オウィディウス『転身物語(変身物語)』羅和対訳
P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON

METAMORPHOSEON 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

(以下の和訳は人文書院版を元にした。(数字)は本の下段の注釈を指すが簡単なものは取り入れた)

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER PRIMVS

『転身物語』第一巻

　　 In nova fert(要求する) animus mutatas dicere formas
corpora; di, coeptis (nam vos mutastis et illas)
adspirate(好意を示す) meis primaque ab origine mundi
ad mea perpetuum deducite(作成する) tempora carmen!

胸の願いにうながされて、ここに万物のさまざな転身の物語を語ってみようとおもいます。神々よ、これらの転身をつくりだされたのはおんみたちなのですから、どうかこのくわだてに恵みを垂れ、宇宙の開闢(かいびゃく)からいまの世にいたるまで、とぎれることなく語りつづけることができますよう、おんみたちのちからをお貸しください！

　　 Ante mare et terras et quod tegit omnia caelum　　　　1-5
unus erat toto naturae vultus in orbe,
quem dixere chaos: rudis indigestaque moles
nec quicquam nisi pondus(堆積) iners congestaque(ひしめいた) eodem(同じ場所で)
non bene junctarum discordia(不一致の) semina(要素) rerum.

まだ海も陸もなく、すべてをおおう空もなかったころ、自然のすがたは、宇宙の全体にわたって見わたすかぎり、ただ茫漠たる広がりであった。それは、混沌とよばれ、形状も秩序もないひとつの塊りであった。生気のない堆積といおうか、まだ事物としてのまとまりをもたない諸要素が、へだてもなく雑然とひしめきあっているだけであった。

nullus adhuc mundo praebebat lumina Titan,　　　　1-10
nec nova crescendo reparabat(回復する) cornua(月) Phoebe,

そこにはまだ、あふれる光をこの世にそそぐティタン(太陽神)もいなかったし、新月の弦をしだいに大きくしていくポエベ(月の神)もいなかった。

nec circumfuso pendebat in aere tellus
ponderibus librata(均衡を取る) suis, nec bracchia longo
margine terrarum porrexerat Amphitrite;

大地もまだ、それをつつむ大気のなかに浮びながら、みずからの重さをささえてはいなかったし、アムピトリテ(海の女神)も、陸地のながい岸辺にそってその腕をさしひろげてはいなかった。

utque erat et tellus illic et pontus et aer,　　　　1-15
sic erat instabilis(立てない) tellus, innabilis(泳げない) unda,
lucis egens aer; nulli sua forma manebat(留まる),
obstabatque aliis aliud, quia corpore in uno
frigida pugnabant calidis, umentia siccis,
mollia cum duris, sine pondere, habentia pondus.　　　　1-20

大地もまだ、それをつつむ大気のなかに浮びながら、みずからの重さをささえてはいなかったし、アムピトリテも、陸地のながい岸辺にそってその腕をさしひろげてはいなかった。そこには、大地も海も空気も存在していたけれど、陸は歩くことができないし、海も泳ぐわけにはいかず、大気には光がなかった。それらのどれひとつとして、まだみずからのすがたやかたちをもっていず、たがいに反目し、さまたげあっていた。おなじひとつの集まりのなかにあっても、寒さは暑さと、湿気は乾燥と、重さは軽さとたえず拮抗していた。

　　 Hanc deus et melior litem natura diremit.
nam caelo terras et terris abscidit undas
et liquidum(澄んだ) spisso(重苦しい) secrevit ab aere(大気) caelum.

このようないがみあいに終止符をうったのは、これらよりはるかに秀でた自然(4)であった。この神なる自然は、天から地を、地から水をわかち、重くるしい大気から澄みわたった大空をきりはなした。

quae postquam evolvit(自由にする) caecoque exemit(解放する) acervo(堆積),
dissociata(切り離す) locis concordi(調和した) pace ligavit(結ぶ):　　　　1-25

こうして、これらのものの縺れをほぐし、くらい混乱から解きはなつと、それぞれに異なった居所をあたえ、平和と友愛のきずなをもってすべてのものをむすびあわせた。

ignea convexi(アーチの) vis et sine pondere caeli
emicuit(飛び上がる) summaque locum sibi fecit in arce;

重さというもののない蒼穹の火ともえる力は、天のいちばん高いところに翔けのぼって、そこに居をさだめた(5)。

proximus est aer illi levitate locoque;
densior his tellus elementaque grandia traxit
et pressa est gravitate sua; circumfluus umor(水)　　　　1-30
ultima(最果て) possedit solidumque coercuit(取り囲む) orbem.

軽さの点でこれに最も近いのは、空気で、したがってそのすぐ下に位置した。これらふたつのものよりも濃密な大地は、かたい物質を引きよせ、みずからの重さのために下降していった。四方にひろがった水は、いちばん外側の位置をしめ、すでにかたまった大地をとりかこんだ。

　　 Sic ubi dispositam quisquis fuit ille deorum
congeriem(堆積) secuit sectamque in membra coegit(集める),
principio(まず) terram, ne non aequalis ab omni
parte foret, magni speciem glomeravit(丸くする) in orbis(球).　　　　1-35

このような造物主がいかなる神であったにせよ、かれは、混沌とした物質の塊りを整理し、区分し、それぞれの場所に配置しおわると、まず大地を、どちらから見ても不同なところがないように、ひとつの巨大な球のかたちにつくりあげた。

tum freta(海) diffundi(広げる) rapidisque tumescere(膨れ上がる) ventis
jussit et ambitae(囲む) circumdare litora terrae;

それから、海を四方にひろげ、はげしい風によって波浪をおこし、陸地の周辺にのびた海岸線をくまなくとりまくようにした。

addidit et fontes et stagna immensa lacusque
fluminaque obliquis cinxit declivia(斜面) ripis(土手),

さらに、泉や、大きな湖や池をこしらえ、流れおちる河の両側には、まがりくねった岸をつくった。

quae, diversa locis, partim sorbentur(吸い込む) ab ipsa,　　　　1-40
in mare perveniunt partim campoque(海原) recepta
liberioris aquae(←) pro ripis litora pulsant.

河たちは、さまざまな方向にながれ、途中で大地のなかに吸いこまれてしまうものもあれば、はるかに流れくだり、渺々たる大海原のふところにいだかれ、みどりなす河辺のかわりに、断崖の岩を洗うものもあった。

jussit et extendi campos, subsidere valles,
fronde tegi silvas, lapidosos surgere montes,
utque duae dextra(奪) caelum totidemque sinistra　　　　1-45
parte secant zonae, quinta est ardentior illis,
sic onus(塊) inclusum numero distinxit eodem
cura dei, totidemque plagae(地域) tellure premuntur.

神はまた、平地をひろがらせ、谷をくぼませ、森には樹々の葉をしげらせ、峨々たる山をそびえさせた。さらに、空を区切って、右側にふたつの圏を、左側にもふたつの圏を設け、その真中には、これらよりも暑い五番目の圏をつくった。そして、空にいだかれた地塊をも、注意ぶかくおなじだけの数に仕切った。それで、大地には、五つの地帯ができた。

quarum quae media est, non est habitabilis aestu;
nix tegit alta duas; totidem inter utramque locavit　　　　1-50
temperiemque(温暖) dedit mixta cum frigore flamma.

中央にひろがった地帯は、はげしい暑さのために住むことができないし、両端のふたつの地帯は、ふかい雪におおわれている。しかし、神は、それらのあいだに残りのふたつの地帯をおき、暑さと寒さをまぜあわせて、ほどよい気候をあたえた。

　　 Inminet his aer, qui, quanto est pondere terrae
pondus aquae levius, tanto est onerosior igni.

これらの地帯の上には、空気がひろがっている。空気は、ちょうど水の重さが土よりも軽いのとおなじだけ天の火(6)よりも重い。

illic et nebulas(霧), illic consistere(住む) nubes
jussit et humanas motura tonitrua(雷鳴) mentes　　　　1-55
et cum fulminibus(落雷) facientes fulgura(稲光) ventos.

ここはまた、霧や雲、人間のこころをおののかせる雷、そして稲妻と寒さをうみだす風たち、これらのもののために神がさだめた棲家でもある。

　　 His quoque non passim mundi fabricator habendum
aera permisit(許す); vix nunc obsistitur(ふさぐ) illis,
cum sua quisque regat diverso flamina(風) tractu(地域),
quin lanient(切り裂く) mundum; tanta est discordia fratrum.　　　　1-60

しかし、風たちにたいして、天地の造物主は、大気のなかをおもいのままに吹きわたることをおゆるしにならなかった。かれらは、それぞれ異なった地域にたてこもって、自分流儀の吹き方をしているけれども、いったんかれらが世界を破壊する気になりでもしたら、だれもそれを阻止することはできない。それほど風の兄弟たちは仲がわるいのである。

Eurus ad Auroram(東) Nabataeaque regna recessit
Persidaque et radiis(光) juga(山脈) subdita matutinis(早朝の);

エウルス(7)は、東の方、つまりナバタエア人(アラビア)の国やペルシア、朝の光をうける山々(9)の方にしりぞき、

vesper(西) et occiduo(西) quae litora sole tepescunt,
proxima sunt Zephyro; Scythiam septemque triones(大熊子熊)
horrifer invasit Boreas; contraria tellus　　　　1-65
nubibus assiduis pluviaque(奪) madescit ab Austro.

ゼピュルス(10)は、ウェスペル(11)や夕陽にあたためられる浜辺のあたりに住んでいる。おそろしいボレアス(12)は、スキュティア(13)と北斗(14)を占拠し、その反対の地方は、大雨をもたらすアウステル(15)が晴れ間のない雨雲によって濡らしている。

haec super imposuit liquidum et gravitate carentem
aethera nec quicquam terrenae faecis(おり) habentem.

これらのものの上に、神はさらにきよらかで透明なアエテル(16)を住まわせたが、それは、まったく重さがなく、いっさいの地上的な汚れを知らなかった。

　　 Vix ita limitibus dissaepserat(分離) omnia certis,
cum, quae pressa diu fuerant caligine caeca,　　　　1-70
sidera coeperunt toto effervescere caelo;

こうして、すべてのものがそれぞれの定住地にわけへだてられると、ながいあいだ混沌たる塊りのなかにうずもれていた星たちが、燦然と空いちめんにかがやきはじめた。

neu regio foret ulla suis animalibus orba(〜ない),
astra(主星) tenent caeleste solum(土地) formaeque(姿) deorum,
cesserunt(なる) nitidis habitandae piscibus undae,
terra feras cepit, volucres agitabilis aer.　　　　1-75

さて、これらのどの領域にもそれぞれ固有の住民が住みつくように、まず天上界には、星たちと神々が座をしめた。水は、美しい鱗をひらめかす魚たちのねぐらとなり、大地には、獣たちが住みつき、ながれ動く大気は、鳥たちをうけいれた。

　　 Sanctius his animal mentisque capacius altae
deerat adhuc et quod dominari in cetera posset:

しかし、これらよりもけだかく、ふかい知力をやどし、他のすべての生物たちを支配することのできる存在が、まだ欠けていた。

natus homo est, sive hunc divino semine fecit
ille opifex(製造者) rerum, mundi melioris origo,
sive recens tellus seductaque(別れた) nuper ab alto　　　　1-80
aethere cognati retinebat semina caeli;
quam satus Iapeto, mixtam pluvialibus undis,
finxit in effigiem moderantum(複属支配する) cuncta deorum,

そこで、人類が、人間が、うまれてきたのである。この人間は、よりよき世界の始源者である神、あの万物の造物主が神の種子からつくったのかもしれないし、あるいは、けだかい天空からわかれてきたばかりの土がまだ天上の種子の名ごりをとどめていたころ、イアペトウスの息子プロメテウスがそれに雨の水をまぜて、万物をつかさどる神々のすがたに似せてこしらえたのかもしれない。

pronaque cum spectent animalia cetera terram,
os homini sublime dedit caelumque videre　　　　1-85
jussit et erectos ad sidera tollere vultus(瞳):

ほかの動物たちが頭をたれて、いつも眼を地上にそそいでいるのに反して、人間は上にむけられた高貴な顔をもち、その瞳は星辰のかなたにむけることをゆるされた。

sic, modo quae fuerat rudis et sine imagine, tellus
induit ignotas hominum conversa figuras.

こうして、まだかたちもない土くれであった大地は、転身によって、それまで知られていなかった人間という裝おいを身につけることになったのである。

　　 Aurea prima sata(生まれた) est aetas, quae vindice(裁判官) nullo,
sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat.　　　　1-90

まず最初にできたのは黄金の時代であった。そこには司直もなく法律もなかったが、おのずから誠実と徳義が行われていた。

poena(罰) metusque aberant, nec verba minantia fixo
aere legebantur, nec supplex turba timebat
judicis ora sui, sed erant sine vindice tuti.

人々は刑罰も知らず、恐ろしい目に合わされることもなかった。何しろ青銅板に罰則を掲示して驚かすわけでもなければ、請願者の群れが裁判官の顔を見て怖がらなくてはならないようなこともなく、裁判官などなくても誰でも安心している事ができるのであった

nondum caesa suis, peregrinum ut viseret orbem,
montibus in liquidas pinus descenderat undas,　　　　1-95

松の木にしても無残にも切り倒されて故郷の山中から海原に連れ出され船となって見も知らぬ土地を訪れねばならないようなことはなかった。

nullaque mortales praeter sua litora norant;

人間も自分の住んでる土地の浜辺しか知らなかった。

nondum praecipites cingebant oppida fossae;

町々もまだ深い堀などをめぐらしてはいなかったし、

non tuba derecti, non aeris cornua flexi,
non galeae, non ensis erat: sine militis usu
mollia securae peragebant(過ごす) otia gentes.　　　　1-100

真鍮で作ったまっすぐなラッパも、曲がった角笛もなく、甲冑も剣もなかった。軍隊がなくても、各民族は何の心配もなく静かな平和を楽しんでいた。

ipsa quoque immunis rastroque(鍬) intacta nec ullis
saucia(傷ついた) vomeribus(鋤) per se dabat omnia tellus,

大地そのものも農耕を強いられることがなく、鍬に荒らされ鋤に掘り返されなくても自ずから必要なすべてのものを供給した。

contentique cibis nullo cogente creatis
arbuteos(野イチゴ) fetus montanaque fraga(野イチゴ) legebant
cornaque(サンシュユ) et in duris haerentia mora(木苺) rubetis(木苺の茂み)　　　　1-105
et quae deciderant patula(広がった) Jovis arbore glandes(どんぐり).

人間たちはひとりでに大地から生える食物に満足して山桃もどきの実や山中のイチゴやヤマグミや硬い潅木になる木苺や枝を広げたユピテルの木から落ちた実などを拾い集めた。

ver erat aeternum, placidique(主) tepentibus auris(複奪微風)
mulcebant(愛撫する) zephyri natos sine semine flores;

気候は永遠の春で穏やかな西風が種子をまかずに咲き出た色んな花たちを暖かい微風で愛撫するのだった。

mox etiam fruges tellus inarata ferebat,

大地は、鋤を入れなくてもやがてまた穀物を生じ、

nec renovatus(更新する) ager gravidis canebat aristis(穂);　　　　1-110

畑は耕されなくてもたわわな穂先で白くなった。

flumina jam lactis, jam flumina nectaris ibant,

あちこちに乳の川やネクタルの川が流れ、

flavaque de viridi stillabant ilice(トキワガシ) mella.

緑なすウバメガシは黄色い密をたらしていた。

　　 Postquam Saturno tenebrosa in Tartara misso
sub Jove mundus erat, subiit argentea proles(世代),
auro deterior, fulvo(黄褐色) pretiosior aere.　　　　1-115

しかし、サトウルヌス(22)が暗黒のタルタルス(23)になげこまれ、世界がユピテル(24)の支配下になるいたって、銀の時代がやってきた。これは、黄金の時代にくらべると価値がおとるが、赤くひかる青銅の時代よりはすぐれていた。

Juppiter antiqui contraxit tempora veris
perque hiemes aestusque et inaequalis autumnos
et breve ver spatiis exegit(閉じる？) quattuor annum.

ユピテルは、かつての常春の期間をちぢめ、一年を冬と夏と天候の変りやすい秋とみじかい春の四つの季節にわけた。

tum primum siccis aer fervoribus ustus
canduit(熱くなる), et ventis glacies(氷) astricta(固まる) pependit;　　　　1-120

このときはじめて、空気はかわいた暑熱に焼かれてあつくなり、また寒風のために氷ができて、氷柱がたれさがった。

tum primum subiere domos; domus antra fuerunt
et densi frutices(低木) et vinctae cortice virgae(小枝).

それで、人びとは、はじめて家のなかに住むようになった。しかし、家といっても、洞窟や、こんもりとした叢林や、小枝を樹の皮であんだものであった。

semina tum primum longis Cerealia sulcis(畝)
obruta sunt, pressique jugo(軛) gemuere juvenci.

穀物の種子がながい畝のなかに播かれ、牛たちが軛につながれて呻き声をあげたのも、このときがはじめてであった。

　　 Tertia post illam successit aenea proles,　　　　1-125
　　
そのつぎに来たのは、三番目にあたる青銅の時代であった。

saevior ingeniis et ad horrida promptior arma,
non scelerata tamen; de duro est ultima ferro.

これは、前の時代よりさらに性情が粗暴で、すぐに武器を手にしたがったけれども、まだ凶悪というほどのことはなかった。最後の時代は、かたい鉄の時代である。

protinus irrupit venae(鉱石) pejoris in aevum
omne nefas: fugere pudor verumque fidesque;
in quorum subiere locum fraudesque dolusque　　　　1-130
insidiaeque et vis et amor sceleratus habendi.

この粗悪な金属の時代になると、たちまちあらゆる悪業がおしよせてきた。純潔、正直、誠実さは逃げてしまって、かわりに欺瞞、不実、裏切り、暴力、あくどい貪欲があらわれた。

vela dabant ventis nec adhuc bene noverat illos
navita, quaeque prius steterant in montibus altis,
fluctibus ignotis insultavere(はねまわる) carinae,

舟人たちは、まだよく風のことも知らないのに、帆を風にまかせ、舟は舟で、ながいこと山頂に立っていた木材のくせに、見もしらない波間をいい気になって跳ねまわった。

communemque prius ceu(ように) lumina solis et auras　　　　1-135
cautus humum(地面) longo signavit limite mensor.

いままで日光や空気とおなじくすべての人びとの共有物であった地面にも、ぬけめのない測量者がながい境界線をひいた。

nec tantum segetes alimentaque debita dives
poscebatur(要求する) humus, sed itum est in viscera terrae,
quasque recondiderat(埋める) Stygiisque admoverat(持ってくる) umbris,
effodiuntur(掘り出す) opes, irritamenta malorum.　　　　1-140

人びとは、ゆたかな大地から穀物や食料を貢がせるだけで満足しないで、大地の内臓にまで侵入し、大地がステュクス(25)のあたりに秘めていた財宝、人間を悪へさそうあの誘惑的な宝ものを掘りだした。

jamque nocens ferrum ferroque nocentius aurum
prodierat, prodit bellum, quod pugnat utroque,
sanguineaque manu crepitantia concutit arma.

