negoti nostri aliquid gerant, sed in hac re, cognita sententia(意味) interdicti, verba subtiliter exquiri(追求する) omnia noluerunt. Non enim alia(異なる) causa(状態) est aequitatis in uno servo et in pluribus, non alia ratio juris in hoc genere dumtaxat(少なくとも), utrum me tuus procurator dejecerit, is qui legitime procurator dicitur, omnium rerum ejus qui in Italia non sit absitve rei publicae causa quasi quidam paene dominus(監督者), hoc est alieni juris vicarius(他人の権利の代理人), an tuus colonus aut vicinus aut cliens aut libertus aut quivis qui illam vim dejectionemque(追い出すこと) tuo rogatu(依頼) aut tuo nomine fecerit.
[58] Quare, si ad eum restituendum qui vi dejectus est eandem vim habet aequitatis ratio(=causa原則) ea intellecta certe nihil ad rem pertinet(=nothing to the point) quae verborum vis sit ac nominum. Tam restitues(未) si tuus me libertus dejecerit nulli tuo praepositus negotio, quam si procurator dejecerit; non quo(~からではなく) omnes sint procuratores qui aliquid nostri negoti gerunt, sed quod hoc in hac re quaeri(問う) nihil attinet. Tam restitues si unus servulus, quam si familia fecerit universa; non quo idem sit servulus unus quod(〜と同じ) familia, verum quia non quibus verbis quidque dicatur quaeritur, sed quae res agatur. Etiam, ut longius a verbo recedamus, ab aequitate ne tantulum quidem, si tuus servus nullus fuerit et omnes alieni ac mercennarii, tamen ei ipsi tuae familiae genere et nomine continebuntur.
XXI.
[59] Perge porro hoc idem interdictum sequi. 'HOMINIBUS COACTIS.' Neminem coegeris(完接), ipsi convenerint sua sponte; certe cogit is qui congregat homines et convocat; coacti sunt ei qui ab aliquo sunt unum in locum congregati. Si non modo convocati non sunt, sed ne convenerunt quidem, sed ei modo fuerunt qui etiam antea non vis ut fieret, verum colendi aut pascendi causa esse in agro consueverant, defendes homines coactos non fuisse, et verbo quidem superabis me ipso judice, re autem ne consistes quidem ullo judice. Vim enim multitudinis restitui voluerunt, non solum convocatae multitudinis; sed, quia plerumque ubi multitudine opus est homines cogi solent, ideo de coactis compositum interdictum est; quod etiam si verbo differre videbitur, re tamen erit unum et omnibus in causis idem valebit, in quibus perspicitur una atque eadem causa aequitatis.
[60] 'ARMATISVE.' Quid dicemus? armatos, si Latine loqui volumus, quos appellare vere possumus? Opinor eos qui scutis telisque parati ornatique sunt. Quid igitur? si glaebis(土塊) aut saxis aut fustibus aliquem de fundo praecipitem egeris jussusque sis, quem hominibus armatis dejeceris, restituere, restituisse te dices? Verba si valent, si causae non ratione sed vocibus ponderantur, me auctore dicito. Vinces(未、証明する) profecto(きっと) non fuisse armatos eos qui saxa jacerent quae de terra ipsi tollerent, non esse arma caespites(芝生) neque glaebas; non fuisse armatos eos qui praetereuntes ramum(枝) defringerent arboris; arma esse suis nominibus alia ad tegendum, alia ad nocendum; quae qui non habuerint, eos inermos fuisse vinces.
[61] Verum si quod erit armorum judicium, tum ista dicito; juris judicium cum erit et aequitatis, cave in ista tam frigida(力のない), tam jejuna(貧弱な) calumnia(逃げ口上) delitescas(隠れる). Non enim reperies quemquam judicem aut recuperatorem qui, tamquam si arma militis inspicienda sint, ita probet armatum; sed perinde valebit(=it will be considered as if 意味する、見なされる) quasi armatissimi fuerint, si reperientur ita parati fuisse ut vim vitae aut corpori potuerint afferre.
XXII.
[62] Atque ut magis intellegas quam verba nihil valeant, si tu solus aut quivis unus cum scuto et gladio impetum in me fecisset atque ego ita dejectus essem, auderesne dicere interdictum esse de hominibus armatis, hic autem hominem armatum unum fuisse? Non, opinor, tam impudens esses. Atqui vide ne multo nunc sis impudentior. Nam tum quidem omnes mortales implorare(嘆願する) posses, quod homines in tuo negotio(訴訟) Latine obliviscerentur, quod inermi armati judicarentur, quod, cum interdictum esset de pluribus, commissa res esset ab uno, unus homo plures esse homines judicaretur.