有害な鉄と、鉄よりもさらに危険な黄金が、はやくも白日の下に引きずりだされた。すると、このふたつのものをもって(26)たたかう戦争がはじまり、血にまみれた手になりひびく武器をふりまわした。

vivitur ex rapto: non hospes(客) ab hospite(主人) tutus,
non socer a genero, fratrum quoque gratia rara est;　　　　1-145

人びとは、掠奪したもので生活するようになった。客は主人に、舅は婿に、もはや気がゆるせない。兄弟どうしでさえも、愛しあうことができない。

imminet(狙う) exitio vir conjugis, illa mariti,
lurida(恐ろしい) terribiles miscent aconita(とりかぶと) novercae,

良人は妻の、妻は良人の死を待ちのぞみ、邪悪な継母は、死をもたらすとりかぶとの毒汁を調合し、

filius ante diem patrios inquirit(調べる) in annos:

息子は、父の余命をかぞえる。

victa jacet pietas, et virgo caede madentis
ultima caelestum terras Astraea reliquit.　　　　1-150

敬虔のこころは、地に墜ち、神々のなかで最後までふみとどまっていた乙女アストラエア(正義の女神)も、ついに血にひたされた地上を見すてるにいたった。

　　 Neve foret terris securior arduus aether,

しかし、はるかなる天上もけっして地上よりやすらかな住家でなかった。

affectasse(熱望する) ferunt regnum caeleste gigantas
altaque congestos(積み重ねる) struxisse ad sidera montis.

というのは、巨人たち(28)が天上に君臨しようとして、山また山をつみかさねて、天までとどかせようとしたのである。

tum pater omnipotens misso perfregit(粉砕する) Olympum
fulmine et excussit subjecto(下にある) Pelion Ossae(m).　　　　1-155

そこで、全能の父(ユピテル)は、稲妻の矢をもってオリュムプスの山(30)をうちくだき、ペリオンの山(31)を、それをささえていたオッサの山(32)からつきおとした。

obruta(主埋める) mole sua cum corpora(主) dira jacerent,

こうして怖ろしい巨人たちの屍体がみずから作りあげた巨大な山塊の下敷きになったとき、

perfusam(濡らす) multo natorum sanguine Terram
immaduisse(濡れる) ferunt calidumque animasse(命を与える) cruorem
et, ne nulla suae stirpis monimenta manerent(残る),

母なる大地は、その子らのおびただしい血にひたされた。大地は、おのれの種族の最後の芽まで絶えてしまわないように、このあたたかい血に生命を吹きこみ、

in faciem vertisse hominum; sed et illa propago(子孫)　　　　1-160
contemptrix superum saevaeque avidissima caedis
et violenta fuit: scires e sanguine natos.

人間のすがたに転身させたといわれる。しかし、この種族も、神々をないがしろにし、残虐な殺戮をこのみ、凶暴をきわめた。かれらが血から作られたといわれるのも、もっともなことだといわねばならない。

　　 Quae pater ut summa vidit Saturnius arce,

サトウルヌスの子ユピテルは、天上の玉座からこの有様を見て、

ingemit et facto nondum vulgata recenti
foeda Lycaoniae referens convivia mensae　　　　1-165

嘆息をもらした。そして、つい最近のことなのでまだよく知られていない出来ごとなのだが、リュカオン(33)の食卓におけるあのおそるべき饗宴のことをおもいだし、

ingentes animo et dignas Jove concipit iras
conciliumque vocat: tenuit mora(遅れ) nulla vocatos.

いかにもユピテルらしい大きな怒りをおぼえ、神々の会議を召集した。呼ばれた神々は、ただちに参集した。

　　 Est via sublimis, caelo manifesta sereno;

天には、晴れた日にはだれの眼にも見える一本の道がある。

lactea nomen habet, candore notabilis ipso.

それは、「乳の道(34)」とよばれ、白くかがやいているので、すぐにそれとわかる。

hac iter est superis ad magni tecta Tonantis　　　　1-170
regalemque domum: dextra laevaque deorum
atria(館) nobilium valvis(開き戸) celebrantur(訪れる) apertis.

神々が大いなる雷神(35)の住む宮殿へ行くときは、この道を通っていくのである。道の両側には、上位の神々の邸宅がならび、門口が大きくあけられ、客の出入りがたえない。

plebs habitat diversa locis: hac parte potentes
caelicolae clarique suos posuere penates(住居);

下級の神々は、もっと離れたところにちらばって住んでいる。したがって、この道に面したところには、やんごとない、勢力のある神々が館をかまえていた。

hic locus est, quem, si verbis audacia detur,　　　　1-175
haud timeam magni dixisse Palatia caeli.

これこそ、こんな言い方が不敬でないとしたら、あえて天上のパラティウム(36)と呼びたい
場所である。

　　 Ergo ubi marmoreo superi sedere recessu,

こうして、神々が大理石の大広間に着席すると、

celsior ipse loco sceptroque innixus eburno

一段と高い席につき、象牙の王笏に身をもたせかけたユピテルは、

terrificam capitis concussit terque quaterque
caesariem(頭髪), cum qua(関) terram, mare, sidera movit.　　　　1-180

すさまじい頭髪を三四度ふりうごかした。すると、大地も海も星たちも、それにつれて震撼した。

talibus inde modis ora indignantia solvit:

やがて、大神は、怒りにみちた口をひらいて、つぎのように語りはじめた。

'non ego pro mundi regno magis anxius illa
tempestate fui, qua centum quisque parabat
inicere(支配する) anguipedum(蛇足の) captivo bracchia caelo.

「かつて蛇の足をもった巨人族のひとりひとりが百の腕をもって天上界を占拠しようとたくらんだときも、わしは世界の主権についていまほど心配をしなかった。

nam quamquam ferus hostis erat, tamen illud ab uno　　　　1-185
corpore et ex una pendebat origine bellum;

なるほど敵は手ごわかったけれども、あの戦いは、たんにひとつの集団、ひとつの種
族から発したものにすぎなかった。

nunc mihi qua totum Nereus circumsonat orbem,
perdendum est mortale genus: per flumina juro
infera sub terras Stygio labentia(流れる) luco!

しかるに、このたびは、ネレウス(海の神)が咆哮しながらとりかこんでいる地球上のあらゆる場所から人類を根こそぎにしなくてはならぬ。わしは、地下のステュクス(冥界)の森をながれる四つの河にかけて誓うが、

cuncta prius temptanda, sed immedicabile(不治の) curae　　　　1-190
ense recidendum, ne pars sincera(健全な) trahatur.

すでにあらゆる手段をつくした。けれども、身体に不治の部分があれば、健康な部分まで病毒におかされないように、剣をもってこれを剔出しなくてはならないものだ。

sunt mihi semidei, sunt, rustica numina, nymphae
faunique satyrique et monticolae silvani;

わしには、半神たち(39)や田野の神々、すなわち妖精たち(40)やファウヌス(41)たちやサテュルス(42)たち、さらに山々に住むシルウァヌス(43)たちがいる。

quos quoniam caeli nondum dignamur honore,

われわれは、かれらが天上に住む名誉に値いすると考えない以上は、

quas dedimus, certe terras habitare sinamus.　　　　1-195

かれらにあたえた地上をせめて安全な住居にしてやろうではないか。

an satis, o superi, tutos fore creditis illos,
cum mihi, qui fulmen, qui vos habeoque regoque,
struxerit insidias notus feritate Lycaon?'

おお、神々よ、諸君は、かれらが安全であると信ずるか––わしにむかってさえ、雷神であるこのわし、諸君を意のままに支配しているこのわしにむかってさえ、凶暴の聞え高いあのリュカオンは残忍なたくらみをしかけたというのに!」

　　 Confremuere(ぶつぶつ言う) omnes studiisque ardentibus ausum
talia(それほどのことをした悪人) deposcunt(処罰を要求する): sic, cum manus impia saevit　　　　1-200
sanguine Caesareo Romanum exstinguere nomen,
attonitum(呆然とした) tantae subito terrore ruinae
humanum genus est totusque perhorruit orbis;

なみいる神々は、さけび声をあげて、極悪人の処罰をはげしくもとめた。それは、あたかも不逞の徒らがカエサルを殺害することによってローマ国民そのものをも地上より消しさろうとたくらんだとき(44年3月15日)、全人類がこの突然のクーデターにおどろき、地球全体が戦慄におちいったのと似ていた。

nec tibi grata minus pietas, Auguste, tuorum
quam fuit illa Jovi. qui postquam voce manuque　　　　1-205
murmura compressit, tenuere silentia cuncti.
substitit ut clamor pressus gravitate regentis,
Juppiter hoc iterum sermone silentia(対) rupit:

しかも、アウグストウス帝(45)よ、その後おんみの臣下たちはおんみにたいしてまことに美わしい敬愛の念をいだいたが、神々のユピテルにたいする愛も、それに劣らなかった。さて、ユピテルが声と手ぶりで神々の喧噪を制すると、一同はしずかに沈黙した。支配者の威厳におさえられてさわぎが鎮まると、ユピテルはふたたび語りはじめた。

'ille quidem poenas (curam hanc dimittite!) solvit;

「いや、心配するにはおよばぬ。あの男は、すでに罰を受けたのだ。

quod tamen admissum(犯罪), quae sit vindicta(処罰), docebo.　　　　1-210

しかし、かれがどんな罪をおかし、どのような罰を受けたかを、これから諸君に話してきかせよう。

contigerat nostras infamia temporis aures;

いまの時世についての悪い噂は、かねてからわしの耳に入っておった。

quam cupiens falsam summo delabor Olympo
et deus humana lustro(遍歴する) sub imagine terras.

わしは、それが根も葉もないことであることをのぞみながら、オリュムプスの山頂から地上
に降りたち、神ながら人間のすがたに身をやつしてあちこちを遍歴しはじめた。

longa mora est, quantum noxae(悪事) sit ubique repertum,
enumerare: minor fuit ipsa infamia vero.　　　　1-215

ところが、わしがいたるところで出くわした悪徳のかずかずは、ほとんど枚挙にいとまがないほどだった。わるい噂でさえ、事実にはほど遠かった。

Maenala transieram latebris horrenda ferarum
et cum Cyllene gelidi pineta(松林) Lycaei:

わしは、野獣のひそんでいるおそろしいマエナラ(46)の山中や、キュレネ山(47)や、すずしいリュカエウス(48)の松林を踏みこえていった。

Arcadis(属) hinc sedes et inhospita tecta tyranni
ingredior, traherent cum sera crepuscula(黄昏) noctem.

やがて、暮れなずむ黄昏がようやく夜を招きよせるころ、アルカディアの暴君(リュカオン)の住む土地に入り、その無愛想な家の敷居をまたいだ。

signa dedi venisse deum, vulgusque precari　　　　1-220
coeperat: irridet primo pia vota Lycaon,

わしは、神が来たことをわからせる徴をあたえた。すると、人民たちは、わしにむかって祈りはじめた。リュカオンは、初めはこの敬虔な礼拝をあざわらっていたが、

mox ait "experiar deus hic discrimine aperto
an sit mortalis: nec erit dubitabile verum."

やがて、『わしは、こいつが神であるか、それとも、ただの人間にすぎないか、正体をはっきり洗いだしてやるぞ。正体がわかれば、だれも疑いようがあるまい』とさけんだ。

nocte gravem somno necopina(予期せぬ) perdere(殺す) morte
comparat: haec illi placet experientia veri;　　　　1-225

そういって、夜、わしがぐっすり眠っているところをおそって、殺そうとたくらんだ。正体を見きわめるといったのは、じつはわしを殺すことだったのだ。

nec contentus eo, missi de gente Molossa
obsidis(属人質) unius jugulum mucrone(刃先) resolvit(切り開く)
atque ita semineces partim ferventibus artus
mollit(柔らかくする) aquis, partim subjecto torruit(焼く) igni.

しかし、かれは、それだけでは満足せず、モロッススの民(50)がかれに送った人質のひとりの喉を短刀でかき切り、まだぴくぴくうごいている手足の一部を熱湯に入れて煮て、残りを火にかけて焼いた。

quod simul imposuit mensis, ego vindice flamma　　　　1-230
in domino(→) dignos everti tecta penates;

こうしてできあがった料理をかれが食卓に出すやいなや、わしは、復讐の雷でもってかれの家をその主人とけしからんその家神(51)たちとの上にひっくりかえしてやった。

territus ipse fugit nactusque silentia ruris
exululat frustraque loqui conatur: ab ipso(？)
colligit(集める) os(主) rabiem(狂暴) solitaeque cupidine caedis
vertitur in pecudes et nunc quoque sanguine gaudet.　　　　1-235

かれ自身は、命からがら逃げだした。やがて、とある荒野まで来ると、妙な声をだして咆えはじめた。ものを言おうとしても、言えない。というのは、かれのもっていた狂暴な獣性が口に集まり、けだものの口になってしまったのだ。そして、習性となった残忍な殺戮欲は、家畜の群れにむけられ、性懲りもなく血に舌鼓をうった。

in villos(毛) abeunt vestes, in crura lacerti(腕):
fit lupus et veteris servat vestigia formae;

かれの衣服は、もじゃもじゃの毛にかわり、腕は前肢になった。つまり、狼になってしまったのだ。それでも、もとのすがたの名ごりはとどめていた。

canities eadem est, eadem violentia vultus,
idem oculi lucent, eadem feritatis imago est.

おなじ灰色の毛、おなじ凶悪な顔つき、おなじように燃える眼。あいかわらず狂暴な獣性の権化だといってよい。

occidit una domus, sed non domus una perire　　　　1-240
digna fuit: qua terra patet, fera regnat Erinys.

こわされた家は、一軒だけであった。しかし、こわされるべき家は、ほかにもたくさんある。それどころか、地球上には、津々浦々にいたるまで無法なエリニュス(52)が支配してお
る。

in facinus jurasse(共謀する) putes! dent ocius omnes,
quas meruere pati, (sic stat sententia) poenas.'

みんなが結託して悪事をたくらんでいるとしかおもえぬ。すべての者にすみやかに天罰をくださねばならぬ。これが、わしの裁定だ」

　　 Dicta Jovis pars voce probant stimulosque frementi(うなる)
adiciunt, alii partes assensibus implent.　　　　1-245

神々のなかには、みずから発言して、ユピテルの意見を支持し、さらにその怒りをつのらせた者もあれば、また、拍手喝采によってその義務をはたした者もあった。

est tamen humani generis jactura dolori
omnibus, et quae sit terrae mortalibus orbae
forma futura rogant(質問する), quis sit laturus in aras
tura, ferisne paret(しようとする) populandas tradere terras.

しかし、人類の滅亡ということは、すべての神々にとって痛恨事であった。それで神々は、人類をうしなったあと地上はどのような様子になりましょうか、だれが祭壇に燻香をあげてくれるのでしょうか、いったいユピテル大神はあの大地を野獣どもの跳梁におまかせになるつもりですか、などと質問した。

talia quaerentes (sibi enim fore cetera curae)　　　　1-250
rex superum trepidare vetat subolemque(種族) priori
dissimilem populo promittit origine mira.

これらの質問にたいして、神々の王は、あとのことは自分がひきうけるから、けっして心配しないようにと言いふくめ、これまでのとはまったく異なった、ふしぎな起源をもった人類をつ
くりだそうと約束した。

　　 Jamque erat in totas sparsurus(ばらまく) fulmina(稲妻) terras;
sed timuit, ne forte sacer tot ab ignibus aether(天)
conciperet flammas longusque ardesceret axis:　　　　1-255

ユピテルは、さっそく地球上のすべての土地に稲妻をまきちらそうとしたが、もしかしたらこのような多くの火のために神々の住む蒼穹まで燃えだし、天界の長い軸が火事をおこしはしまいかと気になりだした。

esse quoque in fatis reminiscitur, affore tempus,
quo mare, quo tellus correptaque(襲う) regia caeli
ardeat et mundi moles(構造物) obsessa(住む？) laboret(接危機に瀕する).

また、海も陸地も天宮も炎々たる焔の餌食となり、精妙につくられた世界の構造が火のために破壊される日が来るであろうと、運命の書に記されていることをも思いだした。

tela reponuntur manibus fabricata Cyclopum;

そこで、かれは、キュクロプスたち(53)がつくった稲妻の矢(54)をおいた。

poena placet diversa, genus mortale sub undis　　　　1-260
perdere et ex omni nimbos(豪雨) demittere(打ち倒す) caelo.

そして、まったく別な罰をくだすことにきめ、空のあらゆるところから大雨をふらせ、人類を大水によってほろぼしさろうと決心した。

　　 Protinus Aeoliis Aquilonem(北風の神) claudit in antris
et quaecumque fugant inductas flamina(風) nubes
emittitque Notum(南風). madidis Notus evolat alis,
terribilem picea(黒い) tectus caligine(闇) vultum;　　　　1-265

かれは、ただちに北風(55)をはじめ、おもい雲の層を吹きはらう風という風を、アエオルス(56)の洞穴にとじこめ、南風(57)だけをとき放った。おそろしい顔を漆黒の闇にかくした南風は、濡れた翼をもって飛びだした。

barba gravis nimbis, canis fluit unda capillis;

そのひげは、雨をふくんで重く、白髪からは、水がながれおちる。

fronte sedent nebulae(雲), rorant pennaeque sinusque(衣服).

額の上には、雨雲がただよい、翼も衣服も、びしょぬれである。

utque manu lata pendentia nubila pressit,
fit fragor(轟): hinc densi funduntur ab aethere nimbi;

かれが低くたれこめた雲を大きな手でおさえつけると、ものすごい音がして、天から豪雨がどしゃぶりに降る。

nuntia Junonis varios induta colores　　　　1-270
concipit Iris aquas alimentaque nubibus affert.

ユノ女神(58)の使い女、あの七彩の着物をきたイリス(59)が、この水をまた吸いあげては、雲にあらたな養分をはこんでいく。

sternuntur segetes et deplorata coloni(属)
vota jacent, longique perit labor irritus(無効な) anni.

穀物は、地面にたおされ、農夫たちの祈願もむなしく、一年
間の丹精は、徒労に帰してしまった。

　　　Nec caelo contenta suo est Jovis ira, sed illum
caeruleus frater juvat auxiliaribus undis.　　　　1-275

しかし、ユピテルの怒りは、天上の諸力を動員するだけでは満足しなかった。かれの青白い弟(ネプトゥヌス)は、援助の波でもって兄神をたすけることになった。

convocat hic amnes: qui postquam tecta tyranni
intravere(入る) sui, 'non est hortamine(激励) longo
nunc' ait 'utendum; vires effundite vestras:
sic opus(必要) est! aperite domos ac mole(堤防) remota
fluminibus vestris totas immittite(放す) habenas!'　　　　1-280

ネプトゥヌスは、河川の神々をよび集めた。河神たちがその主人の家に参集すると、かれはこういった。「いまは、まわりくどい訓戒などは無用だ。必要なのは、諸君の総力を発揮してもらうことだ。諸君の門戸を大きくひらき、すべての堰を切っておとし、諸君の流れをぞんぶんに奔走させるのだ!」

jusserat; hi redeunt ac fontibus ora relaxant
et defrenato volvuntur in aequora cursu.

かれがこう命令すると、河神たちはただちにめいめいの家にとってかえし、水源の門をひらき、奔流となって大海めがけて突進した。

　　 Ipse tridente suo terram percussit, at illa
intremuit motuque vias patefecit aquarum.

海神みずからも、三又の鉾(61)で、大地を打った。大地は、ふるえおののき、その震動によって水の道をあけた。

exspatiata(逸脱した) ruunt per apertos flumina(主) campos　　　　1-285
cumque satis arbusta(やぶ) simul pecudesque virosque
tectaque cumque suis rapiunt penetralia(奥殿) sacris.

あふれでた河たちの水は、広野をなめ、樹々も穀物も、家畜も人間も家も、さらに神殿もその聖物も、ことごとく流しさった。

si qua domus mansit potuitque resistere tanto
indejecta(倒されない) malo, culmen(頂上) tamen altior huius
unda tegit, pressaeque latent sub gurgite turres.　　　　1-290

たとえ倒壊をまぬがれ、この大水害に耐えぬくことのできる家があったとしても、ますます脹れあがる大浪は、その棟木を水中にしずめ、高い塔でさえも、あとかたもなく波間に没しさった。

jamque mare et tellus nullum discrimen habebant:
omnia pontus erant, derant quoque litora ponto.

すでに、海も陸地も、見わけがつかなくなった。見わたすかぎり、大海であった。しかも、岸のない大海であった。

　　 Occupat hic collem, cumba sedet alter adunca
et ducit remos illic, ubi nuper arabat:

丘の頂上に逃げのびる者もあれば、まがった小舟にのって、つい最近まで自分が耕していた畑の方に櫂をすすめていく者もある。

ille supra segetes aut mersae culmina villae　　　　1-295
navigat, hic summa piscem deprendit in ulmo.

また、田畑や水に没した小屋の上を舟でわたっていく者もあれば、楡の木のてっぺんで魚を釣っている者もある。

figitur in viridi, si fors tulit, ancora prato,
aut subjecta terunt curvae vineta(ぶどう畠) carinae;

また、どうかすると、投げた錨がみどりの牧場に穴をあけたり、まがった竜骨がぶどう畑の上を撫でていくこともある。

et, modo qua graciles(細い) gramen(草) carpsere capellae(雌山羊),
nunc ibi deformes ponunt sua corpora phocae(アザラシ).　　　　1-300

そして、このあいだまで伊達男の山羊が草を食んでいたところには、醜怪な海豹がたむろしていた。

mirantur sub aqua lucos urbesque domosque
Nereides, silvasque tenent delphines et altis
incursant(侵入) ramis agitataque robora pulsant.

ネレウスの娘たち(62)は、水底にしずんだ森や町や家々をものめずらしそうに見物し、海豚たちは、森をねぐらにして、高い枝のあいだを泳ぎまわったり、樫の幹にぶつかって、樹をゆりうごかしたりした。

nat lupus inter oves, fulvos vehit unda leones,
unda vehit tigres; nec vires fulminis(破壊力) apro(猪),　　　　1-305
crura nec ablato(運び去る) prosunt velocia(速い) cervo,
quaesitisque diu terris, ubi sistere possit,
in mare lassatis volucris vaga(彷徨う) decidit(落ちる) alis.

狼が羊の群にまじって泳いでいるかとおもえば、黄褐色のライオンや虎が波間にただよっている。猪のするどい牙も、鹿のすばやい脚も、水のなかではなんの役にもたたない。あてどなく飛びまわる鳥たちは、やすむべき陸地をながいことさがしまわったあげく、翼もつかれて海に落ちていく。

obruerat tumulos immensa licentia ponti,
pulsabantque novi montana cacumina(山頂) fluctus.　　　　1-310

拘束をとかれた、はてしない大海は、丘という丘を水びたしにし、かつて見たこともない巨大な波濤は、高山の嶺までおしよせた。

maxima pars unda(奪) rapitur; quibus unda pepercit(>parco),
illos longa(短) domant(征服) inopi(不足した) jejunia(断食) victu.

生物の大部分は、波にのまれ、かろうじて助かった者も、食物がないためにながい飢餓の犠牲となって死んでいった。

　　 Separat Aonios Oetaeis Phocis ab arvis,
terra ferax, dum terra fuit, sed tempore in illo
pars maris et latus subitarum(突然の) campus aquarum.　　　　1-315

ポキス地方(63)は、オエタ(テッサリア)の裾野とアオニア(ボエオティア)の野とをわかっていて、陸地であった時は豊饒な土地であったが、いまは海の一部と化し、突然おしよせてきた水のあそび場になっていた。

mons ibi verticibus petit arduus astra(星) duobus,

そこに、ふたつの峯をもったけわしい山があって、星々のかなたにまでそびえている。

nomine Parnasos, superantque(突き出る) cacumina nubes.

山の名は、パルナッスス(66)といい、その頂上は、雲の上に突きでていた。

hic ubi Deucalion (nam cetera texerat aequor)
cum consorte(妻) tori parva rate vectus adhaesit,

さて、ほかのものはみな海に吞まれてしまって、人間たちのなかでただひとり生きのこったデウカリオン(67)が妻(68)とともに見すぼらしい小舟でこの山に漂着したとき、

Corycidas nymphas et numina montis adorant　　　　1-320
fatidicamque(予言する) Themin, quae tunc oracla tenebat(知る):

ふたりは、まずコリュキオン(69)の妖精たちやその他の山の神々、また、そのころ神託をさずけていた占いの女神テミス(70)に、敬虔な祈りをささげた。

non illo melior quisquam nec amantior aequi
vir fuit aut illa metuentior(>metuens) ulla deorum.

かれほど善良で正義の念にあつい男はなく、かれの妻ほど神をうやまう女はなかった。

Juppiter ut liquidis stagnare paludibus orbem
et superesse virum de tot modo milibus unum,　　　　1-325
et superesse vidit de tot modo milibus unam,
innocuos(潔白な) ambo, cultores numinis ambo,

ユピテルは、地球全体が大洪水におおわれ、あれほど多くいた男たちのなかでただひとりの男と、あれほど多くいた女たちのなかでただひとりの女とが生きのこり、しかも、ふたりとも邪心がなく、ふかく神を敬愛しているのを見てとると、

nubila disjecit nimbisque aquilone remotis
et caelo terras ostendit et aethera terris.

ただちに雲間をわかち、北風の息吹によって雨雲を追いはらい、天には地を、地には青空をあらわした。

nec maris ira manet, positoque tricuspide(三叉の) telo　　　　1-330
mulcet aquas rector pelagi supraque profundum(海)
exstantem atque umeros innato murice(貝) tectum
caeruleum Tritona vocat conchaeque sonanti
inspirare(吹く) jubet fluctusque et flumina signo
jam revocare dato: cava(主) bucina(ラッパ) sumitur illi,　　　　1-335
tortilis(巻いた) in latum(側面) quae turbine(渦巻) crescit ab imo,

海の狂乱もやわらいだ。海神は、三又の鉾をおさめ、波浪をしずめ、水いろの肌をした肩にいっぱい貝殻をつけて海面に姿をあらわしたトリトン(71)をよびよせて、その法螺貝を喨々とふきならし、海の波や河川に合図をあたえて引きさがらせるようにと命じた。トリトンは、いちばん内側の渦巻からしだいに外側にむかって大きくなっていく、そのまがりくねったラッパを手にとった。

bucina, quae medio concepit ubi aera ponto,
litora voce replet sub utroque(東西の) jacentia(位置する) Phoebo(太陽);

このラッパは、大海原の真中で鳴らしても、ポエブス(太陽)ののぼる東の岸辺にも、ポエブスの沈む西の岸辺にもひびきわたるのだ。

tum quoque, ut (bucina)ora dei madida(奪) rorantia barba
contigit et cecinit jussos inflata(吹く) receptus(退却),　　　　1-340
omnibus audita est telluris et aequoris undis,
et quibus est undis audita, coercuit(抑える) omnes.

このときも、トリトンが濡れたひげから水のしたたる口もとにラッパをあて、命じられたとおり「退却!」の号音を吹きならすと、そのひびきは、陸と海のすべての水たちの耳にとどいた。これを聞いたすべての水たちは、たちまちおとなしくなった。

jam mare litus habet, plenos capit alveus(河底) amnes,
flumina subsidunt collesque exire videntur;

すでに海にはふたたび浜辺ができ、河床は、満々たる水をとらえ、水嵩は引き、やがて丘があらわれてくるようであった。

surgit humus, crescunt sola decrescentibus undis,　　　　1-345

大地が姿をあらわし、水が引くにつれて陸地が広くなっていく。

postque diem longam nudata cacumina(梢) silvae
ostendunt limumque(泥) tenent in fronde relictum.

やっとのことで森は水から解放された梢を見せはじめたが、その枝や葉にはまだ泥がこびりついていた。

　　 Redditus orbis erat; quem postquam vidit inanem
et desolatas agere alta silentia terras,

世界は、ふたたびもとの状態にかえった。しかし、デウカリオンは、その空漠たる有様を見、荒廃した大地がふかい沈黙のなかにしずんでいるのをながめると、

Deucalion lacrimis ita Pyrrham affatur obortis(現れる):　　　　1-350

目に涙を浮かべながら、妻のピュラにむかって、つぎのように語った。

'o soror, o conjunx, o femina sola superstes,

「おお、わたしの妹よ、妻よ、生きのこったただひとりの女性よ、

quam commune mihi genus et patruelis origo,
deinde torus junxit, nunc ipsa pericula jungunt,

おまえとは、父方の同族(73)という縁により、さらに結婚によってむすびあわされたが、いままた危難をともにすることによっていっそう固くむすばれるにいたった。

terrarum, quascumque vident occasus et ortus,
nos duo turba sumus; possedit cetera pontus.　　　　1-355

のぼる太陽と沈む太陽に照らされる地上のすべてにわたって、いまやわたしたちふたりだけがその住人なのだ。ほかの人たちは、ことごとく海に吞まれてしまった。

haec quoque adhuc vitae non est fiducia nostrae
certa satis; terrent etiamnum nubila mentem.

いまでもまだ、わたしたちの生命が安全だというたしかな保証はない。雲を見ると、いまだに胸が恐怖におののく。

quis tibi, si sine me fatis(死) erepta(救う) fuisses,
nunc animus(心), miseranda, foret? quo sola timorem
ferre modo posses? quo consolante doleres!　　　　1-360

気の毒な妻よ、もしわたしがいなくて、おまえひとりが死をまぬがれたとしたら、おまえはどんな気持がしていることだろう。ひとりでは、どうしてこのおそろしさに耐えていけるだろうか。だれがおまえの悲しみをなぐさめてくれるだろうか。

namque ego (crede mihi), si te quoque pontus haberet,
te sequerer, conjunx, et me quoque pontus haberet.

というのは、もし海がおまえをも呑みこんだら、おお、妻よ、わたしならきっとおまえのあとを追って、おなじ海の藻屑となってしまうだろう。

o utinam possim populos reparare(生き返らす) paternis
artibus atque animas formatae infundere terrae!

ああ、わたしも父の持っていた技術によって(74)新しい人間をつくりだし、土でこしらえたものにたましいを吹きこむことができたらよいのだが！

nunc genus in nobis restat mortale duobus.　　　　1-365

しかし、人類は、いまやわたしたちふたりだけになってしまった

sic visum superis: hominumque exempla manemus.'

(それが、神々のご意思だったのだ)。そして、ふたりだけが、人間の残された唯一のひな型なのだ」

dixerat, et flebant: placuit caeleste precari
numen et auxilium per sacras quaerere sortes(神託).

かれがこう話しおわると、ふたりはさめざめと泣いた。それから、こうなった上は天の力にすがり、神託によって救いをもとめようと決心した。

nulla mora est: adeunt pariter(一緒に) Cephesidas undas,
ut nondum liquidas(澄んだ), sic jam vada(対) nota secantes(突き進む).　　　　1-370

そこで、さっそくケピスス(75)の流れのほとりへ一緒にいった。河の水は、まだ澄んではいなかったが、すでにもとの河床を流れていた。

inde ubi libatos irroravere(注ぐ) liquores
vestibus et capiti, flectunt vestigia(進む) sanctae
ad delubra deae, quorum fastigia(破風) turpi
pallebant(青い) musco(苔) stabantque sine ignibus arae.

ふたりは、汲みとった水を着物と頭にふりかけてから、聖なる女神の神殿の方に歩んでいった。神殿の屋根は、きたない苔のためによごれ、祭壇には、火が消えたままだった。

ut templi tetigere(触れる) gradus(階段), procumbit uterque　　　　1-375
pronus humi gelidoque pavens(恐がる) dedit oscula saxo

神殿の階段のそばまで近づくと、ふたりは地にひれ伏し、ふるえながら冷たい石に接吻し、

atque ita 'si precibus' dixerunt 'numina justis
victa remollescunt(溶ける), si flectitur ira deorum,

やがてこういった。「おお、正当な祈りによって神々のみこころをうごかし、そのお怒りをやわらげることができますものなら、

dic, Themi, qua generis damnum(損失) reparabile nostri
arte sit, et mersis(沈んだ) fer opem, mitissima, rebus!'　　　　1-380

テミス女神さま、どうしたら滅亡した人類をもとどおりにすることができるかをお示しください。そして、いと慈悲ぶかい女神さま、水に没した世界に救いをお垂れください!」

　　 Mota dea est sortemque dedit: 'discedite templo
et velate caput cinctasque resolvite(ほどく) vestes
ossaque post tergum magnae jactate parentis!'

すると、あわれを感じた女神は、つぎのような神託をくだした。「この社より出ていけ。そして、なんじらの頭をおおい、衣服の帯をとき、なんじらの大いなる母の骨を背後に投げよ!」

obstupuere diu: rumpitque silentia voce
Pyrrha prior jussisque deae parere recusat,　　　　1-385

ながいあいだ、ふたりは、おどろきのあまり呆然としていたが、やがてピュラが最初に沈黙をやぶって、女神の命令にしたがうことをこばんだ。

detque sibi veniam pavido rogat ore pavetque
laedere jactatis maternas ossibus umbras.

そして、ふるえる声で、女神さま、どうかおゆるしください、わたしは自分の母の骨を投げたりして、母の霊をけがすことはとてもできません、と切願した。

interea repetunt caecis obscura latebris(謎々)
verba datae sortis secum inter seque volutant(熟考).

そうしながらも、ふたりは、ふかい神秘につつまれた謎めいた神託の文句をなんどもこころのなかでくりかえし、その意味を考えた。

inde Promethides placidis Epimethida dictis　　　　1-390
mulcet et 'aut fallax(間違い)' ait 'est sollertia(考え) nobis,
aut (pia sunt nullumque nefas oracula(主) suadent!)
magna parens terra est: lapides in corpore terrae
ossa reor dici; jacere hos post terga jubemur.'

やがて、プロメテウスの息子デウカリオンは、エピメテウスの娘(ピュラ)をやさしくなぐさめて、こういった。「わたしの考えがまちがっていなければ、神託というものは、神聖なものであって、けっしてわたしたちに罪をすすめるものではない。わたしが思うのに、大いなる母とは、大地のことで、女神が骨とおっしゃったのは、大地の胎内にある石のことなのだ。つまり、石をわたしたちの背後に投げよということなのだよ」

　　 Conjugis augurio(占い) quamquam Titania mota est,　　　　1-395
spes tamen in dubio est: adeo caelestibus ambo
diffidunt monitis; sed quid temptare nocebit?

ティタンの娘(ピュラ)は、良人のこうした解釈をみとめはしたが、それで望みがかなえられるとはおもえなかった。それほど、ふたりには神託が信じられないのであった。しかし、いちどためしてみたところで、なんの害があろうか。

descendunt: velantque caput tunicasque recingunt(解く)
et jussos lapides sua post vestigia mittunt.

そこでかれらは、神殿を出て、布で頭をおおい、着物の帯をとき、命じられたとおり石をうしろに投げた。

saxa (quis hoc credat, nisi sit pro teste vetustas(伝承)?)　　　　1-400

すると、それらの石は——もし昔の伝承がそれを証言しなかったら、だれにも信じられないことだが——

ponere(捨てる) duritiem(固さ) coepere suumque rigorem
mollirique mora mollitaque ducere formam.

石に固有の強情な固さをうしなって、徐々にやわらかになり、やわらかいままなにかの形をとりはじめた。

mox ubi creverunt naturaque mitior illis
contigit, ut(〜であるだけでなく) quaedam(forma), sic(さらに) non manifesta videri
forma potest hominis, sed uti de marmore coepta　　　　1-405
non exacta satis rudibusque(荒削り) simillima signis(像).

やがてしだいに大きくなり、柔和さをくわえると、まだ明確ではないが、ちょうど粗けずりの大理石からうみだされる未完成の彫像にも似た人間のすがたが、なんとか見てとれるようになった。

quae tamen ex illis aliquo pars umida suco(液)
et terrena fuit, versa est in corporis usum;

そして、水気をふくんだ、土でできた部分は、肉となり、

quod solidum est flectique nequit, mutatur in ossa,

かたくて、こちこちの部分は、骨にかわり、

quae modo vena(鉱脈) fuit, sub eodem nomine mansit,　　　　1-410

石目は、そのまま血管となった。

inque brevi spatio superorum numine saxa
missa(投げた) viri manibus faciem traxere virorum
et de femineo reparata est femina(facies) jactu(投げること).

こうして、神のご意思によってたちまちにして、男の手によって投げられた石は、男の人間のすがたになり、女の手が投げた石からは、女人の姿がうまれてきた。

inde genus durum sumus experiensque(我慢強い) laborum
et documenta(証明) damus qua simus origine nati.　　　　1-415

このようにしてつくられたからこそ、われわれは、まことに頑丈な、労苦をいとわぬ種族であって、自分たちがどんな根源からうまれてきたかを、いまも証明しているのである。

　　 Cetera diversis tellus animalia formis
sponte sua peperit, postquam vetus umor ab igne
percaluit solis, caenumque(泥) udaeque paludes
intumuere(膨れる) aestu, fecundaque semina rerum
vivaci(生命力ある) nutrita(育つ) solo ceu matris in alvo(子宮)　　　　1-420
creverunt faciemque aliquam cepere morando(次第に).

それ以外の生物たちは、さまざまなかたちに大地よりおのずからうみだされたのである。すなわち、大洪水のあと、まだ残っていた水気は、太陽の熱にあたためられ、しめった沼地の泥土は、熱気にふくらみ、万物の豊饒な種子は、母の胎内におけるように、たくましい生命力にあふれた土にはぐくまれて、しだいに形姿あるものに成長していった。

sic ubi deseruit madidos septemfluus agros
Nilus et antiquo sua flumina reddidit alveo

こうして、七つの河口をもつナイルが氾濫した田畑から水をひき、もとの河床にその流れをおさめ、

aetherioque(天の) recens exarsit(燃える) sidere(太陽) limus,

そのあとに顔を出した泥土が太陽に熱せられると、

plurima cultores versis animalia glaebis　　　　1-425
inveniunt et in his quaedam modo coepta per ipsum
nascendi spatium(期間), quaedam imperfecta suisque
trunca(不具な) vident numeris(不完全), et eodem in corpore saepe
altera pars vivit, rudis(未熟な) est pars altera tellus.