[63] Verum in his causis non verba veniunt in judicium, sed ea res cuius causa verba haec in interdictum conjecta(含まれた) sunt. Vim quae ad caput ac vitam pertineret restitui sine ulla exceptione voluerunt. Ea fit plerumque per homines coactos armatosque; si alio consilio, eodem periculo facta sit, eodem jure esse voluerunt. Non enim maior est injuria si tua familia quam si tuus vilicus, non si tui servi quam si alieni ac mercennarii, non si tuus procurator quam si vicinus aut libertus tuus, non si coactis hominibus quam si voluntariis aut etiam assiduis ac domesticis, non si armatis quam si inermibus qui vim armatorum haberent ad nocendum, non si pluribus quam si uno armato. Quibus enim rebus plerumque vis fit ejusmodi, eae res appellantur(言及されている) in interdicto. Si per alias res eadem facta vis est, ea tametsi verbis interdicti non concluditur, sententia tamen juris atque auctoritate retinetur.
XXIII.
[64] Venio nunc ad illud tuum: 'non dejeci; non enim sivi accedere.' Puto te ipsum, Piso, perspicere quanto ista sit angustior iniquiorque defensio quam si illa uterere: 'non fuerunt armati, cum fustibus et cum saxis fuerunt.' Si me hercule mihi, non copioso(雄弁な) homini ad dicendum, optio(選択) detur(接), utrum malim defendere non esse dejectum eum cui vi et armis ingredienti sit occursum(襲う), an armatos non fuisse eos qui sine scutis sineque ferro fuerint, omnino ad probandum utramque rem videam infirmam nugatoriamque(馬鹿げた) esse, ad dicendum autem in altera(2つ目の選択肢) videar mihi aliquid reperire posse, non fuisse armatos eos qui neque ferri quicquam neque scutum ullum habuerint; hic vero haeream, si mihi defendendum sit eum qui pulsus fugatusque sit non esse dejectum.
[65] Atque illud in tota defensione tua mihi maxime mirum videbatur, te dicere juris consultorum auctoritati obtemperari non oportere. Quod ego tametsi non nunc primum neque in hac causa solum audio, tamen admodum mirabar abs te quamobrem diceretur. Nam ceteri tum ad istam orationem decurrunt, cum se in causa putant habere aequum et bonum quod defendant; si contra(副) verbis et litteris et, ut dici solet, summo jure contenditur, solent ejusmodi iniquitati aequi et boni nomen dignitatemque opponere. Tum illud quod dicitur, 'sive(あるいは~なら) nive(あるいは~でなければ),' irrident, tum aucupia verborum(屁理屈) et litterarum tendiculas(わな) in invidiam vocant(~に対する反感を促す)), tum vociferantur ex aequo et bono, non ex callido versutoque jure rem judicari oportere; scriptum sequi calumniatoris(濫訴者) esse bonique judicis voluntatem scriptoris auctoritatemque defendere.
[66] In ista vero causa cum tu sis is qui te verbo litteraque defendas, cum tuae sint hae partes: 'unde dejectus es? an inde quo prohibitus es accedere? rejectus es, non dejectus,' cum tua sit haec oratio: 'fateor me homines coegisse, fateor armasse, fateor tibi mortem esse minitatum, fateor hoc interdicto praetoris vindicari, si voluntas et aequitas valeat; sed ego invenio in interdicto verbum unum ubi delitescam: non dejeci te ex eo loco quem in locum prohibui ne venires'―in ista defensione accusas eos qui consuluntur(法律の専門家), quod aequitatis censeant rationem, non verbi haberi oportere?
XXIV.
[67] Et hoc loco Scaevolam dixisti causam apud centumviros non tenuisse; quem ego antea commemoravi, cum idem faceret(未完接) quod tu nunc―tametsi ille in aliqua causa faciebat, tu in nulla facis―tamen probasse nemini quod defendebat, quia verbis oppugnare aequitatem videbatur. Cum id miror, te hoc in hac re alieno tempore et contra quam ista causa postulasset defendisse, tum illud vulgo in judiciis et non numquam ab ingeniosis hominibus defendi(主張する) mihi mirum videri solet, nec juris consultis(精通した人) concedi nec jus civile in causis semper valere oportere.
[68] Nam hoc qui disputant, si id dicunt non recte aliquid statuere eos qui consulantur, non hoc debent dicere juris consultis, sed hominibus stultis obtemperari non oportere; sin illos recte respondere concedunt et aliter judicari dicunt oportere, male judicari oportere dicunt; neque enim fieri potest ut aliud judicari de jure, aliud responderi oporteat, nec ut quisquam juris numeretur peritus qui id statuat esse jus quod non oporteat judicari. 'At est aliquando contra judicatum.'
[69] Primum utrum recte, an perperam(誤って)? Si recte, id fuit jus quod judicatum est; sin aliter, non dubium est utrum judices an juris consulti vituperandi sint. Deinde, si de jure vario quippiam judicatum est, non potius contra juris consultos statuunt, si aliter pronuntiatum est ac Mucio placuit, quam ex eorum auctoritate, si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum. Etenim ipse Crassus non ita causam apud centumviros egit ut contra juris consultos diceret, sed ut hoc doceret, illud quod Scaevola defendebat, non esse juris, et in eam rem non solum rationes afferret, sed etiam Q. Mucio, socero suo, multisque peritissimis hominibus auctoribus uteretur.
XXV.
[70] Nam qui jus civile contemnendum putat, is vincula revellit non modo judiciorum sed etiam utilitatis vitaeque communis; qui autem interpretes juris vituperat, si imperitos juris esse dicit, de hominibus, non de jure civili detrahit(非難する); sin peritis non putat esse obtemperandum, non homines laedit, sed leges ac jura labefactat; quod vobis venire in mentem profecto necesse est, nihil esse in civitate tam diligenter quam jus civile retinendum. Etenim hoc sublato nihil est quare exploratum cuiquam possit esse quid suum aut quid alienum sit, nihil est quod aequabile inter omnes atque unum omnibus esse possit.
[71] Itaque in ceteris controversiis atque judiciis cum quaeritur aliquid factum necne sit, verum an falsum proferatur, et fictus testis subornari(用意する) solet et interponi(持ち込む) falsae tabulae, non numquam honesto ac probabili nomine bono viro judici error obici(起こる), improbo facultas dari ut, cum sciens perperam(不正に) judicarit, testem tamen aut tabulas secutus esse videatur; in jure nihil est ejusmodi, recuperatores, non tabulae falsae, non testis improbus, denique nimia ista quae dominatur in civitate potentia in hoc solo genere quiescit; quid agat, quo modo aggrediatur judicem, qua denique digitum proferat, non habet.
[72] Illud enim potest dici judici ab aliquo non tam verecundo(恥を知る) homine quam gratioso(親切な): 'judica hoc factum esse aut numquam esse factum; crede huic testi, has comproba tabulas'; hoc non potest: 'statue cui(関→ejus) filius agnatus(父の遺言後に生まれた息子) sit, ejus testamentum non esse ruptum(無効); judica quod mulier sine tutore auctore promiserit, deberi.' Non est aditus(機会) ad huiusce modi res(取引) neque potentiae cuiusquam neque gratiae; denique, quo maius hoc sanctiusque videatur, ne pretio quidem corrumpi judex in ejusmodi causa potest.
[73] Iste vester testis qui ausus est dicere fecisse videri eum de quo ne cuius rei argueretur quidem (=主は証人)scire potuit, is ipse numquam auderet judicare deberi viro dotem quam mulier nullo auctore dixisset.
XXVI.
O rem praeclaram vobisque ob hoc retinendam, recuperatores! Quod enim est jus civile? Quod neque inflecti(曲げる) gratia neque perfringi(くつがえす) potentia neque adulterari(変造する) pecunia possit; quod si non modo oppressum sed etiam desertum aut neglegentius asservatum(保存する) erit, nihil est quod quisquam sese habere certum aut a patre accepturum aut relicturum liberis arbitretur.
[74] Quid enim refert aedis aut fundum relictum a patre aut aliqua ratione habere bene partum(手に入れた), si incertum est, quae nunc tua jure mancipi(所有権) sint, ea possisne retinere? si parum(不十分な) est communitum(守られた) jus? si civili ac publica lege contra alicuius gratiam teneri non potest? quid, inquam, prodest fundum habere, si, quae decentissime descripta a maioribus jura finium, possessionum, aquarum itinerumque sunt, haec perturbari aliqua ratione commutarique possunt? Mihi credite, maior hereditas uni cuique nostrum venit in iisdem bonis a jure et a legibus quam ab eis a quibus illa ipsa nobis relicta sunt. Nam ut perveniat ad me fundus testamento alicuius fieri potest; ut retineam quod meum factum sit sine jure civili fieri non potest. Fundus a patre relinqui potest, at usucapio fundi, hoc est finis sollicitudinis ac periculi litium, non a patre relinquitur, sed a legibus; aquae ductus, haustus, iter, actus a patre, sed rata auctoritas(所有権) harum rerum omnium ab jure civili sumitur.
[75] Quapropter non minus diligenter ea quae a maioribus accepistis, publica patrimonia(世襲財産) juris quam privatae rei vestrae retinere debetis, non solum quod haec jure civili saepta sunt verum etiam quod patrimonium unius incommodo dimittetur, jus amitti non potest sine magno incommodo civitatis.
XXVII.