そこを掘りかえした農夫たちは、無数の動物たちを見いだした。それらのなかには、まさにうまれでようとするものもあれば、まだ発育しきっておらず、四肢のととのっていないものもあり、しばしばおなじ体躯のなかにおいてさえ、すでに生きている部分もあれば、まだ土くれのままである部分もあった。

quippe ubi temperiem(適切な配合) sumpsere umorque calorque(告訴),　　　　1-430
concipiunt, et ab his oriuntur cuncta duobus,

というのは、水分と熱とがほどよくまじりあったときに、それらは新しい生命をうみだすからである。

cumque sit ignis aquae pugnax, vapor umidus omnes
res creat, et discors concordia fetibus(誕生) apta est.

湿気をおびた暖かさこそ、万物をうみだし、この仲のわるいものの和合こそ、新しい生命の誕生をうながすのである。

ergo ubi diluvio tellus lutulenta(泥まみれ) recenti
solibus(太陽の熱) aetheriis altoque recanduit aestu,　　　　1-435

だから、最近の大洪水のために泥をかぶった大地は、太陽の光りと天空から降りてくる熱気によってあたためられると、

edidit innumeras species; partimque figuras
rettulit antiquas, partim nova monstra creavit.

無数の生物たちをうみだした。なかには、もとの姿でうまれてくるものもあれば、まったく新しい種類の怪物もあらわれてきた。

　　 Illa(tellus) quidem nollet, sed te quoque, maxime Python,
tum genuit, populisque novis, incognita serpens,
terror eras: tantum spatii de monte tenebas.　　　　1-440

巨大なピュトン(大蛇)よ、大地は、このときそうのぞんだわけではないのに、おまえをもうんでしまったのだ。そして、おお、前代未聞の蛇よ、おまえは、あたらしい人間たちにとって恐怖の的となった。それほど山の広大な場所をおまえはひとり占めにしていたのだ。

hunc deus arcitenens(弓を持つ), numquam letalibus armis
ante nisi in dammis(鹿) capreisque fugacibus usus,
mille gravem telis exhausta(奪空の) paene pharetra
perdidit effuso per vulnera nigra veneno.

この怪物を退治したのは、弓矢の神アポロ(79)であった。これまでは足疾きまだら鹿やのろ鹿にたいしてしか武器をふるったことのなかったアポロは、ピュトンに幾千本の矢をあびせ、箙がほとんど空になってしまうほどであった。怪蛇のくろい傷口からは、毒をふくんだ血がふきだした(80)。

neve operis(偉業) famam posset delere vetustas,　　　　1-445
instituit sacros celebri certamine ludos,

アポロは、この手柄ばなしが時とともに忘れられてしまわないように、あの有名なゲームのおこなわれる神聖な競技会を創始した。

Pythia de domitae serpentis nomine dictos.

これが、殺された大蛇にちなんで名づけられたピュティア競技(81)である。

hic juvenum quicumque manu pedibusve rotave
vicerat, aesculeae(オークの) capiebat frondis honorem.

この競技会で、拳闘や競走や戦車競技で勝利をえたすべての若者は、賞品として槲の葉冠をさずけられた。

nondum laurus erat, longoque decentia crine(髪)　　　　1-450
tempora cingebat de qualibet arbore Phoebus.

このころは、まだ月桂冠がなかった。アポロも、ながい髪(82)のふりかかる額に、このころはまだいろんな樹の葉をまきつけていたのである。

　　 Primus amor(恋人) Phoebi Daphne Peneia, quem non
fors ignara dedit, sed saeva Cupidinis ira,

ポエブスの最初の恋人は、ペネウス(83)の娘ダプネであった。かれの胸にこの恋の火を点じたのは、けっして気まぐれな偶然ではなく、クピド(84)のはげしい怒りであった。

Delius hunc nuper, victa serpente superbus,
viderat adducto flectentem cornua nervo　　　　1-455

つい最近大蛇を退治して得意になっていたこのデロスの神(ポエブス)は、クピドが弓をまげて弦を張ろうとしているのを見て、

'quid' que 'tibi, lascive puer, cum fortibus armis?'
dixerat: 'ista decent umeros gestamina(武具) nostros,

こういった。「おい、いたずら小僧め、勇敢な男のもつそんな武器で一体なにをしようというのだ。そういう飛道具は、おれの肩にこそ似つかわしい。

qui dare certa ferae, dare vulnera possumus hosti,

このおれはな、野獣や敵に狂いのない傷をおわせることができるし、

qui modo pestifero tot jugera(土地) ventre(腹) prementem
stravimus innumeris tumidum Pythona sagittis.　　　　1-460

ついこのあいだも、広い土地にとぐろを巻いていた、毒にふくらんだ腹をしたピュトンを無数の矢で射殺したばかりだ。

tu face(松明) nescio quos esto contentus amores
irritare(掻き立てる) tua(奪), nec laudes assere(命主張する) nostras!'

きさまなんぞは、炬火でつまらぬ恋の火でもつけて満足しておればよいのだ。おれのような手柄をたてようなどとは、身のほど知らずの思いあがりというものだ」

filius huic Veneris 'figat(貫く) tuus omnia, Phoebe,
te meus arcus' ait; 'quantoque animalia cedunt
cuncta deo, tanto minor est tua gloria nostra.'　　　　1-465

ウェヌスの息子(クピド)は、こう答えた。「ポエブスよ、あなたの弓は、すべてのものを貫くことができるかもしれませんが、ぼくの矢は、そのあなたに命中するでしょう。すべての被造物が神であるあなたより劣るのとちょうどおなじだけ、あなたの手柄は、ぼくの手柄におよばないでしょう」

dixit et eliso(打つ) percussis aere pennis
impiger(弛みない) umbrosa Parnasi constitit arce(山頂)

こう答えるなり、クピドは、翼をひるがえして飛びたち、すばやくパルナッススの鬱蒼たる山頂に翔けあがった。

eque sagittifera prompsit duo tela(n.pl) pharetra
diversorum operum: fugat hoc, facit illud amorem;

そして、矢のいっぱいつまった箙から、別々の効能をもった二本の矢をとりだした。一本は、恋を追いはらい、もう一本は、恋をうみだす矢であった。

quod facit, auratum est et cuspide(先) fulget acuta,　　　　1-470

恋をつくりだす矢の方は、黄金でできていて、するどい鏃がかがやいていた。

quod fugat, obtusum(鈍い) est et habet sub harundine(矢柄) plumbum.

恋を消しさる矢は、にぶくて、先端に鉛がついていた。

hoc deus in nympha Peneide fixit, at illo
laesit Apollineas trajecta per ossa medullas;

かれは、まず第二の矢でペネウスの娘ダプネを射、つぎに第一の、恋をうみだす矢でアポロの骨をその髄まで射ぬいた。

protinus alter amat, fugit altera nomen amantis

すると一方は、たちまち恋情をおぼえたが、他方は、恋人という言葉をすらきらった。

silvarum latebris captivarumque ferarum　　　　1-475
exuviis(戦利品) gaudens innuptaeque(未婚の) aemula(競争相手) Phoebes:

ダプネは、森の暗がりや自分がたおした獲物の野獣にのみ喜びをおぼえ、処女神ポエベ(87)と狩の腕前をきそいあおうとした。

vitta(奪) coercebat positos sine lege capillos.

かの女は、手入れもしない髪を細紐一本でたばねているだけだった。

multi illam petiere, illa aversata petentes

多くの男たちが言い寄ったが、それらの求愛者たちをはねつけ、

impatiens(嫌う) expersque(なしの) viri nemora(森) avia lustrat

男ぎらいになり、結婚もせず、道なき森のしげみをほっつきまわった。

nec, quid Hymen, quid Amor, quid sint conubia curat.　　　　1-480

そして、ヒュメン(婚礼の神)とかアモル(クピド)とか結婚とかいうことにはいっさい無頓着であった。

saepe pater dixit: 'generum mihi, filia, debes,'

しばしば父親は、「娘よ、わしのために婿をとっておくれ」といい、

saepe pater dixit: 'debes mihi, nata, nepotes';

また「娘や、わしに孫の顔を見させておくれ」ともいったが、

illa velut crimen taedas(松明) exosa(嫌う) jugales(結婚の)
pulchra verecundo(恥を知る) suffuderat ora rubore

ダプネは結婚というものをまるで罪悪のようにきらっていたので、はじらいに顔をまっ赤にそめながら、

inque patris blandis haerens cervice lacertis　　　　1-485

やさしい愛撫の腕を父の首にまきつけて、

'da mihi perpetua(奪), genitor(父) carissime,' dixit
'virginitate frui! dedit hoc pater ante Dianae.'

いとしいお父さま、どうかわたしにいつまでも乙女のよろこびをおゆるしくださいませ。これは、かつてユピテル神も、その娘ディアナさまにおゆるしになったことですもの」と答えるのだった。

ille quidem obsequitur(従う), sed te decor iste quod optas
esse vetat, votoque tuo tua forma repugnat:

父は、やむなくそれをみとめたが、ダプネよ、おまえの優雅さは、おまえの願いをかなえさせず、おまえの美わしい容姿は、おまえの望みをさまたげたのだ。

Phoebus amat visaeque cupit conubia(結婚) Daphnes(属),　　　　1-490

ポエブスは、ダプネを見そめるやいなや、恋を感じ、かの女との結婚を願った。

quodque cupit, sperat, suaque illum oracula fallunt,

そして、この願いはかならず成就するものと、ひそかに信じていた。自分で自分の神託にあざむかれたのである。

utque leves stipulae(茎) demptis adolentur(焼く) aristis(穂),

穂をつみとったあとの軽い葉を焼くときのように、

ut facibus saepes(垣) ardent, quas forte viator
vel nimis admovit(近づける) vel jam sub luce(朝) reliquit(捨てる),

また、なにげなく旅人が近づけすぎたり、朝になって投げすてたりした炬火によって生垣がもえだすように、

sic deus in flammas abiit, sic pectore toto　　　　1-495
uritur et sterilem(片思い) sperando nutrit(養う) amorem.

ポエブスは恋の焰のとりこになった。かれのこころは、燃えたち、実をむすばぬ恋を空望みによってやしなった。

spectat inornatos collo pendere capillos

かれは、ダプネの手入れをしない髪が頭に波うっているのを見ては、

et 'quid, si comantur?' ait. videt igne micantes
sideribus similes oculos, videt oscula, quae non
est vidisse satis; laudat digitosque manusque　　　　1-500
bracchiaque et nudos media(奪) plus parte lacertos;

「もし櫛けずったら、どんなにか美しく見えることだろう」といった。また、かの女のひとみが星のようにかがやいているのを見、見るだけではとても満足できないその美しい唇を見た。さらに、かの女の指を、手を、腕を、なかば以上あらわな肩をあかず眺めた。

si qua latent, meliora putat. fugit ocior aura
illa levi neque ad haec revocantis(属) verba resistit(立ち止まる):

そして、見えない部分はもっと美しいだろう、と想像した。けれども、かの女は、かるやかな風よりもなお早く逃げさり、かれがつぎのような言葉で呼びとめようとしても、立ちどまらなかった。

'nympha, precor, Penei, mane! non insequor(追う) hostis;

「おお、森の精、ペネウスの娘よ、どうか待っておくれ。おまえを殺そうとして追っかけているのではないのだ。

nympha, mane! sic agna lupum, sic cerva leonem,　　　　1-505

おお、乙女よ、とまっておくれ。小さな羊が狼から、小鹿が獅子から、

sic aquilam penna(奪) fugiunt trepidante columbae,

鳩がふるえる翼で鷲から逃げていくときも、そのように逃げていくが、

hostes quaeque suos: amor est mihi causa sequendi!

かれらはみな敵から逃げていくのだ。しかし、わたしはちがう。わたしがこんなに追いかけるのは、恋のためなのだ。

me miserum! ne prona cadas indignave laedi
crura notent sentes(茨) et sim tibi causa doloris(痛み)!

ああ、わたしはなんという不幸な男だろう! つまずいて倒れたり、怪我をするにはもったいない足を茨に引っかかれたりしなければよいが！

aspera, qua properas, loca sunt: moderatius, oro,　　　　1-510
curre fugamque inhibe, moderatius insequar ipse.

おまえの走っている地面は、ごつごつしている。お願いだから、もう少しゆっくり走っておくれ。逃げる速度をもっとゆるめておくれ。わたしも、追いかける脚をゆるめよう。

cui placeas, inquire tamen: non incola montis,
non ego sum pastor, non hic armenta gregesque
horridus(粗野な) observo(見張る). nescis, temeraria(浅はか), nescis,
quem fugias, ideoque fugis: mihi Delphica tellus　　　　1-515
et Claros et Tenedos Patareaque regia servit;

おまえに惚れこんだのがだれであるか、よく考えておくれ。わたしは、山の住人ではない。ここで牛や羊の群れの番をしている野暮な羊飼いでもない。おまえは知らない、おろかな乙女よ、自分がだれから逃げているのかを知らないからこそ、おまえはそんなに逃げるのだ。わたしは、デルピの地、クラロス(90)、テネドス(91)、さらにはパタラ(92)の都をおさめるものだ。

Juppiter est genitor; per me, quod eritque fuitque
estque, patet; per me concordant carmina nervis.

わたしの父は、ユピテルだ。わたしによって過去・現在・未来が啓示され、わたしによって歌は弦に和するのだ(93)。

certa quidem nostra est, nostra tamen una sagitta
certior, in vacuo quae vulnera pectore fecit!　　　　1-520

わたしの矢は、確実に的を射る。しかし、それよりもさらに的確に命中する矢がひとつだけある。わたしのしずかな胸は、その矢に傷つけられたのだ。

inventum medicina(奪) meum est, opiferque(救い主) per orbem
dicor, et herbarum subjecta potentia nobis.

医術も、わたしの発明で、地上のどこにおいても、わたしは救い主とよばれている。いろいろな薬草の効力も、わたしの掌中にある。

ei mihi, quod nullis amor est sanabilis herbis
nec prosunt domino, quae prosunt omnibus, artes!'

けれども、悲しいことに、恋という病気は、どんな薬草によっても治らないし、すべてのものに役だつわたしの仁術も、わたし自身にはなんの役にもたたないのだ」

　　 Plura locuturum timido Peneia cursu　　　　1-525
fugit cumque ipso verba imperfecta reliquit,

かれがまだもっと語りつづけようとすると、ペネウスの娘は、おびえたように走りさり、かれを話の途中で置きざりにしてしまった。

tum quoque visa decens; nudabant corpora venti,

それでも、その姿は、あいかわらず魅惑的であった。風は、かの女の手足をあらわにし、

obviaque(立ち向かう) adversas vibrabant flamina(風) vestes,

吹きつけるいぶきは、その衣服を胸の上にはためかし、

et levis impulsos(打たれた) retro dabat aura capillos,

かるやかな微風は、ながい髪をうしろになびかせた。

auctaque forma(美しさ) fuga est. sed enim non sustinet ultra(これ以上)　　　　1-530
perdere(無駄にする) blanditias juvenis deus, utque monebat
ipse Amor, admisso(自由にする) sequitur vestigia passu.

こうして逃げていくことによって、かの女の美しさはさらに高まった。しかし、若い神は、求愛の言葉をそれ以上投げかけることに堪えられず、恋情にかりたてられるがままに、乙女のあとを駿足をとばして追いはじめた。

ut canis in vacuo leporem cum Gallicus arvo(野)
vidit, et hic praedam pedibus petit, ille salutem;

ガリア犬(94)が野原で兎を見つけると、犬は獲物に追いつこうとして、兎は自分の命を救おうとして、ともにいちもくさんに駆けだす。

alter inhaesuro(くっつく) similis(〜しそう) jam jamque tenere(捕らえる)　　　　1-535
sperat et extento stringit(触れる) vestigia rostro(鼻),

犬は、もうすこしで追いつけそうな気がし、いまにもつかみかかろうとおもい、鼻づらをのばして相手の後足に近づける。

alter in ambiguo(不確か) est, an sit comprensus, et ipsis
morsibus eripitur tangentiaque(触れる) ora relinquit(残して去る):

兎の方でも、はや捕えられたのではないかとびくびくしながらも、なんとか咬みつかれるのをさけ、すぐ身近にせまっている口からたくみにのがれる。

sic deus et virgo est hic spe celer, illa timore.

それとおなじように、神は希望にかられて、乙女は恐怖におびえて、ともに疾駆する。

qui tamen insequitur pennis adjutus(助ける) Amoris,　　　　1-540
ocior est requiemque(休息) negat tergoque fugacis
imminet(迫る) et crinem sparsum(広がる) cervicibus afflat(吹きかける).

しかし、恋の翼にはこばれる追っ手の方が脚が早く、相手にやすむひまもあたえず、すぐ背後に追いすがり、その息は乙女の頭になびく髪にふりかかる。

viribus absumptis expalluit illa citaeque
victa labore fugae spectans Peneidas undas

乙女は、もう力の限界にきて、まっ蒼になり、ながいあいだひたすら走りつづけた緊張のために精根もつきはて、ペネウスの流れをみとめるなり、

'fer, pater,' inquit 'opem! si flumina numen habetis,　　　　1-545
qua nimium placui, mutando perde figuram!'

こうさけんだ。「お父さま、あなたの流れに神通力があるものなら、どうかお助けください！みんなのこころをまどわしすぎるこの美しい姿を変えて、わたしをほろぼしてください」

vix prece finita torpor(麻痺) gravis occupat artus,

ダプネがこの切なる祈りを言いおわるやいなや、はげしい硬直が手足をおそった。

mollia cinguntur tenui praecordia(胸) libro(樹皮),
in frondem crines, in ramos bracchia crescunt,　　　　1-550

と、見る見るうちに、やわらかい胸は、うすい樹皮につつまれ、髪の毛は、木の葉にかわり、腕は、小枝となり、

pes modo tam velox pigris(のろい) radicibus haeret,

ついいままであれほど早く走っていた足は、強靭な根となって地面に固着し、

ora cacumen habet: remanet nitor unus in illa.

顔は、梢におおわれた。ただその輝くばかりの美しさだけは、名ごりをとどめていた(95)。

　　 Hanc quoque Phoebus amat positaque in stipite(幹) dextra
sentit adhuc trepidare novo sub cortice pectus

しかし、ポエブスは、このような姿にかわりはてたダプネをも愛し、その幹に右手をあててみると、いまできたばかりの樹皮の下で心臓がまだ鼓動しているのが感じられた。

complexusque suis ramos ut membra lacertis　　　　1-555
oscula dat ligno; refugit tamen oscula lignum(木).

かれは、まるでその枝が人間の肢体でもあるかのように、腕にだきしめ、木に接吻をした。しかし、相手は、木となったいまでさえ、その接吻を避けようとした。

cui deus 'at, quoniam conjunx mea non potes esse,
arbor eris certe' dixit 'mea! semper habebunt
te coma, te citharae, te nostrae, laure, pharetrae;

そこで、神はこういった。「おまえを妻にすることはできなかったが、せめてわたしの木になっておくれ。おお、月桂樹よ、いつまでもわたしの髪、わたしの琴、わたしの箙がおまえをつけているようにしよう。

tu ducibus Latiis aderis, cum laeta Triumphum　　　　1-560
vox canet et visent longas Capitolia pompas(行進);

よろこばしげな声が勝利の歌をうたい、カピトリウムの丘(96)が凱旋行列を眼にするたびに、おまえはローマの将軍たちの額をかざるのだ。

postibus(門) Augustis eadem fidissima custos
ante fores stabis mediamque tuebere quercum(オークの冠),

また、おまえは、アウグストウス帝(97)の宮殿のまえに忠実な守護者として立ち、その中央にかけられた槲の冠をまもるのだ。

utque meum intonsis(切ってない) caput est juvenale capillis,

そして、いちども刈ったことのないわたしの髪がいつまでも若々しさをたもっているように、

tu quoque perpetuos semper gere frondis honores(上品さ)!'　　　　1-565

おまえもいつも梢に葉のよそおいを保つがよい」

finierat Paean(アポロン): factis modo laurea ramis
adnuit utque caput visa est agitasse cacumen.