In hac ipsa causa, recuperatores, si hoc nos non obtinemus, vi armatis hominibus dejectum esse eum quem vi armatis hominibus pulsum fugatumque esse constat, Caecina rem non amittet(未), quam ipsam animo forti, si tempus ita ferret(未完接), amitteret(未完接), in possessionem(占有) in praesentia non restituetur(未), nihil amplius;
[76] populi Romani causa, civitatis jus, bona, fortunae possessionesque omnium in dubium incertumque revocantur. Vestra auctoritate(意思) hoc constituetur(未), hoc praescribetur: quicum tu posthac de possessione contendes(未), eum si ingressum modo in praedium(農場) dejeceris, restituas oportebit; sin autem ingredienti cum armata multitudine obvius fueris et ita venientem reppuleris, fugaris, averteris, non restitues(未). Juris si haec vox est, esse vim non in caede solum sed etiam in animo, (=vox)libidinis(違法), nisi cruor(血) appareat, vim non esse factam; juris(=vox), dejectum esse qui prohibitus sit, libidinis, nisi ex eo loco ubi vestigium impresserit deici neminem posse;
[77] juris, rem et sententiam et aequitatem plurimum valere oportere, libidinis, verbo ac littera jus omne intorqueri: vos statuite, recuperatores, utrae voces vobis honestiores et utiliores esse videantur.
Hoc loco percommode accidit quod non adest is qui paulo ante affuit et adesse nobis frequenter in hac causa solet, vir ornatissimus, C. Aquilius; nam ipso praesente de virtute ejus et prudentia timidius dicerem, quod et ipse pudore quodam afficeretur ex sua laude et me similis ratio pudoris a praesentis laude tardaret; cuius auctoritati(助言) dictum est ab illa causa(あちら側) concedi nimium non oportere. Non vereor de tali viro ne plus dicam quam vos aut sentiatis aut apud vos commemorari velitis.
[78] Quapropter hoc dicam, numquam ejus auctoritatem nimium valere cuius prudentiam(専門知識) populus Romanus in cavendo(世話をする), non in decipiendo(だます) perspexerit, qui juris civilis rationem numquam ab aequitate sejunxerit, qui tot annos ingenium, laborem, fidem suam populo Romano promptam expositamque praebuerit; qui ita justus est et bonus vir ut natura, non disciplina, consultus(法律家) esse videatur, ita peritus ac prudens ut ex jure civili non scientia solum quaedam verum etiam bonitas nata(生ずる) videatur, cuius tantum est ingenium, ita prompta(明白な) fides ut quicquid inde haurias purum te liquidumque haurire sentias.
[79] Quare permagnam initis a nobis gratiam(好意を勝ち得る), cum eum auctorem defensionis nostrae esse dicitis. Illud autem miror, cur vos aliquid contra me sentire dicatis, cum eum auctorem vos pro me appelletis, nostrum nominetis. Verumtamen quid ait vester iste(あなた達の言うその) auctor? 'Quibus quidque verbis actum pronuntiatumque sit.'
XXVIII.
Conveni ego ex isto genere consultorum non neminem, ut opinor, istum ipsum quo vos auctore rem istam agere et defensionem causae constituere vos dicitis. Qui cum istam disputationem mecum ingressus esset, non posse probari quemquam esse dejectum nisi ex eo loco in quo fuisset, rem et sententiam(内容と意味) interdicti mecum facere(味方する) fatebatur, verbo me excludi(妨げる) dicebat, a verbo autem posse recedi non arbitrabatur.
[80] Cum exemplis uterer multis ex omni memoria antiquitatis a verbo et ab scripto plurimis saepe in rebus jus et aequi bonique rationem esse sejunctam, semperque id valuisse plurimum quod in se auctoritatis habuisset aequitatisque plurimum, consolatus est me et ostendit in hac ipsa causa nihil esse quod laborarem(心配する); nam verba ipsa sponsionis facere mecum(味方する), si vellem diligenter attendere(注目する). 'Quonam,' inquam, 'modo?' 'Quia certe,' inquit, 'dejectus est Caecina vi hominibus armatis aliquo ex loco; si non ex eo loco quem in locum venire voluit, at ex eo certe unde fugit.' 'Quid tum?' 'Praetor,' inquit, 'interdixit ut, unde dejectus esset, eo restitueretur(戻す), hoc est, quicumque is locus esset unde dejectus est. Aebutius autem qui fatetur aliquo ex loco dejectum esse Caecinam, is quoniam se restituisse dixit, necesse est male fecerit(虚しくする、保証金を没収される) sponsionem.'
[81] Quid est, Piso? placet tibi nos pugnare verbis? placet causam juris et aequitatis et non nostrae possessionis, sed omnino possessionum omnium constituere in verbo? Ego quid mihi videretur, quid a maioribus factitatum, quid horum(→quibus) auctoritate quibus judicandum est dignum esset, ostendi; id verum, id aequum, id utile omnibus esse spectari, quo consilio et qua sententia, non quibus quidque verbis esset actum. Tu me ad verbum vocas; non ante veniam quam recusaro(=recusavero抗弁する). Nego oportere, nego obtineri posse, nego ullam rem esse quae aut comprehendi(含まれる) satis aut caveri(規定する) aut excipi(例外にする) possit, si aut praeterito(ぬけている) aliquo verbo aut ambigue posito(曖昧にする), re et sententia cognita(意味は明確なのに), non id quod intellegitur, sed id quod dicitur valebit.
XXIX.
[82] Quoniam satis recusavi, venio iam quo vocas(挑む). Quaero abs te simne dejectus, non de Fulciniano fundo; neque enim praetor, 'si ex eo fundo essem dejectus,' ita me restitui jussit, sed 'eo unde dejectus essem.' Sum ex proximo vicini fundo dejectus, qua adibam ad istum fundum, sum de via, sum certe alicunde, sive de privato sive de publico; eo restitui sum jussus. Restituisse te dixti; nego me ex decreto(命令) praetoris restitutum esse. Quid ad haec dicimus? Aut tuo, quemadmodum dicitur, gladio aut nostro defensio tua conficiatur necesse est.
[83] Si ad interdicti sententiam(意味) confugis(頼みとする) et, de quo fundo actum(問題となっている) sit tum cum Aebutius restituere jubebatur,id quaerendum esse dicis neque aequitatem rei verbi laqueo(わな) capi putas oportere, in meis castris praesidiisque versaris; mea, mea est ista defensio, ego hoc vociferor(大声で叫ぶ), ego omnis homines deosque testor, cum maiores vim armatam nulla juris defensione texerint, non vestigium ejus qui dejectus sit, sed factum illius qui dejecerit, in judicium venire; dejectum esse qui fugatus sit, vim esse factam cui periculum mortis sit injectum.
[84] Sin hunc locum fugis et reformidas(しりごみする) et me ex hoc, ut ita dicam, campo aequitatis ad istas verborum angustias et ad omnis litterarum angulos revocas, in eis ipsis intercludere(閉じ込められる、未受2) insidiis quas mihi conaris opponere(前に置く). 'Non dejeci, sed rejeci.' Peracutum(非常に鋭い) hoc tibi videtur, hic est mucro(剣) defensionis tuae; in eum ipsum causa tua incurrat(ぶつかる) necesse est. Ego enim tibi refero(答える): si non sum ex eo loco dejectus quo prohibitus sum accedere, at ex eo sum dejectus quo accessi, unde fugi. Si praetor non distinxit locum quo me restitui juberet, et restitui jussit, non sum ex decreto restitutus.
[85] Velim, recuperatores, hoc totum si vobis versutius(狡猾な・比) quam mea consuetudo defendendi fert(許す) videbitur, sic existimetis; primum alium non me excogitasse, deinde huius rationis non modo non inventorem, sed ne probatorem(是認する人) quidem esse me, idque me non ad meam defensionem attulisse, sed illorum defensioni rettulisse(お返しをした); me posse pro meo jure(権利として、正当に) dicere neque in hac re quam ego protuli quaeri oportere quibus verbis praetor interdixerit, sed de quo loco sit actum cum interdixit, neque in vi armatorum spectari oportere in quo loco sit facta vis, verum sitne facta; te vero nullo modo posse defendere in qua re tu velis(君が望むことにおいては) verba spectari oportere, in qua re nolis(君が望まないことにおいては) non oportere(=ご都合主義は許されない).
XXX.
[86] Verumtamen ecquid(何か~だろうか) mihi respondetur ad illud quod ego iam antea dixi, non solum re et sententia sed verbis quoque hoc interdictum ita esse compositum ut nihil commutandum videretur? Attendite, quaeso, diligenter, recuperatores; est enim vestri ingeni non meam, sed maiorum prudentiam cognoscere; non enim id sum dicturus quod ego invenerim, sed quod illos non fugerit. Cum de vi interdicitur, duo genera causarum esse intellegebant ad quae interdictum pertineret, unum, si qui ex eo loco ubi fuisset se dejectum diceret, alterum, si qui ab eo loco quo veniret; et horum utrumque(どちらか、両方) neque praeterea quicquam potest accidere(それ以外は起こらない), recuperatores.
[87] Id adeo sic considerate. Si qui meam familiam de meo fundo dejecerit, ex eo me loco dejecerit; si qui mihi praesto fuerit cum armatis hominibus extra meum fundum et me introire prohibuerit, non ex eo, sed ab eo loco me dejecerit. Ad haec duo genera rerum unum verbum quod satis declararet utrasque res invenerunt, ut, sive ex fundo sive a fundo dejectus essem, uno atque eodem interdicto restituerer 'UNDE TU.' Hoc verbum 'UNDE' utrumque declarat, et ex quo loco et a quo loco. Unde dejectus est Cinna? Ex urbe. Unde Telesinus? Ab urbe. Unde dejecti Galli? A Capitolio. Unde qui cum Graccho fuerunt? Ex Capitolio.