アポロがこう言いおわると、月桂樹は、できたばかりの枝でうなずき、かすかに頭をうごかしたように見えた。

　　 Est nemus Haemoniae, praerupta(険しい) quod undique claudit(囲む)
silva: vocant Tempe; per quae Peneus(主) ab imo
effusus Pindo spumosis volvitur undis　　　　1-570

ハエモニア(テッサリア)の地に、けわしい森山(もりやま)に周囲をかこまれたひとつの木立があり、テムペ(99)とよばれている。ピンドウス(100)山に源を発するペネウスの流れが、泡だつ水をここに流している。

dejectuque(勾配) gravi tenues agitantia fumos(煙)
nubila conducit(集める) summisque aspergine(飛沫) silvis
impluit(注ぐ) et sonitu plus quam vicina fatigat(悩ます):

たぎり落ちる巨大な滝からは、水煙が濛々とたちこめ、樹々の梢に飛沫をふりかけ、轟々たるどよめきは、四周の地を遠くまで圧している。

haec domus, haec sedes, haec sunt penetralia(家庭) magni
amnis, in his residens facto de cautibus(岩) antro,　　　　1-575
undis(水) jura dabat(支配する) nymphisque colentibus(住む) undas.

これこそは、偉大な河神(102)の宮殿であり、家であり、住居であった。河神は、岩間につくられた洞窟に座し、流水や、水に棲む妖精たちにににらみをきかしていた。

conveniunt illuc popularia(土地の) flumina primum,

ここへまず集まってきたのは、この土地のすべての河川の神々であったが、

nescia, gratentur(祝う) consolenturne parentem,

かれらは、ダプネの父に祝詞をのべてよいのやら、慰めの言葉をかけてよいのやら、わからないのであった。

populifer(ポプラの多い) Sperchios et irrequietus(休まない) Enipeus

それらの神々とは、白楊樹のしげったスペルキオス(103)、さわがしいエニペウス(104)、

Apidanusque senex lenisque Amphrysos et Aeas,　　　　1-580

年老いたアピダヌス(105)、おとなしいアムプリュスス(106)とアエアス(107)、

moxque amnes alii, qui, qua(〜のままに) tulit impetus(激しい流れ) illos(amnes),
in mare deducunt fessas erroribus(曲折) undas.

さらに、はげしい流れにはこばれて、ながい曲折に疲れはてた波を海にみちびくその他の河川の神々などであった。

Inachus unus abest imoque reconditus antro
fletibus(涙) auget aquas natamque miserrimus Io(対)
luget ut amissam: nescit, vitane fruatur　　　　1-585
an sit apud manes; sed quam non invenit usquam,

ただ、イナクス(108)の姿だけが見えない。この気の毒な河神は、その洞窟の奥にひっこんで、涙で河の水嵩を増し、娘のイオ(109)をすでに亡きものとおもいこんで悲嘆にくれているのであった。イオはまだ生きているのか、それとも、すでに亡霊の国にいってしまったのか、そのどちらともわからないけれど、どこをさがしても見つからないので、

esse putat nusquam atque animo pejora(死より悪い) veretur.

すでにこの世にはいないものとおもい、最悪の事態を覚悟しているのだった。

　　 Viderat a patrio redeuntem Juppiter illam
flumine et 'o virgo Jove digna tuoque beatum(幸福な)
nescio quem factura toro, pete' dixerat 'umbras　　　　1-590
altorum nemorum' (et nemorum monstraverat umbras)

ところが、真相はこうなのだ。ある日、ユピテルは、イオが父の流れから帰ってくるのを見て、「おお、ユピテルにふさわしい乙女よ、その臥床によって男を幸福にする娘よ、あのふかい森の木陰に来るがよい」といって、森の木陰をさしながら、

'dum calet, et medio sol est altissimus orbe!

「まだ暑くて、太陽が天上の軌道の半ばにあるあいだに、あそこへ来るがよい。

quodsi sola times latebras intrare ferarum,
praeside(守護者) tuta deo nemorum secreta(奥) subibis,

野獣どもの棲家にひとり入っていくのがこわいかもしれぬが、神が守っていてくれるのだから、安心して森の奥まですすんでいってよいのだ。

nec de plebe deo, sed qui caelestia magna　　　　1-595
sceptra manu teneo, sed qui vaga(彷徨う) fulmina mitto.

この神は、身分のひくい神ではない。わしが、たくましい手に天の王笏をもち、いなびかる雷を投げちらす神が、守っていてやるのだ。

ne fuge me!' fugiebat enim. jam pascua(草地) Lernae
consitaque(植えた) arboribus Lyrcea reliquerat arva,

——というのは、イオはすでに逃げだしていたのだ。そして、すでにレルナ(110)の草地をすぎ、樹々の多いリュルケア(111)の野を越えていったところで、

cum deus inducta(奪) latas caligine terras
occuluit tenuitque fugam rapuitque pudorem.　　　　1-600

神は行く手の広い土地を黒雲でおおい、かの女の逃げ足をとめ、その純潔をうばってしまった。

　　 Interea medios Juno despexit in Argos
et noctis faciem nebulas fecisse volucres(儚い)
sub nitido(明るい) mirata die, non fluminis illas
esse, nec umenti(湿った) sensit tellure remitti;

しかも、よく見ると、その雲は、河から起ったものでもなければ、じめじめした大地から湧いたのでもなさそうであった。

atque suus conjunx ubi sit circumspicit, ut quae　　　　1-605
deprensi totiens jam nosset furta mariti.

すでにいくどか現場をおさえて良人の不実をよく知っているユノは、あたりを見まわして、良人のすがたをさがした。

quem postquam caelo non repperit, 'aut ego fallor
aut ego laedor' ait delapsaque ab aethere summo
constitit in terris nebulasque recedere jussit.

天上のどこにもユピテルがいないのをたしかめると、「わたしの考えちがいでなければ、わたしはまたもや裏切られたのだわ」とさけぶなり、天上の高みから地上に舞いおり、黒雲を追いはらった。

conjugis adventum praesenserat inque nitentem　　　　1-610
Inachidos vultus(外観) mutaverat ille juvencam;

ユピテルは、妻が来ることをあらかじめ気づいていて、イオを真白な一匹の牝牛に変えてしまった。

bos quoque formosa est. speciem Saturnia vaccae,
quamquam invita, probat(褒める) nec non, et cuius et unde
quove sit armento, veri quasi nescia quaerit.

牝牛になっても、イオはあいかわらず美しかった。サトゥルヌスの娘(ユノ)は、こころにもなく牝牛の美しい容姿をほめ、この牝牛はだれのもので、どこから、どこの家畜の群れから連れてきたのかと、なにくわぬ顔でたずねた。

Juppiter e terra genitam mentitur, ut auctor(所有者)　　　　1-615
desinat(やめる) inquiri: petit hanc Saturnia munus(プレゼント).

ユピテルは、これ以上所有者のことまで訊かれだしてはことが面倒になるので、土からうまれたのだと嘘をついた。ユノは、それをわたしにプレゼントしてほしいとねだった。

quid faciat? crudele suos addicere(引き渡す) amores,
non dare suspectum est: Pudor est, qui suadeat illinc,
hinc dissuadet Amor. victus Pudor esset Amore,

こうなると、いったい、どうすればよいのだろう。いかになんでも、愛人をここで見殺しにするのは冷酷だし、かといって、牛を渡さなければ、疑われる。ばつの悪さから、牛をやってしまおうかとも思うが、愛がそれをゆるさない。むろん、ばつの悪さよりも愛の方がつよい。

sed leve si munus sociae generisque torique　　　　1-620
vacca negaretur, poterat non vacca videri!

しかし、たかがこれっぽちの贈物を妹であり妻であるユノにこばんだとしたら、ただの牝牛でないことがばれてしまうであろう。

　　 Paelice(恋敵) donata non protinus exuit omnem
diva metum timuitque Jovem et fuit anxia furti,
donec Arestoridae servandam tradidit Argo.

そういうわけで、ユノはついにその恋仇を手に入れることになったが、かの女の心配はなかなか消えなかった。かの女は、ユピテルをおそれ、その不実を心配した。そこで、イオの番をアレストルの息子アルゴス(114)にたのむことにした。

centum luminibus cinctum caput Argus habebat　　　　1-625

アルゴスは、まわりに百の眼のついた頭をもっていた。

inde suis vicibus capiebant bina quietem,
cetera servabant atque in statione manebant.

それらの眼は、同時にふたつずつ交替で眠り、それ以外の眼は、すべて不寝番につき、見張りをつづけていた。

constiterat quocumque modo, spectabat ad Io,

だから、かれが立っていようが、横になろうが、いつもイオが見えた。

ante oculos Io, quamvis aversus, habebat.

たとえ背中をむけているときでも、イオが眼のまえに見えた。

luce sinit pasci; cum sol tellure sub alta est,　　　　1-630
claudit et indigno circumdat vincula collo.

かれは、昼間はイオに草をたべることをゆるしたが、太陽が地の底ふかくに沈むと、かの女をとじこめて、首に無法な綱をつけた。

frondibus arboreis et amara pascitur herba.

かわいそうなイオは、木の葉やにがい草をたべ、

proque toro terrae non semper gramen habenti
incubat infelix limosaque flumina potat.

かわいそうなイオは、木の葉やにがい草をたべ、ベッドではなく、いつも草があるとはかぎらぬ地面に寝、にごった河の泥水を飲んだ。

illa etiam supplex Argo(与) cum bracchia vellet　　　　1-635
tendere, non habuit, quae bracchia tenderet Argo,

アルゴスに情けを乞うために腕をあげようとしても、さしのべるべき腕がなかった。

conatoque queri mugitus edidit ore
pertimuitque sonos propriaque(特殊な) exterrita voce est.

わが身の不幸を訴えようとしても、口から出るのは、うめき声ばかりであった。かの女は、その妙な音にひどくおどろき、自分の声におそれを感じた。

venit et ad ripas, ubi ludere saepe solebat,
Inachidas ripas, novaque ut conspexit in unda　　　　1-640
cornua, pertimuit seque exsternata(狼狽) refugit.

かの女は、よく遊びにいったことのあるイナクスの河辺へもいってみた。そして、水にうつった見おぼえのない角を見るやいなや、びっくり仰天して、腰を抜かしてしまった。

naides(ニンフ) ignorant, ignorat et Inachus ipse,
quae sit; at illa patrem sequitur sequiturque sorores
et patitur tangi seque admirantibus offert.

かの女がだれであるかを、ナイス(ニンフ)たちも知らなかったし、父のイナクスでさえもわからなかった。しかし、かの女は、父をしたい、姉妹たちにつきまとい、かれらに撫でられたり、嘆賞されたりするがままになっていた。

decerptas(摘み取る) senior porrexerat Inachus herbas:　　　　1-645

年老いたイナクスは、みずから摘んだ草をさしだした。

illa manus lambit(舐める) patriisque dat oscula palmis

かの女は、父の手をなめ、掌(たなごころ)に接吻し、

nec retinet lacrimas et, si modo verba sequantur,
oret opem nomenque suum casusque loquatur;

あふれる涙をおさえることができなかった。口さえきけたら、救いをもとめ、名をなのり、不幸な身の上をはなしてきかせたであろう。

littera pro verbis, quam pes in pulvere duxit,
corporis indicium mutati triste peregit.　　　　1-650

しかし、言葉のかわりに、足で土の上に書きしるした文字が、かの女の転身のかなしい秘密をあかすことができた。

'me miserum!' exclamat pater Inachus inque gementis
cornibus et nivea pendens cervice juvencae

「ああ、わしはなんという不幸な男であろうか！」と、父親のイナクスはさけんで、ただうめいている白い牝牛の角や首にすがりついた。

'me miserum!' ingeminat; 'tune es quaesita per omnes
nata mihi terras? tu non inventa reperta(奪見つかったより)
luctus(悲しみ) eras levior! retices nec mutua(相互の) nostris　　　　1-655
dicta refers, alto tantum suspiria(溜息) ducis
pectore, quodque unum potes, ad mea verba remugis(鳴いて答える)!

「ああ、なんという不幸なことだ。わしがあらゆる国々をさがしまわった娘が、おまえなのか。おまえが見つからなかったときの方が、こうして見つかったいまより、まだしもわしの悲しみはすくなかった。おまえは、だまっている。わしの言葉に答えることもできず、こころの底からため息をもらしている。おまえにできることといえば、わしの嘆きにたいしてただ呻いてみせることだけだ。

at tibi ego ignarus thalamos taedasque parabam,
spesque fuit generi mihi prima, secunda nepotum.

ああ、わしはこんなこととはつゆ知らずに、おまえのために結婚の床から嫁入りの炬火までととのえ、まず婿を、それから孫の顔を見たいと待ちのぞんでいたのだ。

de grege nunc tibi vir, nunc de grege natus habendus.　　　　1-660

いまとなっては、家畜の群れのなかの良人、家畜の息子しかおまえにはあたえられない。

nec finire licet tantos mihi morte dolores;

しかも、わしは、死によってこの大きな悲しみを断ちきることもできぬ。

sed nocet esse deum, praeclusaque(閉ざす) janua(門) leti
aeternum nostros luctus extendit in aevum.'

うらめしいことに、わしは神なのだ。わしには死の門がとざされているために、この悲しみは永遠につづくのだ」

talia maerenti stellatus(星をもつ) submovet Argus
ereptamque(引き離す) patri diversa(遠くの) in pascua natam　　　　1-665
abstrahit. ipse procul montis sublime cacumen
occupat, unde sedens partes speculatur in omnes.

かれがこう嘆いているあいだに、星のようにたくさんの眼をもったアルゴスがかれらをおしのけ、父から引きはなされた娘を遠くはなれた牧場へつれていってしまった。かれ自身は、すこしはなれた山の頂上に腰をおろして、そこから四方八方に眼をくばっていた。

　　 Nec superum rector mala tanta Phoronidos(属Phoronis) ultra
ferre potest natumque vocat, quem lucida partu
Pleias enixa est letoque det imperat Argum.　　　　1-670

神々の王は、これ以上ポロネウスの妹(イオ)の苦しみを見ていることに耐えられなくなった。そこで、かがやくプレイアス(アトラスの娘)がうんだわが子(メルクリウス)をよんで、アルゴスを退治するようにと命じた。

parva mora est alas pedibus virgamque(杖) potenti
somniferam sumpsisse manu tegimenque capillis.

メルクリウスは、ただちに足に翼をつけ、力づよい手に眠りの杖をもち、頭に帽子をかぶった。

haec ubi disposuit, patria Jove natus ab arce
desilit(とびおりる) in terras; illic tegimenque removit

こうして旅支度ができると、ユピテルの息子は、いそいで天の王宮を出て、地上に降りていった。地上に着くと、帽子をぬぎ、

et posuit(脱ぐ) pennas, tantummodo virga retenta est:　　　　1-675

足の翼をはずした。杖だけはそのまま手にして、

hac agit ut pastor per devia rura capellas,
dum venit, abductas, et structis(作る) cantat(演奏する) avenis(笛).

牧人のすがたに身をやつし、辺鄙な野をとおって、途中であつめた羊の群れを追い、葦笛をつくって吹きならした(118)。

voce nova captus custos Junonius 'at tu,
quisquis es, hoc poteras mecum considere saxo'

ユノにいいつけられた番人アルゴスは、このめずらしい笛の音がひどく気に入って、「おまえが何者であるにせよ、ここへ来て、おれといっしょに岩の上に腰をおろすがよい。

Argus ait; 'neque enim pecori fecundior ullo　　　　1-680
herba loco est, aptamque vides pastoribus umbram.'

どこへいっても、家畜たちにとってはここほど草のたっぷりあるところはない。それに、おまえにも見えるように、羊飼いにとってはありがたい木陰もあるからな」といった。

　　 Sedit Atlantiades et euntem multa(対) loquendo
detinuit sermone diem junctisque canendo
vincere harundinibus servantia lumina temptat.

アトラスの孫メルクリウスは、いわれるままに腰をおろし、よもやま話をして、すぎゆく時間の流れをみたし、葦笛の旋律でこの番人の眼をなんとか眠りこませようとした。

ille tamen pugnat molles evincere somnos　　　　1-685

けれども、怪物は、ここちよい睡気を一生けんめいに追いはらおうとした。

et, quamvis sopor est oculorum parte receptus,
parte tamen vigilat. quaerit quoque (namque reperta(発明)
fistula(葦笛) nuper erat), qua sit ratione reperta.

そして、いくつかの眼は眠りにおかされながらも、ほかの眼はまだめざめていた。それどころか、この葦笛がどうしてつくられたかを話してくれ、と怪物はせがんだ。というのは、葦笛はつい最近に発明されたばかりであったからである。

　　 Tum deus 'Arcadiae gelidis sub montibus' inquit
'inter hamadryadas celeberrima Nonacrinas　　　　1-690
naias una fuit: nymphae Syringa vocabant.

そこで、メルクリウスは、つぎのように語った。「アルカディアの冷たい山々のノナクリスに住む木のニンフたちのなかに、ひときわ衆目を引くひとりのナイス(ニンフ)がおりました。妖精たちは、この乙女のことをシュリンクスとよんでおりました。

non semel et satyros eluserat(逃れる) illa sequentes
et quoscumque deos umbrosaque silva feraxque(豊かな)
rus habet. Ortygiam studiis(仕事) ipsaque colebat
virginitate deam; ritu(流儀) quoque cincta Dianae　　　　1-695
falleret et posset credi Latonia, si non
corneus huic arcus, si non foret aureus illi;

かの女は、自分のあとをつけまわすサテュルスたち(123)や、小暗い森や豊饒な田野に棲む神々を、一度ならずこばんだことがありました。かの女は、仕事の上からだけでなく、処女性という点からも、オルテュギア(124)の女神を崇拝していたのでした。ディアナにならってかの女も帯をしめていましたから、かの女のもつ弓が角製でなく、ディアナの弓も黄金の弓でなかったとしたら、人びとは、かの女をてっきりラトナの娘ディアナとおもいこんだことでしょう。

sic quoque fallebat. Redeuntem colle Lycaeo
Pan(主) videt hanc pinuque caput praecinctus acuta
talia verba refert -- restabat verba referre　　　　1-700

それでも、かの女は、よく間違われました。ある日、かの女がリュカエウス(126)の山から帰ってくる途中、頭に松の葉冠をいただいたパン(127)がそれを見つけて、こう話しかけました …… 」メルクリウスは、まだこの先を話すつもりであった。

et precibus spretis(無視する) fugisse per avia nympham,
donec harenosi(砂の多い) placidum Ladonis ad amnem
venerit; hic illam(S) cursum impedientibus undis
ut se mutarent liquidas orasse(V) sorores,

すなわち、シュリンクスは、パンの口説きに耳もかさず、道ない野原を突っ走り、砂の多いラドン(アルカディア)のしずかな流れのほとりまで逃げてきたが、水のために逃げ道をさえぎられたので、水のなかにいる姉妹たち(ナイス)にむかって、どうか自分の姿を変えてくれるようにとたのんだ。

Panaque cum prensam sibi jam Syringa putaret,　　　　1-705
corpore pro nymphae calamos tenuisse palustres(沼地の),

それで、パンがシュリンクスをとらえたとおもったとき、それはもはや乙女のからだではなく、ただ数本の沼地にはえる葦を抱きしめていただけであった。

dumque ibi suspirat, motos in harundine ventos
effecisse sonum tenuem similemque querenti.

おもわずかれの口から嘆息がもれたとき、葦の茎のなかで振動した空気が嘆きの声に似たかすかな音を発した。

arte nova vocisque deum dulcedine captum

牧神は、この不思議な現象と妙なる音色に恍惚となって、

'hoc mihi colloquium tecum' dixisse 'manebit,'　　　　1-710

「おまえとのこのつながりをいつまでも持ちつづけるようにしよう！」とさけんで、

atque ita disparibus calamis compagine(結合) cerae
inter se junctis nomen tenuisse puellae.

さまざまな長さの葦をあつめ、それをたがいに蝋でかためあわせて、せめてそれに乙女の名前シュリンクスをとどめたのであった(130)。

talia dicturus vidit Cyllenius(メルクリウス) omnes
subcubuisse oculos adopertaque lumina somno;

メルクリウスがこのような物語を語りつづけようとしたとき、アルゴスの瞼がふさがり、すべての眼が眠りにおちいっているのに気がついた。

supprimit extemplo(直ちに) vocem firmatque soporem　　　　1-715
languida permulcens medicata(魔法の) lumina virga.

そこで、すぐさま話を打ち切って、なおいっそうたしかに眠らせるために、魔法の杖で重くたれた瞼の上をなでた。

nec mora, falcato(鎌の) nutantem vulnerat ense,
qua collo(首) est confine(境の) caput, saxoque cruentum(血まみれの)
deicit et maculat(汚す) praeruptam sanguine rupem(岸壁).

そして、間一髪を入れず、こくりこくりと居眠っている怪物の首のつけ根に、鎌のようにまがった剣を打ちおろし、血にそまった首を岩から下へ突きおとし、きりたった岸壁を血でべっとりとぬらした。

Arge, jaces, quodque in tot lumina lumen habebas,　　　　1-720
exstinctum est, centumque oculos nox occupat una.

アルゴスよ、いまやおまえは、うちのめされて動かない。おまえの多くの眼をかがやかせていた光は消え、おまえの百の眼は、おなじひとつの闇にのまれてしまった。

　　 Excipit hos volucrisque(鳥) suae Saturnia pennis
collocat et gemmis caudam(尾) stellantibus implet.

ところが、ユノは、このアルゴスの眼を拾いあつめて、かの女の愛する鳥(孔雀)の羽根につけ、その尾を星のようにきらめく宝石でかざったのである。

protinus exarsit nec tempora distulit(遅らせる) irae(属)
horriferamque oculis animoque objecit Erinyn　　　　1-725
paelicis(恋敵) Argolicae stimulosque in pectore caecos
condidit et profugam(逃げる) per totum exercuit(悩ます) orbem.

ユノは、たちまち怒りにもえたち、報復の時期を一刻も猶予することなく、恋仇の眼とたましいにおそろしいエリニュス(132)の姿を示現し、その胸のなか深くに狂乱の針を刺しこみ、地球上のあらゆる土地に駆りたて、追いまわした。

ultimus immenso restabas, Nile, labori;

おお、ナイル河よ、おまえは、かの女の大きな苦悩の最後の地となった。

quem simulac(〜否や) tetigit, positisque in margine ripae
procubuit genibus resupinoque(仰向けの) ardua collo,　　　　1-730
quos potuit solos, tollens ad sidera vultus

かの女は、ナイルのほとりまで来ると、その岸辺にひざまずき、首をうしろに反らして、顔を高く天にむかってあげ(顔こそ、かの女が上にあげることのできた唯一のものであった)、

et gemitu et lacrimis et luctisono mugitu
cum Jove visa queri finemque orare malorum.

ためいきと涙とあわれな鳴き声とによってユピテルにわが身の不幸を訴え、この苦しみを終らせてくださいと哀願した。

conjugis ille suae complexus colla lacertis,

ユピテルは、妻の首をだきよせ、

finiat ut poenas tandem, rogat 'in' que 'futurum　　　　1-735
pone metus(心配)' inquit: 'numquam tibi causa doloris
haec erit,' et Stygias jubet hoc audire paludes.

こんな罰はもうやめてほしいとたのみ、「これからは、もう心配をかけない。イオがおまえを苦しめるようなことは、もうけっしてないから」といった。そして、スチュクス(冥界)の沼を誓いの証人にした。

　　 Ut lenita dea est, vultus(複対) capit illa priores
fitque, quod ante fuit: fugiunt e corpore saetae(剛毛),
cornua decrescunt(落ちる), fit luminis artior(狭い) orbis,　　　　1-740

そこで、女神のこころもやわらぎ、イオは、たちまちもとの姿にかえった。全身から毛がおち、角は消え、眼窩は小さくなり、

contrahitur rictus(口), redeunt umerique manusque,

口はしまり、肩と手があらわれ、

ungulaque(蹄) in quinos dilapsa absumitur ungues:

蹄はなくなり、五つの爪になった。

de bove nil superest formae nisi candor in illa.

そして、牝牛の名ごりとしては、かがやくばかりに白い姿だけがのこった。

officioque pedum nymphe(主) contenta duorum
erigitur metuitque loqui, ne more juvencae　　　　1-745
mugiat, et timide verba intermissa retemptat.

二本の脚にかしずかれた乙女は、りっぱに立ちあがったが、牛のような鳴き声が出てきはしまいかと口をきくのがこわくて、おずおずとためしてみたのち、やっと長いあいだ中断していた言葉を話すようになった。

　　 Nunc dea linigera(奪白衣の) colitur celeberrima turba.

かの女は、いまは神とあがめられ(イシス)、白衣をまとった多くの神官たちにとりまかれている。

huic Epaphus magni genitus(生まれた) de semine tandem
creditur esse Jovis perque urbes juncta parenti
templa tenet. fuit huic animis aequalis et annis　　　　1-750
Sole satus Phaethon, quem quondam magna loquentem
nec sibi cedentem Phoeboque parente superbum

やがて、イオは、エパプス(135)という男の子をうんだが、これは偉大なユピテルの落胤であると信じられ、方々の町でその母神といっしょに祭られている。ところで、太陽神ポエブス(72)の子パエトン(137)は、このエパプスと気質も年齢もよく似ていた。あるとき、パエトンが大言壮語して、エパプスに優位をみとめず、ポエブスを父としていることを自慢したので、

non tulit Inachides(主) 'matri(与)' que ait 'omnia demens
credis et es tumidus(思い上がった) genitoris imagine falsi.'

イナクスの孫(エパプス)は我慢がならず、「ばかな奴だな。きみは、お母さんの言ったことをみんな本当のことだと信じ、父でもないひとを父だときめこんで威張りくさっているだけのことさ」

erubuit Phaethon iramque pudore repressit　　　　1-755
et tulit ad Clymenen Epaphi(エパプス) convicia(誹謗) matrem

パエトンは、まっ赤になったが、恥かしさのためにかろうじて怒りをおさえ、この侮辱を母のクリュメネに告げにいった。

'quo' que 'magis doleas, genetrix' ait, 'ille ego liber,　　
ille ferox tacui! pudet haec opprobria(S侮辱) nobis
et dici(V) potuisse et non potuisse refelli(反駁).

「お母さん、あなたがお聞きになったら、いっそうはげしくお悲しみになるとおもいますが、こんなに気が強くて負けずぎらいのぼくがだまっていたのですよ。ほかの奴がぼくにこんな侮辱をくわえても、ひとことも言いかえすことができないなんて、ほんとうに恥かしいことです。

at tu, si modo sum caelesti stirpe creatus,　　　　1-760
ede notam(しるし) tanti generis meque assere(帰属させる) caelo!'

けれども、ぼくがほんとうに神々の血筋をひいているのなら、どうかぼくにその由緒ある生れの証拠をあたえてください。そして、ぼくが天上界に権利をもっていることを証明してください」

dixit et implicuit(巻く) materno bracchia collo
perque(かけて) suum Meropisque caput taedasque sororum
traderet(接未完しめす) oravit veri sibi signa parentis.

こういうとともに、かれは母の肩に腕をまわし、自分の首にかけて、また、父王メロプス(エチオピア王)の首、自分の姉妹たちの婚礼の炬火にかけて、太陽神が自分のほんとうの父である証拠をしめしてほしい、とたのんだ。

ambiguum(it's uncertain) Clymene(主) precibus Phaethontis an ira　　　　1-765
mota magis dicti sibi criminis utraque caelo
bracchia porrexit spectansque ad lumina solis

クリュメネは、息子の切なる願いにこころをうごかされたのか、それとも、自分にくわえられた侮辱にたいする怒りにかられたのかはわからないが、両腕を天にさしのべ、太陽の光をじっと見あげながら、

'per jubar(光) hoc' inquit 'radiis insigne coruscis(煌めく),
nate, tibi juro(誓う), quod(主) nos auditque videtque,

「わたしたちの声を聞き、わたしたちを見ていてくださるこのまばゆくかがやく太陽の光にかけて、わが子よ、わたしはおまえに誓います——

hoc te, quem spectas, hoc te, qui temperat(支配する) orbem,　　　　1-770
Sole satum; si ficta loquor, neget ipse videndum
se mihi, sitque oculis lux ista novissima(最後) nostris!

おまえの見ているあの太陽、この世界を統べたまうあの太陽の神からおまえは生を享けたのです。もしわたしが嘘をいっているのなら、太陽がわたしに見られることをこばみ、今日がわたしの眼にとって最後の日になってもかまいません。

nec longus labor est patrios tibi nosse penates.

おまえは、すぐにお父さまのお家がわかるはずです。

unde oritur, domus est terrae contermina(隣接) nostrae:

お父さまが毎朝そこを出て空高くお昇りになるお家は、わたしたちのこの国にすぐつづいているのです。

si modo fert animus, gradere et scitabere ab ipso!'　　　　1-775

おまえがその気なら、出かけていって、自分でお父さまにたずねてごらん」

emicat(飛び出す) extemplo laetus post talia matris
dicta suae Phaethon et concipit(抱く) aethera mente
Aethiopasque suos positosque sub ignibus Indos
sidereis(太陽の) transit patriosque adit impiger ortus.

パエトンは、母の言葉にすっかりよろこんでとびあがり、大空の国を胸にえがきながら、故郷のアエティオピアをあとにし、太陽の熱火の下に住んでいるインド人たちの国をとおって、父のいる日出ずる国へとむかっていった。

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER SECVNDVS

Regia Solis erat sublimibus alta columnis(柱),

太陽神(ポエブス)の宮殿は、壮麗な円柱にささえられて空たかくそびえ、

clara(主) micante auro flammasque(→) imitante pyropo(赤銅),

きらめく黄金と炎のような赤銅に燦然とかがやいていた。

cuius ebur nitidum fastigia summa tegebat,

破風壁は、まばゆいばかりに美しい象牙の浮彫りにかざられ、

argenti bifores radiabant lumine valvae.

正面の二枚の扉は、銀光をはなっていた。

materiam superabat opus: nam Mulciber illic　　　　2-5
aequora caelarat(過去完彫る) medias cingentia terras
terrarumque orbem caelumque, quod imminet orbi.

しかし、材料よりも、それを仕上げた名工の腕の方がさらにすぐれていた。というのは、ムルキベル(ウルカヌス)は、大地を帯のようにとりまく大洋、地球、そして地球の上にひろがる天空、この三つのものを銀の扉にみごとに浮彫りにしていたからである。

caeruleos habet unda(海) deos, Tritona canorum(良い声の)
Proteaque ambiguum ballaenarumque(鯨) prementem
Aegaeona suis immania terga lacertis　　　　2-10

海には、水いろの神々が大勢いる––ほら貝を吹きならすトリトン(3)、変化自在なプロテウス(4)、巨大な鯨たちの背を多くの腕でたたいているアエガエオン(5)

Doridaque et natas, quarum pars nare videtur,

さらにドリス(6)とその娘たち。これらの娘たちは、泳いでいるのもあれば、

pars in mole sedens viridis siccare capillos,

岩の上にすわって緑の髪を干しているのもあり、

pisce vehi quaedam: facies non omnibus una,

魚にまたがったのもいる。ひとりとしておなじ顔だちの者はないが、

non diversa tamen, qualem decet esse sororum.

かといって、まったくちがっているのでもなく、いかにも姉妹らしく見える。

terra viros urbesque gerit silvasque ferasque　　　　2-15
fluminaque et nymphas et cetera numina ruris.

さらに、陸地には、人間たち、町、森、野獣たち、河、それに妖精や田野の神々がえがかれている。

haec super imposita est caeli fulgentis imago,
signaque sex foribus dextris totidemque sinistris.

そして、これらの上には、天の威容と十二の星座(7)が配され、そのうち六宮は右の扉に、のこりの六宮は左の扉にあらわされている。

　　Quo simul acclivi(上り) Clymeneia limite(道) proles
venit et intravit dubitati tecta parentis,　　　　2-20

さてクリュメネの息子(パエトン)は、ここに通じる山路をよじ登り、父であれかしとおもう神の宮殿に入っていくやいなや、

protinus ad patrios sua fert vestigia vultus

いきなり神の面前に歩をすすめ、

consistitque procul; neque enim propiora ferebat
lumina: purpurea velatus veste sedebat
in solio(玉座) Phoebus claris lucente smaragdis.

すこしはなれたところに立ちどまった。というのは、それ以上近づくと、とてもその強烈な光にたえられなかったからである。ポエブスは、緋いろの長衣をまとい、かがやく緑玉石の玉座にすわっていた。

a dextra laevaque Dies et Mensis et Annus　　　　2-25
Saeculaque et positae spatiis aequalibus Horae(時間)

その左右には、日と月と年、世紀、ひとしい間隔におかれた時間たちがならんでいた。

Verque novum stabat cinctum florente corona,

早春は、頭に花の冠をいただき、

stabat nuda Aestas et spicea(穂の) serta(花輪) gerebat,

はだかの夏は、麦の穂の環飾りをつけ、

stabat et Autumnus calcatis sordidus uvis

秋は、ふみつぶしたぶどうの汁にまみれ(8)、

et glacialis Hiems canos hirsuta(もじゃもじゃ) capillos.　　　　2-30

つめたい冬は、真白な髪をふりみだしていた。

　　Ipse loco medius rerum novitate paventem(怯える)
Sol oculis juvenem, quibus aspicit omnia, vidit

これらの中央にすわった太陽神は、一切を見とおす眼をもって、このふしぎな光景におどろいている若者を見ると、

'quae' que 'viae tibi causa? quid hac' ait 'arce petisti,
progenies(子), Phaethon, haud infitianda(否定する) parenti?'

「なんのためにここへ来たのか、その理由をいってみるがよい。わが子であることを父として否認しようもないパエトンよ、おまえはこの高閣になんの用があって来たのか」

ille refert: 'o lux immensi publica mundi,　　　　2-35

パエトンは、答えた。「おお、広大無辺な世界の共有の光である父上よ、

Phoebe pater, si das usum mihi nominis huius,
nec falsa Clymene culpam(過ち) sub imagine celat,

もし母のクリュメネが自分のあやまちをいい加減なつくり話でごまかしているのでなく、あなたを父上とおよびしてもよろしいのなら、父上よ、

pignora da, genitor, per quae tua vera propago(子)
credar, et hunc animis errorem detrahe nostris!'

ぼくがほんとうにあなたの息子であることをみんなからみとめてもらえるように、どうかその証拠をあたえてください。そして、ぼくの胸の疑念をはらしてください！」

dixerat, at genitor circum caput omne micantes　　　　2-40
deposuit radios propiusque accedere jussit

息子がこういうと、父は、頭のまわりにかがやいている光の王冠をぬいで、もっと近くへ寄るようにと命じた。

amplexuque dato 'nec tu meus esse negari
dignus es, et Clymene veros' ait 'edidit(公表する) ortus(出自),

そして、息子を抱擁して、「いや、いや、おまえがわしの息子であることは、どう否定しようもない事実だ。クリュメネは、おまえのほんとうの素性をあかしたのだ。

quoque minus dubites, quodvis pete munus, ut illud
me tribuente feras! promissi testis adesto　　　　2-45
dis juranda(かけて誓う) palus(沼), oculis incognita nostris!'

おまえの疑いをはらすために、なんでも好きなことをのぞむがよい。わしは、すぐにそれをききとどけてやろう。おお、神々が誓いをかける沼、わしの光をまだ見たことのない沼(ステュクス)が、わしのこの約束の証人だ！」

vix bene desierat(>desino終る), currus rogat ille paternos
inque diem alipedum(複属俊足の) jus et moderamen(操縦) equorum.

パエトンは、さっそく、一日だけ父の日輪の馬車を借りうけ、翼のある脚をもったその馬たちをひとりで馭することをゆるしてほしいと申しでた。

　　Paenituit jurasse patrem: qui terque quaterque
concutiens illustre caput 'temeraria(軽はずみな)' dixit　　　　2-50
'vox mea facta tua(奪voce) est; utinam promissa liceret
non dare! confiteor, solum hoc tibi, nate, negarem.

これを聞いて、父は、なんでもかなえてやると約束したことを後悔した。かれは、かがやく頭をなんどもふりながら、「おまえのその言葉でわしの約束は無鉄砲なものになってしまった。あの誓いを破ることができればよいのだが！じつは、おお、わが子よ、おまえの望みは、わしが叶えてやるわけにはいかない唯一のことなのだ。

dissuadere licet: non est tua tuta voluntas!

どうかそれだけは思いとどまっておくれ。おまえが望んでいることは、じつは危険きわまりないことだ。

magna petis, Phaethon, et quae nec viribus istis
munera conveniant nec tam puerilibus annis:　　　　2-55

どうかそれだけは思いとどまっておくれ。おまえが望んでいることは、じつは危険きわまりないことだ。

sors tua mortalis, non est mortale, quod optas.

おまえは、所詮、人間の運命をまぬがれないが、おまえの望みは、人間にゆるされたことではない。

plus etiam, quam quod superis contingere possit,
nescius affectas; placeat sibi quisque licebit,

それどころか、神々にさえゆるされていないことを、おまえは無鉄砲にももとめている。神々は、それぞれ自分の力を得意におもっていることだろうが、

non tamen ignifero quisquam consistere in axe(戦車)
me valet excepto; vasti quoque rector Olympi,　　　　2-60
qui fera terribili jaculatur(投げる) fulmina dextra,
non agat hos currus: et quid Jove maius habemus?