[88] Videtis igitur hoc uno verbo 'UNDE' significari res duas, et ex quo et a quo. Cum autem eo restitui jubet, ita jubet ut, si Galli a maioribus nostris postularent ut eo restituerentur unde dejecti essent, et aliqua vi hoc assequi possent, non, opinor, eos in cuniculum(穴、地下道) qua aggressi erant sed in Capitolium restitui oporteret. Hoc enim intellegitur: UNDE DEJECISTI, sive ex quo loco sive a quo loco, EO RESTITUAS. Hoc iam simplex est, in eum locum restituas: sive ex hoc loco dejecisti, restitue in hunc locum, sive ab hoc loco, restitue in eum locum, non ex quo, sed a quo dejectus est. Ut si qui ex alto cum ad patriam accessisset, tempestate subito rejectus optaret ut, cum a patria dejectus esset, eo restitueretur, hoc, opinor, optaret ut a quo loco depulsus esset, in eum se fortuna restitueret, non in salum(大海), sed in ipsam urbem quam petebat, sic quoniam verborum vim necessario similitudine rerum aucupamur(捕まえる), qui postulat ut a quo loco dejectus est, hoc est unde dejectus est, eo restituatur, hoc postulat ut in eum ipsum locum restituatur.
XXXI.
[89] Cum verba nos eo ducunt, tum res ipsa hoc sentire atque intellegere cogit. Etenim, Piso,―redeo nunc ad illa principia(初め) defensionis meae―si quis te ex aedibus tuis vi hominibus armatis dejecerit, quid ages? Opinor, hoc interdicto quo nos usi sumus persequere(未2受). Quid? si qui iam de foro redeuntem armatis hominibus domum tuam te introire prohibuerit, quid ages? Utere eodem interdicto. Cum igitur praetor interdixerit, unde dejectus es, ut eo restituaris, tu hoc idem quod ego dico et quod perspicuum est interpretabere(未2受), cum illud verbum 'UNDE' in utramque rem valeat, EOque tu restitui sis jussus, tam te in aedis tuas restitui oportere, si e vestibulo, quam si ex interiore aedium parte dejectus sis.
[90] Ut vero iam, recuperatores, nulla dubitatio sit, sive rem sive verba spectare voltis, quin secundum nos judicetis, exoritur hic iam obrutis rebus omnibus et perditis illa defensio, eum deici posse qui tum possideat; qui non possideat, nullo modo posse; itaque, si ego sim a tuis aedibus dejectus, restitui non oportere, si ipse sis, oportere. Numera(数える) quam multa in ista defensione falsa sint, Piso. Ac primum illud attende, te iam ex illa ratione esse depulsum, quod negabas quemquam deici posse nisi inde ubi tum esset; iam posse concedis; eum qui non possideat negas deici posse.
[91] Cur ergo aut in illud cotidianum(日々の) interdictum 'UNDE ILLE ME VI DEJECIT' additur 'CUM EGO POSSIDEREM,' si deici nemo potest qui non possidet, aut in hoc interdictum DE HOMINIBUS ARMATIS non additur, si oportet quaeri possederit necne? Negas deici, nisi qui possideat. Ostendo, si sine armatis coactisve hominibus dejectus quispiam sit, eum qui fateatur se dejecisse vincere sponsionem, si ostendat eum non possedisse. Negas deici, nisi qui possideat. Ostendo ex hoc interdicto DE ARMATIS HOMINIBUS, qui possit ostendere non possedisse eum qui dejectus sit, condemnari tamen sponsionis necesse esse, si fateatur esse dejectum.
91 だが、もし占有していない者が追い出されることが不可能で、その人が占有しているかがどうか問われるべきなら、どうして日常的な差し止め命令(=interdictum de vi)の「どこから彼が私を暴力で追い出したにしろ・・」には「私が占有しているときに」が付いていて、「武装した人々について」の我々の差し止め命令(=interdictum de vi armata)には「私が占有しているときに」が付いていないのだろうか。君は占有していない者が追い出されることを否定する。その意味は、武装した集団を使わずに誰かを追い出した場合には、その人を自分が追い出したことを認めた場合でも、その人がその土地を占有していなかったことを証明すれば、保証金を取り返せるということである。君は占有していない者が追い出されることを否定する。しかし、「武装した人々について」の我々の差し止め命令では、自分が追い出した相手がその土地を占有していなかったことを証明しても、もし追い出したことを認めた場合には、必ず保証金は没収されるのである。(=原田慶吉『ローマ法』143頁「凶器を伴う暴力の場合の場合には、占有に瑕疵あるも保護を受ける」)
XXXII.
[92] Dupliciter homines deiciuntur, aut sine coactis armatisve hominibus aut per ejusmodi rationem(このようなやり方の=武装集団による) atque vim. Ad duas dissimilis res duo dijuncta interdicta sunt. In illa vi cotidiana non satis est posse docere(証明する) se dejectum, nisi ostendere potest, cum possideret, tum dejectum. Ne id quidem satis est, nisi docet ita se possedisse, ut nec vi nec clam nec precario possederit. Itaque is qui se restituisse dixit magna voce saepe confiteri solet se vi dejecisse, verum illud addit: 'non possidebat' vel etiam, cum hoc ipsum concessit, vincit tamen sponsionem, si planum facit ab se illum aut vi aut clam aut precario possedisse.
[93] Videtisne quot defensionibus eum qui sine armis ac multitudine vim fecerit uti posse maiores voluerint? Hunc vero qui ab jure, officio, bonis moribus ad ferrum, ad arma, ad caedem confugerit, nudum in causa destitutum videtis, ut, qui armatus de possessione contendisset, inermis plane de sponsione certaret. Ecquid igitur interest, Piso, inter haec interdicta? ecquid interest utrum in hoc sit additum 'CUM A. Caecina POSSIDERET' necne? Ecquid te ratio juris, ecquid interdictorum dissimilitudo, ecquid auctoritas maiorum commovet? Si esset additum, de eo quaeri oporteret; additum non est, tamen oportebit?
[94] Atque ego in hoc Caecinam non defendo; possedit enim Caecina, recuperatores; et id, tametsi extra causam est, percurram tamen brevi ut non minus hominem ipsum quam jus commune defensum velitis. Caesenniam possedisse propter usum fructum non negas. Qui colonus habuit conductum de Caesennia fundum, cum idem ex eadem conductione(賃貸借) fuerit in fundo, dubium est quin, si Caesennia tum possidebat, cum erat colonus in fundo, post ejus mortem heres eodem jure possederit? Deinde ipse Caecina cum circuiret praedia, venit in istum fundum, rationes a colono accepit.
[95] Sunt in eam rem testimonia. Postea cur tu, Aebuti, de isto potius fundo quam de alio, si quem habes, Caecinae denuntiabas, si Caecina non possidebat? Ipse porro Caecina cur se moribus deduci volebat idque tibi de amicorum et de ipsius C.Aquili sententia responderat?
XXXIII.
At enim Sulla legem tulit. Ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae querar, hoc tibi respondeo, ascripsisse eundem Sullam in eadem lege: 'SI QUID(関) IUS NON ESSET ROGARIER(提案する), EIUS EA LEGE NIHILUM ROGATUM.(=この法案は法に反する法律を作ろうとするものではない)' Quid est quod jus non sit, quod populus jubere aut vetare non possit? Ut ne longius abeam, declarat ista ascriptio esse aliquid; nam, nisi esset, hoc in omnibus legibus non ascriberetur.
[96] Sed quaero abs te, putesne, si populus jusserit me tuum aut te meum servum esse, id jussum ratum atque firmum futurum. Perspicis hoc nihil esse et fateris; qua in re primum illud concedis, non quicquid populus jusserit, ratum esse oportere; deinde nihil rationis affers quamobrem, si libertas adimi nullo modo possit, civitas possit. Nam et eodem modo de utraque re traditum nobis est, et, si semel civitas adimi potest, retineri libertas non potest. Qui(副) enim potest jure Quiritium liber esse is qui in numero Quiritium non est?
[97] Atque ego hanc adulescentulus causam cum agerem contra hominem disertissimum nostrae civitatis C. Cottam, probavi. Cum Arretinae mulieris libertatem defenderem et Cotta decemviris religionem injecisset,non posse nostrum sacramentum(訴え) justum(適切な) judicari, quod Arretinis adempta civitas esset, et ego vehementius contendissem civitatem adimi non posse, decemviri prima actione non judicaverunt; postea re quaesita et deliberata sacramentum nostrum justum judicaverunt. Atque hoc et contra dicente Cotta et Sulla vivo judicatum est. Iam vero in ceteris rebus ut omnes qui in eadem causa sunt et lege agant et suum jus persequantur et omni jure civili sine cuiusquam aut magistratus aut judicis aut periti hominis aut imperiti dubitatione utantur, quid ego commemorem? Dubium esse nemini vestrum certo scio.
[98] Quaeri hoc solere me non praeterit―ut ex me ea quae tibi in mentem non veniunt audias―quemadmodum, si civitas adimi non possit, in colonias Latinas saepe nostri cives profecti sint. Aut sua voluntate aut legis multa(罰) profecti sunt; quam multam si sufferre voluissent, manere in civitate potuissent.
XXXIV.
Quid,quem pater patratus dedidit aut suus pater populusve vendidit, quo is jure amittit civitatem? Ut religione civitas solvatur(取り消す) civis Romanus deditur; qui cum est acceptus, est eorum quibus est deditus; si non accipiunt, ut Mancinum Numantini, retinet integram causam et jus civitatis. Si pater vendidit eum quem in suam potestatem susceperat, ex potestate dimittit.