このわし以外には、火の車を馭しうる神はひとりもいないのだ。たくましい右手でおそろしい雷をなげつけるオリュムプスの大神(ユピテル)ですら、わしの車をあやつることはできまい。しかも、そのユピテル以上につよい力をもった者が、われわれのなかにいるだろうか。

ardua prima via est et qua vix mane recentes(元気な)
enituntur(登る) equi; medio est altissima caelo,
unde mare et terras ipsi mihi saepe videre　　　　2-65
fit timor et pavida trepidat formidine pectus;

火の車のすすんでいく道は、はじめのうちは非常に険岨で、朝のあいだでまだ元気いっぱいのわしの馬どもでさえ、そこをよじ登るのはやっとのことなのだ。それに天の中央のいちばん高いところまで来て、そこから海や陸を見おろすと、このわしでさえ、おもわずぞっとなり、不安と恐怖のために心臓がわななくほどだ。

ultima prona via est et eget moderamine certo:

それから、最後の部分は、急な下り坂になっていて、たしかな綱さばきが要る。

tunc etiam quae me subjectis excipit undis,
ne ferar in praeceps, Tethys solet ipsa vereri.

このときになると、わしを波の下で受けとめてくれるテテュス(11)でさえも、わしがまっさかさまに墜落しはすまいかと、いつもびくびくするのだ。

adde, quod assidua(絶えず) rapitur(動く) vertigine(回転) caelum(主)　　　　2-70
sideraque alta trahit celerique volumine(回転) torquet(回す).

それだけではない。天空は、つねに円周運動をしていて、高い星たちを引きよせ、それらにもめまぐるしい旋回をさせている。

nitor(進む) in adversum, nec me, qui cetera, vincit
impetus(勢い), et rapido contrarius evehor orbi.

わしは、これらとは逆の方向にすすんでいくのだ。そして、星たちのようにこの旋回の渦にまきこまれないようにし、その急速な運動にさからって中天にのぼっていかなくてはならない。

finge datos currus: quid ages? poterisne rotatis
obvius ire polis(天), ne te citus auferat(ひったくる) axis?　　　　2-75

もしわしの馬車をまかせられたら、おまえはどうするつもりかな。天体の軸のめまぐるしい運動にまきこまれないで、天界の運行にさからって車をすすめていくことができるだろうか。

forsitan et lucos illic urbesque deorum
concipias(想像する) animo delubraque(神殿) ditia(豊かな) donis
esse: per insidias iter est formasque(姿) ferarum(野獣)!

おまえは、たぶん、火の車の沿道には神聖な森や神々の住む町、たくさんの供物にかざられた神殿などがあるとおもっているのだろう。ところが、事実はその反対で、多くの危険とおそろしい姿をした野獣たちのなかを通っていかねばならないのだ。

utque viam teneas nulloque errore traharis,
per tamen adversi(向かいの) gradieris(進む) cornua tauri　　　　2- 80

たとえおまえが一度も道をあやまらず、ただしく進路をたどっていったとしても、おまえを睨みつけている牡牛(金牛座)の角や、

Haemoniosque arcus violentique ora Leonis
saevaque circuitu(円) curvantem bracchia longo
Scorpion atque aliter curvantem bracchia Cancrum.

ハエモニアのケンタウルス(射手座)の弓や、猛き獅子の大きな口や、おそろしい腕を内側にまげている蠍(さそり)や、外にむかって鋏をひろげている蟹などのあいだをどうしても抜けていかなくてはならない。

nec tibi quadripedes animosos ignibus illis,
quos in pectore habent, quos ore et naribus efflant,　　　　2-85
in promptu(容易な) regere est: vix me patiuntur, ubi acres
incaluere(燃える) animi, cervixque(首) repugnat habenis.—

さらにまた、胸のなかが燃えたち、口と鼻から吹きでてくる炎に力づけられる馬たちを馭するのは、おまえには容易なことではない。かれらが火のように気負いたったときには、わしの言うことさえきかず、その頸は、わしの手綱にさえさからうのだ。

at tu, funesti ne sim tibi muneris auctor,
nate, cave, dum resque sinit, tua corrige(修正する) vota!

おお、息子よ、わしのあたえる恩恵が禍いのもとにならないよう、よく思案をして、手おくれにならないうちに望みを変更するがよい。

scilicet ut nostro genitum te sanguine credas,　　　　2-90
pignora certa petis: do pignora certa timendo

おめえは、わしの血を受けていることが信じられるようにたしかな証拠をもとめている。それなら、わしがこんなにも心配しているということが、まぎれもない証拠だ。

et patrio pater esse metu probor. aspice vultus
ecce meos; utinamque oculos in pectora posses
inserere(入れる) et patrias intus deprendere(見つける) curas!

父親らしいこの心痛こそ、おまえの父であることの証だ。さあ、わしのこの憂い顔を見てくれるがよい。おまえにこのこころのなかを見せ、わしが父としてどんなに心配しているかをわからせてやることができればよいのだが！

denique quidquid habet dives, circumspice, mundus　　　　2-95

どうかこのゆたかな世界のなかにあるすべてのものをよく検討して、

eque tot ac tantis caeli terraeque marisque
posce bonis aliquid; nullam patiere repulsam.

空や海や陸がもっているおびただしい宝物のなかから、なんでも好きなものを所望するがよい。わしは、けっして拒みはしない。

deprecor(やめろと祈る) hoc unum, quod vero nomine poena,
non honor est: poenam, Phaethon, pro munere poscis!

ただ、わしの馬車を馭することだけは、あきらめてほしい。実のところ、これは栄誉ではなく、懲罰にもひとしい苦役なのだ。パエトンよ、おまえは恵みではなく、罰がほしいというのか。

quid mea colla tenes blandis, ignare, lacertis?　　　　2-100

わからずやの息子よ、なぜ父の首にやさしい腕をまきつけるのだ。

ne dubita! dabitur (Stygias juravimus undas),
quodcumque optaris; sed tu sapientius opta!'

疑うことは無用だ。おまえのどんな願いでもかなえてやろう。すでにステュクスの水にかけて誓ったことだ。ただ、もっと賢い望みをするがよい」

　　Finierat monitus; dictis tamen ille repugnat
propositumque(意図) premit(押し付ける) flagratque(燃える) cupidine currus(属).

ポエブスの警告の言葉は、おわった。しかし、パエトンは、父のいましめにしたがわず、あくまで自分のもくろみをすてないで、炎の馬車にのりたいと熱望した。

ergo, qua licuit(出来るだけ), genitor cunctatus ad altos(壮大な→currus)　　　　2-105
deducit(導く) juvenem, Vulcania munera, currus.

そこで父は、なにかと言を左右にして時間をのばしていたが、ついに息子をウウルカヌス(14)の贈物である壮麗な車のところへつれていった。

aureus axis erat, temo(轅) aureus, aurea summae
curvatura(カーブ) rotae, radiorum(スポーク) argenteus ordo(並び);

車軸は、金でできていた。轅(ながえ)も車輪をかこむ輪金(たが)も、おなじく金で、輻骨(スポーク)は、銀製であった。

per juga(くびき) chrysolithi(トパーズ) positaeque ex ordine(連続) gemmae
clara repercusso(反射) reddebant lumina Phoebo.　　　　2-110

馬をつなぐ軛のところに順序ただしくちりばめられた貴橄欖石やその他の宝石が、ポエブスの光輝を反射して、まばゆい光をはなっていた。

　　Dumque ea magnanimus Phaethon miratur opusque
perspicit, ecce vigil nitido patefecit ab ortu(東)
purpureas Aurora fores et plena rosarum
atria(家): diffugiunt stellae, quarum agmina cogit(殿になる)
Lucifer et caeli statione(持ち場) novissimus exit.　　　　2-115

大きな望みに胸をふくらませたパエトンは、このみごとな細工に眼をみはり、飽かずながめていたが、やがて、見よ、あかねさす東の方では、注意ぶかく見張りをしていたアウロラ(曙の神)が天空の深紅に映える門とばら色にかがやくその表玄関をひらいた。星たちは、遠のきはじめた。ルキフェル(暁の明星)がその殿(しんがり)をつとめ、最後に天界の守りをしりぞいた。

　　Quem petere ut(←) terras mundumque rubescere(赤くなる) vidit
cornuaque extremae velut evanescere(消える) lunae,

この星が大地のふところに沈み、大地がうす紅に染めだされ、うすれゆく月の光が消えてしまうのを見てとると、

jungere equos Titan velocibus imperat Horis.

アポロ(ポエブス)は、ただちに迅速なホラエ(時間と季節の女神)たちに命じて、車に馬をつけさせた。

jussa deae celeres peragunt ignemque vomentes(吐く),
ambrosiae suco saturos(満腹), praesepibus(厩) altis　　　　2-120
quadripedes ducunt adduntque sonantia frena(馬勒).

女神たちは、いそいで命令を実行にうつし、天の厩舎からアムブロシア(19)の汁で腹をみたした、炎を吐く駿馬を引きだし、鈴のなりひびく勒(ろく)をつけた。

tum pater ora sui sacro medicamine nati
contigit(塗る) et rapidae fecit patientia(耐える) flammae

そこで父は、息子の顔に神の霊薬をぬって、炎の熱に焼かれないようにしてやった。

imposuitque comae radios(光輪) praesagaque(予感) luctus(悲しみ)
pectore sollicito repetens suspiria dixit:　　　　2-125

さらに、光の冠を髪にかぶらせたが、息子の悲しい運命を予感したかのように、憂いにとざされた胸から嘆息をもらして、つぎのようにいった。

'si potes his saltem monitis parere parentis,
parce, puer, stimulis et fortius utere loris(手綱)!

「せめてこれから言ってきかせる忠告にしたがうことができるなら、わが子よ、突き棒(20)はなるべく使わないようにして、手綱をしっかりと引きしめるがよい。

sponte sua properant, labor est inhibere volentes.

わしの馬どもは、ひとりでに走りだすのだ。そのはやるこころを引きとめるだけでも、たいへんな仕事だ。

nec tibi derectos(まっすぐ) placeat via quinque per arcus(天帯)!

それに、五つの天帯(21)をまっすぐに横断していくのではないぞ。

sectus(進む) in obliquum est lato curvamine(カーブ) limes(進路),　　　　2-130

大きく弧をえがきながら斜めにすすんでいくのだ。

zonarumque trium contentus fine polumque(極)
effugit australem(南の) junctamque aquilonibus(北風) arcton(北極):

気候のよい三つの天帯だけを通り、南極と北風の近くの北極は迂回しなければならぬ。

hac sit iter—manifesta rotae vestigia cernes—

そこを避けていくと、わしの車のわだちがはっきりと見つかるはずだ。

utque ferant aequos et caelum(主) et terra calores,

それから、天と地がちょうどおなじだけの熱を受けるように、

nec preme(落とす) nec summum molire(命励む) per aethera currum!　　　　2-135

進路をあまり低くとってもいけないし、かといって、天頂に近づきすぎてもいけない。

altius egressus caelestia tecta cremabis(焼く),

あまり高くのぼりすぎると、天なる神々の城を焼くし、

inferius terras; medio tutissimus ibis.

低すぎても、大地を焦がしてしまう。その中ほどが、いちばん安全な道だ。

neu (rota)te dexterior tortum(巻く) declinet ad Anguem(蛇座),

また、車をあまり右の方によせて、とぐろを巻いた蛇(22)に近づけてもいけないし、

neve sinisterior pressam(下の) rota(主車) ducat ad Aram,

左によせすぎて、ずっと下にある祭壇(23)をかすめてもならない。

inter utrumque tene! Fortunae cetera mando(委ねる),　　　　2-140

両者の中間あたりを通るのがよい。その他のことは、運命の手にゆだねよう。

quae juvet et melius, quam tu tibi, consulat opto.

わしは、運命がおまえを助け、おまえ自身よりもよくおまえのことを気にかけてくれるように願っている。

dum loquor, Hesperio(西の) positas in litore metas(終点)
umida nox tetigit(達する); non est mora libera nobis!

こうして話しているあいだに、露にぬれた夜は、もう西の海岸(24)にあるその道のはてまで来てしまったようだ。これ以上ぐずぐずしてはおれない。

poscimur: effulget tenebris Aurora fugatis.

義務がわれわれを呼んでいる。夜の闇が退散し、曙光がかがやきはじめた。

corripe lora manu, vel, si mutabile pectus　　　　2-145
est tibi, consiliis(忠告), non curribus utere nostris,
dum potes et solidis etiamnum sedibus astas.

dumque male optatos nondum premis(乗る) inscius axes,

さあ、手綱をにぎるがよい。それとも、いまからでも思いなおせるものなら、手おくれにならないうちにわしの忠告にしたがうがよい。まだおまえの足がこの地面についているうちに、聞きわけもなく願いもとめた車にのってしまわないうちに、思いとどまるがよい。

quae tutus spectes, sine me dare lumina terris!'

大地に光をあたえる仕事はわしにまかせるがよい。そうすれば、おまえはその光を安心して見ておれるのだ！」

　　Occupat ille levem juvenali corpore currum　　　　2-150

けれども、パエトンは、車にのることをあきらめなかった。この若者は、車にとって、かるい荷物であった。

statque super manibusque leves contingere habenas
gaudet et invito grates(感謝) agit inde parenti.

車の上に立って、さしだされた手綱をにぎると、かれはそれだけですっかり嬉しくなって、こころならずもその願いをかなえてやった父に車上から礼をいった。

　　Interea volucres Pyrois et Eous et Aethon,
Solis equi, quartusque Phlegon hinnitibus auras
flammiferis implent pedibusque repagula(横木) pulsant(打つ).　　　　2-155

そうしているあいだも、ポエブスの駿馬たちは、すなわちピュロイス、エオウス、アエトンおよびプレゴンの四頭は、火をふく嘶きであたりの空気をみたし、しきりに足をあげて横木を蹴っている。

quae postquam Tethys, fatorum ignara nepotis,
reppulit, et facta est immensi copia caeli,

さて、自分の孫の運命をゆめにも知らないテテュス(25)が横木をとりはらい、はてしなき大空をわたる道がひらけると、

corripuere viam pedibusque per aera motis
obstantes scindunt nebulas pennisque levati(浮かぶ)
praetereunt ortos isdem de partibus Euros(対複東風).　　　　2-160

馬たちはいっせいに駈けだした。そして、大気のなかを走りながら、さえぎる雲を蹴ちらし、おなじく東の空から吹きそめた東風を翼をひろげて追いこしていく。

sed leve pondus erat nec quod cognoscere possent
Solis equi, solitaque(奪) jugum gravitate carebat;

しかし、太陽神の馬たちにとって、きょうの荷は非常に軽く、ほとんど重みを感じないほどであった。軛にも、いつものどっしりとした重さがなかった。

utque labant(揺れる) curvae justo sine pondere naves
perque mare instabiles nimia(奪) levitate feruntur,

弓型にそった船は、しかるべき底荷がないと安定がくずれ、浮力がつきすぎるために船足がみだれがちになる。

sic onere assueto vacuus dat in aera saltus(跳躍)　　　　2-165
succutiturque(揺れる) alte similisque est currus inani(空の).

それとおなじように、この炎の馬車も、いつもの重みがないために宙をとび、たちまち空たかく翔けのぼり、まるで馭者のいない車みたいになってしまった。

　　Quod simulac sensere, ruunt tritumque(いつも) relinquunt
quadrijugi(4頭立ての馬) spatium(コース) nec quo prius ordine currunt.

四頭の馬は、それに気づくと、すぐさま狂奔しはじめて、かよいなれた道をはずれ、これまでのようにまっすぐには走らない。

ipse pavet nec qua(どのように) commissas flectat habenas
nec scit qua(どこ) sit iter, nec, si sciat, imperet(支配) illis.　　　　2-170

パエトンは、もうすっかりおそろしくなって、託された手綱をどう引いてよいのやら、道がどこに通じているのやら、まるで見当がつかない。たとえわかったとしても、勢いづいた馬たちをしずめることはとてもできなかったであろう。

tum primum radiis gelidi caluere Triones
et vetito(禁止) frustra temptarunt(試みる) aequore(海) tingui(浸る),

大熊と小熊の凍りついた星たちは、うまれて以来はじめて太陽の光にあたためられ、禁じられた海にとびこもうとあがいた。

quaeque(→) polo posita est glaciali proxima Serpens,
frigore pigra(不活発) prius nec formidabilis ulli(誰か),
incaluit sumpsitque novas fervoribus(熱) iras;　　　　2-175

北極のすぐそばにいて、いままでは寒さのために硬直し、だれにも危害をおよぼさなかった蛇(蛇座)も、熱をあびたばかりに、たちまちこれまでにない狂暴な怒りにとりつかれた。

te quoque turbatum memorant fugisse, Boote(牛飼い座),
quamvis tardus eras et te tua plaustra(荷車) tenebant.

それのみか、牛飼い(牛飼座)よ、足がおそく、車(大熊座)に引きとめられているおまえまでが仰天して逃げだしたというではないか。

　　Ut vero summo despexit ab aethere terras
infelix Phaethon penitus(はるか下) penitusque jacentes,

不幸なパエトンは、青空の高みからはるか下に横たわる地上に眼をおとすと、

palluit et subito genua intremuere(震える) timore　　　　2-180
suntque oculis tenebrae per tantum lumen obortae(現れる),

たちまち蒼くなり、急に怖ろしくなって膝ががくがくしはじめ、まばゆいばかりの明るさのために眼がくらんでしまった。

et jam mallet equos numquam tetigisse paternos,

そして、父の馬になど手を出さなければよかったとおもい、

jam cognosse(調べる) genus(出自) piget et valuisse(成功) rogando,

自分の血筋をたずね、むりに願いをかなえてもらったことを後悔しはじめた。

jam Meropis dici cupiens ita fertur, ut acta
praecipiti(猛烈な) pinus(船) borea(奪北風), cui victa(無用の) remisit(捨てる)　　　　2-185
frena(手綱) suus rector(主舵手), quam(関pinum) dis votisque reliquit(放置).

いまとなっては、メロプス(エチオピア王)の子とよばれる方がよかった、とおもいながら、ちょうど舵手が無力にも舵をすて、神頼みにゆだねてしまった船がはげしい北風に吹きながされるように、かれもただ運びさられるままになっていた。

quid faciat? multum caeli post terga relictum,

どうしたらよいのか。もうずいぶんの距離をあとにしていたが、

ante oculos plus est: animo metitur utrumque
et modo, quos(→) illi fatum contingere non est,
prospicit occasus, interdum respicit ortus,　　　　2-190

行く手には、まだまだ遠い道のりがある。かれは、ひそかに両方の道のりをはかり、運命が到達をはばんでいる西の方をはるかにのぞんだり、出発してきた東の方をふりかえったりした。

quidque agat ignarus stupet et nec frena remittit(緩める)
nec retinere valet nec nomina novit equorum.

呆然自失して立ちすくみ、いかにすべきかもわからない。手綱をゆるめるわけでもなく、かといって、それを引きしめることもできず、おまけに馬たちの名前も知らないのだ。

sparsa(散らばる) quoque in vario passim miracula(異様な) caelo
vastarumque(巨大な) videt trepidus simulacra(姿) ferarum.