[99] Iam populus cum eum vendit qui miles factus non est, non adimit ei libertatem, sed judicat non esse eum liberum qui, ut liber sit, adire periculum noluit; cum autem incensum vendit, hoc judicat, cum ei qui in servitute justa fuerunt censu liberentur, eum qui, cum liber esset, censeri noluerit, ipsum sibi libertatem abjudicavisse(剥奪する). Quod si maxime hisce rebus adimi libertas aut civitas potest, non intellegunt qui haec commemorant, si per has rationes maiores adimi posse voluerunt, alio modo noluisse?
[100] Nam ut haec ex jure civili proferunt, sic afferant velim quibus lege aut rogatione civitas aut libertas erepta sit. Nam quod ad exsilium attinet, perspicue intellegi potest quale sit. Exsilium enim non supplicium est, sed perfugium portusque supplici. Nam quia volunt poenam aliquam subterfugere(逃れる) aut calamitatem, eo solum vertunt, hoc est sedem ac locum mutant. Itaque nulla in lege nostra reperietur, ut apud ceteras civitates, maleficium ullum exsilio esse multatum(罰する); sed cum homines vincula, neces ignominiasque vitant, quae sunt legibus constitutae, confugiunt quasi ad aram(祭壇) in exsilium. Qui si in civitate legis vim subire vellent, non prius civitatem quam vitam amitterent; quia nolunt, non adimitur eis civitas, sed ab eis relinquitur atque deponitur. Nam, cum ex nostro jure duarum civitatum nemo esse possit, tum amittitur haec civitas denique, cum is qui profugit receptus est in exsilium, hoc est in aliam civitatem.
XXXV.
[101] Non me praeterit, recuperatores, tametsi de hoc jure permulta praetereo, tamen me longius esse prolapsum quam ratio vestri judici postularit. Verum id feci, non quo vos hanc in hac causa defensionem desiderare arbitrarer, sed ut omnes intellegerent nec ademptam cuiquam civitatem esse neque adimi posse. Hoc cum eos scire volui quibus Sulla voluit injuriam facere, tum omnis ceteros novos veteresque civis. Neque enim ratio afferri(釈明する、説明する) potest cur, si cuiquam novo civi potuerit adimi civitas, non omnibus patriciis, omnibus antiquissimis civibus possit.
[102] Nam ad hanc quidem causam nihil hoc pertinuisse primum ex eo intellegi potest quod vos ea de re judicare non debetis; deinde quod Sulla ipse ita tulit de civitate ut non sustulerit horum nexa(契約関係) atque hereditates. Iubet enim eodem jure esse quo fuerint Ariminenses(アリミヌム); quos quis ignorat duodecim coloniarum fuisse et a civibus Romanis hereditates capere potuisse? Quod si adimi civitas A. Caecinae lege potuisset, magis illam rationem tamen omnes boni quaereremus, quemadmodum spectatissimum(頼られた) pudentissimumque(慎み深い) hominem, summo consilio, summa virtute, summa auctoritate domestica(国内で) praeditum(持っている), levatum injuria(不正) civem retinere possemus, quam uti nunc, cum de jure civitatis nihil potuerit deperdere, quisquam exsistat nisi tui, Sexte, similis et stultitia et impudentia qui huic civitatem ademptam esse dicat.
[103] Qui quoniam, recuperatores, suum jus non deseruit neque quicquam illius audaciae petulantiaeque concessit(完), de reliquo(これから、あとのことは) iam communem causam populique Romani jus in vestra fide ac religione deponit(現).
XXXVI.
Is homo est, ita se probatum vobis vestrique similibus semper voluit ut id non minus in hac causa laborarit ne inique contendere aliquid(重要なもの) quam ne dissolute relinquere videretur, nec minus vereretur ne contemnere Aebutium quam ne ab eo contemptus esse existimaretur.
[104] Quapropter, si quid extra judicium est quod homini tribuendum sit, habetis hominem singulari pudore, virtute cognita(明らかな) et spectata(頼られた) fide, amplissimo totius Etruriae nomine, in utraque fortuna(幸不幸) cognitum multis signis(証拠) et virtutis et humanitatis.
Si quid in contraria parte in homine offendendum est, habetis eum, ut nihil dicam amplius, qui se homines coegisse fateatur.
Sin hominibus remotis de causa quaeritis, cum judicium de vi sit, is qui arguitur, vim se hominibus armatis fecisse fateatur, verbo se, non aequitate, defendere conetur, id quoque ei verbum ipsum ereptum esse videatis, auctoritatem sapientissimorum hominum facere nobiscum, in judicium non venire utrum A. Caecina possederit necne, tamen doceri possedisse; multo etiam minus quaeri A. Caecinae fundus sit necne, me tamen id ipsum docuisse, fundum esse Caecinae:
cum haec ita sint(cumここまで), (主文ここから)statuite quid vos(対) tempora rei publicae de armatis hominibus, quid illius confessio de vi, quid nostra decisio de aequitate, quid ratio interdicti de jure admoneat(=Double Accusatives) ut judicetis.