さらに、空のあらゆる場所に出没する怪物たちや巨大な獣たちの姿が、かれを恐怖のどん底につきおとした。

est locus, in geminos ubi bracchia concavat arcus　　　　2- 195
Scorpius et cauda flexisque utrimque lacertis
porrigit(伸ばす) in spatium signorum(星座) membra(体) duorum:

たとえば、蠍は(さそり座)、鋏をもった両腕を弓のようにまげ、尾と左右にそった足で天の二宮(蠍座と天秤座)をわがもの顔に占有している。

hunc puer ut nigri madidum sudore veneni
vulnera curvata(奪) minitantem cuspide(針) vidit,
mentis inops gelida formidine lora remisit.　　　　2-200

パエトン少年は、この蠍が毒汁で黒光りしながら、まがった針をいまにもつき刺そうとしているのを見ると、ぞっとするような怖ろしさに胆をつぶして手綱をはなしてしまった。

　　Quae(lora) postquam summum tetigere jacentia tergum,
exspatiantur(逸れる) equi nulloque inhibente per auras(天)
ignotae regionis eunt, quaque impetus egit,
hac sine lege(無秩序) ruunt altoque sub aethere fixis
incursant(侵入) stellis rapiuntque per avia(道なき) currum　　　　2-205

手綱がだらりと落ちて馬の背にふれるやいなや、馬たちは、たちまち軌道をそれ、天界の見知らぬ土地を勝手に突っ走り、とどめようもなく狂奔しはじめた。大空の高みに固定している星たちのかなたにまで翔けのぼり、道なきところに車を引いていった。

et modo summa petunt, modo per declive(斜面) viasque
praecipites spatio terrae propiore(近い) feruntur,

天頂めがけて登っていったかとおもうと、こんどは大地に近いところにある斜面や絶壁を疾駆していく。

inferiusque suis fraternos currere Luna
admiratur equos, ambustaque(焼けた) nubila fumant.

月は、兄(太陽)の馬が自分の馬より下を走っていくのを見ておどろき、雲たちは、炎に焼かれて煙をあげている。

corripitur(襲う) flammis, ut quaeque altissima, tellus　　　　2-210
fissaque agit rimas(亀裂) et sucis aret ademptis;

いまや地上は、高い山々が炎につつまれ、地割れがし、亀裂を生じ、水分が涸渴してあえいでいる。

pabula canescunt, cum frondibus uritur arbor,
materiamque suo praebet seges arida damno.
parva queror: magnae pereunt cum moenibus urbes,
cumque suis totas populis incendia gentis　　　　2-215
in cinerem vertunt; silvae cum montibus ardent;
ardet Athos Taurusque Cilix et Tmolus et Oete
et tum sicca, prius creberrima fontibus, Ide
virgineusque Helicon et nondum Oeagrius Haemus:
ardet in immensum geminatis ignibus Aetne　　　　2-220
Parnasosque biceps et Eryx et Cynthus et Othrys
et tandem nivibus Rhodope caritura Mimasque
Dindymaque et Mycale natusque ad sacra Cithaeron.
nec prosunt Scythiae sua frigora: Caucasus ardet
Ossaque cum Pindo maiorque ambobus Olympus　　　　2-225
aeriaeque Alpes et nubifer Appenninus.
　　Tum vero Phaethon cunctis e partibus orbem
adspicit accensum nec tantos sustinet aestus
ferventisque auras velut e fornace profunda
ore trahit currusque suos candescere sentit;　　　　2-230
et neque jam cineres ejectatamque favillam
ferre potest calidoque involvitur undique fumo,
quoque eat aut ubi sit, picea caligine tectus
nescit et arbitrio volucrum raptatur equorum.
　　Sanguine tum credunt in corpora summa vocato　　　　2-235
Aethiopum populos nigrum traxisse colorem;
tum facta est Libye raptis umoribus aestu
arida, tum nymphae passis fontesque lacusque
deflevere comis; quaerit Boeotia Dircen,
Argos Amymonen, Ephyre Pirenidas undas;　　　　2-240
nec sortita loco distantes flumina ripas
tuta manent: mediis Tanais fumavit in undis
Peneusque senex Teuthranteusque Caicus
et celer Ismenos cum Phegiaco Erymantho
arsurusque iterum Xanthos flavusque Lycormas,　　　　2-245
quique recurvatis ludit Maeandros in undis,
Mygdoniusque Melas et Taenarius Eurotas.
arsit et Euphrates Babylonius, arsit Orontes
Thermodonque citus Gangesque et Phasis et Hister;
aestuat Alpheos, ripae Spercheides ardent,　　　　2-250
quodque suo Tagus amne vehit, fluit ignibus aurum,
et, quae Maeonias celebrabant carmine ripas
flumineae volucres, medio caluere Caystro;
Nilus in extremum fugit perterritus orbem
occuluitque caput, quod adhuc latet: ostia septem　　　　2-255
pulverulenta vacant, septem sine flumine valles.
fors eadem Ismarios Hebrum cum Strymone siccat
Hesperiosque amnes, Rhenum Rhodanumque Padumque
cuique fuit rerum promissa potentia, Thybrin.
dissilit omne solum, penetratque in Tartara rimis　　　　2-260
lumen et infernum terret cum conjuge regem;
et mare contrahitur siccaeque est campus harenae,
quod modo pontus erat, quosque altum texerat aequor,
exsistunt montes et sparsas Cycladas augent.
ima petunt pisces, nec se super aequora curvi　　　　2-265
tollere consuetas audent delphines in auras;
corpora phocarum summo resupina profundo
exanimata natant: ipsum quoque Nerea fama est
Doridaque et natas tepidis latuisse sub antris.
ter Neptunus aquis cum torvo bracchia vultu　　　　2-270
exserere ausus erat, ter non tulit aeris ignes.
　　Alma tamen Tellus, ut erat circumdata ponto,
inter aquas pelagi contractosque undique fontes,
qui se condiderant in opacae viscera matris,
sustulit oppressos collo tenus arida vultus　　　　2-275
opposuitque manum fronti magnoque tremore
omnia concutiens paulum subsedit et infra,
quam solet esse, fuit fractaque ita voce locuta est:
'si placet hoc meruique, quid o tua fulmina cessant,
summe deum? liceat periturae viribus ignis　　　　2-280
igne perire tuo clademque auctore levare!
vix equidem fauces haec ipsa in verba resolvo';
(presserat ora vapor) 'tostos en aspice crines
inque oculis tantum, tantum super ora favillae!
hosne mihi fructus, hunc fertilitatis honorem　　　　2-285
officiique refers, quod adunci vulnera aratri
rastrorumque fero totoque exerceor anno,
quod pecori frondes alimentaque mitia, fruges
humano generi, vobis quoque tura ministro?
sed tamen exitium fac me meruisse: quid undae,　　　　2-290
quid meruit frater? cur illi tradita sorte
aequora decrescunt et ab aethere longius absunt?
quodsi nec fratris nec te mea gratia tangit,
at caeli miserere tui! circumspice utrumque:
fumat uterque polus! quos si vitiaverit ignis,　　　　2-295
atria vestra ruent! Atlas en ipse laborat
vixque suis umeris candentem sustinet axem!
si freta, si terrae pereunt, si regia caeli,
in chaos antiquum confundimur! eripe flammis,
si quid adhuc superest, et rerum consule summae!'　　　　2-300
　　Dixerat haec Tellus: neque enim tolerare vaporem
ulterius potuit nec dicere plura suumque
rettulit os in se propioraque manibus antra;
at pater omnipotens, superos testatus et ipsum,
qui dederat currus, nisi opem ferat, omnia fato　　　　2-305
interitura gravi, summam petit arduus arcem,
unde solet nubes latis inducere terris,
unde movet tonitrus vibrataque fulmina jactat;
sed neque quas posset terris inducere nubes
tunc habuit, nec quos caelo demitteret imbres:　　　　2-310
intonat et dextra libratum fulmen ab aure
misit in aurigam pariterque animaque rotisque
expulit et saevis compescuit ignibus ignes.
consternantur equi et saltu in contraria facto
colla jugo eripiunt abruptaque lora relinquunt:　　　　2-315
illic frena jacent, illic temone revulsus
axis, in hac radii fractarum parte rotarum
sparsaque sunt late laceri vestigia currus.
　　At Phaethon rutilos flamma populante capillos
volvitur in praeceps longoque per aera tractu　　　　2-320
fertur, ut interdum de caelo stella sereno
etsi non cecidit, potuit cecidisse videri.
quem procul a patria diverso maximus orbe
excipit Eridanus fumantiaque abluit ora.
Naides Hesperiae trifida fumantia flamma　　　　2-325
corpora dant tumulo, signant quoque carmine saxum:
hic : sitvs : est : phaethon : cvrrvs : avriga : paterni
qvem : si : non : tenvit : magnis : tamen : excidit : avsis
　　Nam pater obductos luctu miserabilis aegro
condiderat vultus, et, si modo credimus, unum　　　　2-330
isse diem sine sole ferunt: incendia lumen
praebebant aliquisque malo fuit usus in illo.
at Clymene postquam dixit, quaecumque fuerunt
in tantis dicenda malis, lugubris et amens
et laniata sinus totum percensuit orbem　　　　2-335
exanimesque artus primo, mox ossa requirens
repperit ossa tamen peregrina condita ripa
incubuitque loco nomenque in marmore lectum
perfudit lacrimis et aperto pectore fovit.
nec minus Heliades fletus et, inania morti　　　　2- 340
munera, dant lacrimas, et caesae pectora palmis
non auditurum miseras Phaethonta querellas
nocte dieque vocant asternunturque sepulcro.
luna quater junctis implerat cornibus orbem;
illae more suo (nam morem fecerat usus)　　　　2-345
plangorem dederant: e quis Phaethusa, sororum
maxima, cum vellet terra procumbere, questa est
deriguisse pedes; ad quam conata venire
candida Lampetie subita radice retenta est;
tertia, cum crinem manibus laniare pararet,　　　　2-350
avellit frondes; haec stipite crura teneri,
illa dolet fieri longos sua bracchia ramos,
dumque ea mirantur, complectitur inguina cortex
perque gradus uterum pectusque umerosque manusque
ambit, et exstabant tantum ora vocantia matrem.　　　　2-355
quid faciat mater, nisi, quo trahat impetus illam,
huc eat atque illuc et, dum licet, oscula jungat?
non satis est: truncis avellere corpora temptat
et teneros manibus ramos abrumpit, at inde
sanguineae manant tamquam de vulnere guttae.　　　　2-360
'parce, precor, mater,' quaecumque est saucia, clamat,
'parce, precor: nostrum laceratur in arbore corpus
jamque vale'—cortex in verba novissima venit.
inde fluunt lacrimae, stillataque sole rigescunt
de ramis electra novis, quae lucidus amnis　　　　2-365
excipit et nuribus mittit gestanda Latinis.
　　Adfuit huic monstro proles Stheneleia Cycnus,
qui tibi materno quamvis a sanguine junctus,
mente tamen, Phaethon, propior fuit. ille relicto
(nam Ligurum populos et magnas rexerat urbes)　　　　2-370
imperio ripas virides amnemque querellis
Eridanum implerat silvamque sororibus auctam,
cum vox est tenuata viro canaeque capillos
dissimulant plumae collumque a pectore longe
porrigitur digitosque ligat junctura rubentis,　　　　2-375
penna latus velat, tenet os sine acumine rostrum.
fit nova Cycnus avis nec se caeloque Jovique
credit, ut iniuste missi memor ignis ab illo;
stagna petit patulosque lacus ignemque perosus
quae colat elegit contraria flumina flammis.　　　　2-380
　　Squalidus interea genitor Phaethontis et expers
ipse sui decoris, qualis, cum deficit orbem,
esse solet, lucemque odit seque ipse diemque
datque animum in luctus et luctibus adicit iram
officiumque negat mundo. 'satis' inquit 'ab aevi　　　　2-385
sors mea principiis fuit irrequieta, pigetque
actorum sine fine mihi, sine honore laborum!
quilibet alter agat portantes lumina currus!
si nemo est omnesque dei non posse fatentur,
ipse agat ut saltem, dum nostras temptat habenas,　　　　2-390
orbatura patres aliquando fulmina ponat!
tum sciet ignipedum vires expertus equorum
non meruisse necem, qui non bene rexerit illos.'
　　Talia dicentem circumstant omnia Solem
numina, neve velit tenebras inducere rebus,　　　　2-395
supplice voce rogant; missos quoque Juppiter ignes
excusat precibusque minas regaliter addit.
colligit amentes et adhuc terrore paventes
Phoebus equos stimuloque dolens et verbere saevit
(saevit enim) natumque objectat et imputat illis.　　　　2-400
　　At pater omnipotens ingentia moenia caeli
circuit et, ne quid labefactum viribus ignis
corruat, explorat. quae postquam firma suique
roboris esse videt, terras hominumque labores
perspicit. Arcadiae tamen est impensior illi　　　　2-405
cura suae: fontesque et nondum audentia labi
flumina restituit, dat terrae gramina, frondes
arboribus, laesasque jubet revirescere silvas.
dum redit itque frequens, in virgine Nonacrina
haesit, et accepti caluere sub ossibus ignes.　　　　2-410
non erat huius opus lanam mollire trahendo
nec positu variare comas; ubi fibula vestem,
vitta coercuerat neglectos alba capillos;
et modo leve manu jaculum, modo sumpserat arcum,
miles erat Phoebes: nec Maenalon attigit ulla　　　　2-415
gratior hac Triviae; sed nulla potentia longa est.
　　Ulterius medio spatium sol altus habebat,
cum subit illa nemus, quod nulla ceciderat aetas;
exuit hic umero pharetram lentosque retendit
arcus inque solo, quod texerat herba, jacebat　　　　2-420
et pictam posita pharetram cervice premebat.
Juppiter ut vidit fessam et custode vacantem,
'hoc certe furtum conjunx mea nesciet' inquit,
'aut si rescierit, sunt, o sunt jurgia tanti!'
protinus induitur faciem cultumque Dianae　　　　2-425
atque ait: 'o comitum, virgo, pars una mearum,
in quibus es venata jugis?' de caespite virgo
se levat et 'salve numen, me judice' dixit,
'audiat ipse licet, maius Jove.' ridet et audit
et sibi praeferri se gaudet et oscula jungit,　　　　2-430
nec moderata satis nec sic a virgine danda.
qua venata foret silva, narrare parantem
impedit amplexu nec se sine crimine prodit.
illa quidem contra, quantum modo femina posset
(adspiceres utinam, Saturnia, mitior esses),　　　　2-435
illa quidem pugnat, sed quem superare puella,
quisve Jovem poterat? superum petit aethera victor
Juppiter: huic odio nemus est et conscia silva;
unde pedem referens paene est oblita pharetram
tollere cum telis et quem suspenderat arcum.　　　　2-440
　　Ecce, suo comitata choro Dictynna per altum
Maenalon ingrediens et caede superba ferarum
adspicit hanc visamque vocat: clamata refugit
et timuit primo, ne Juppiter esset in illa;
sed postquam pariter nymphas incedere vidit,　　　　2-445
sensit abesse dolos numerumque accessit ad harum.
heu! quam difficile est crimen non prodere vultu!
vix oculos attollit humo nec, ut ante solebat,
juncta deae lateri nec toto est agmine prima,
sed silet et laesi dat signa rubore pudoris;　　　　2-450
et, nisi quod virgo est, poterat sentire Diana
mille notis culpam: nymphae sensisse feruntur.
orbe resurgebant lunaria cornua nono,
cum de venatu fraternis languida flammis,
nacta nemus gelidum dea, quo cum murmure labens　　　　2-455
ibat et attritas versabat rivus harenas.
ut loca laudavit, summas pede contigit undas;
his quoque laudatis 'procul est' ait 'arbiter omnis:
nuda superfusis tinguamus corpora lymphis!'
Parrhasis erubuit; cunctae velamina ponunt;　　　　2-460
una moras quaerit: dubitanti vestis adempta est,
qua posita nudo patuit cum corpore crimen.
attonitae manibusque uterum celare volenti
'i procul hinc' dixit 'nec sacros pollue fontis!'
Cynthia deque suo jussit secedere coetu.　　　　2-465
　　Senserat hoc olim magni matrona Tonantis
distuleratque graves in idonea tempora poenas.
causa morae nulla est, et jam puer Arcas (id ipsum
indoluit Juno) fuerat de paelice natus.
quo simul obvertit saevam cum lumine mentem,　　　　2-470
'scilicet hoc etiam restabat, adultera' dixit,
'ut fecunda fores, fieretque iniuria partu
nota, Jovisque mei testatum dedecus esset.
haud impune feres: adimam tibi namque figuram,
qua tibi, quaque places nostro, importuna, marito.'　　　　2-475
dixit et adversam prensis a fronte capillis
stravit humi pronam. tendebat bracchia supplex:
bracchia coeperunt nigris horrescere villis
curvarique manus et aduncos crescere in unguis
officioque pedum fungi laudataque quondam　　　　2-480
ora Jovi lato fieri deformia rictu.
neve preces animos et verba precantia flectant,
posse loqui eripitur: vox iracunda minaxque
plenaque terroris rauco de gutture fertur;
mens antiqua tamen facta quoque mansit in ursa,　　　　2-485
adsiduoque suos gemitu testata dolores
qualescumque manus ad caelum et sidera tollit
ingratumque Jovem, nequeat cum dicere, sentit.
a! quotiens, sola non ausa quiescere silva,
ante domum quondamque suis erravit in agris!　　　　2-490
a! quotiens per saxa canum latratibus acta est
venatrixque metu venantum territa fugit!
saepe feris latuit visis, oblita quid esset,
ursaque conspectos in montibus horruit ursos
pertimuitque lupos, quamvis pater esset in illis.　　　　2-495
　　Ecce Lycaoniae proles ignara parentis,
Arcas adest ter quinque fere natalibus actis;
dumque feras sequitur, dum saltus eligit aptos
nexilibusque plagis silvas Erymanthidas ambit,
incidit in matrem, quae restitit Arcade viso　　　　2-500
et cognoscenti similis fuit: ille refugit
immotosque oculos in se sine fine tenentem
nescius extimuit propiusque accedere aventi
vulnifico fuerat fixurus pectora telo:
arcuit omnipotens pariterque ipsosque nefasque　　　　2-505
sustulit et pariter raptos per inania vento
imposuit caelo vicinaque sidera fecit.
　　Intumuit Juno, postquam inter sidera paelex
fulsit, et ad canam descendit in aequora Tethyn
Oceanumque senem, quorum reverentia movit　　　　2-510
saepe deos, causamque viae scitantibus infit:
'quaeritis, aetheriis quare regina deorum
sedibus huc assim? pro me tenet altera caelum!
mentior, obscurum nisi nox cum fecerit orbem,
nuper honoratas summo, mea vulnera, caelo　　　　2-515
videritis stellas illic, ubi circulus axem
ultimus extremum spatioque brevissimus ambit.
et vero quisquam Junonem laedere nolit
offensamque tremat, quae prosum sola nocendo?
o ego quantum egi! quam vasta potentia nostra est!　　　　2-520
esse hominem vetui: facta est dea! sic ego poenas
sontibus impono, sic est mea magna potestas!
vindicet antiquam faciem vultusque ferinos
detrahat, Argolica quod in ante Phoronide fecit
cur non et pulsa ducit Junone meoque　　　　2-525
collocat in thalamo socerumque Lycaona sumit?
at vos si laesae tangit contemptus alumnae,
gurgite caeruleo septem prohibete triones
sideraque in caelo stupri mercede recepta
pellite, ne puro tinguatur in aequore paelex!'　　　　2-530
　　Di maris adnuerant: habili Saturnia curru,
ingreditur liquidum pavonibus aethera pictis,
tam nuper pictis caeso pavonibus Argo,
quam tu nuper eras, cum candidus ante fuisses,
corve loquax, subito nigrantis versus in alas.　　　　2-535
nam fuit haec quondam niveis argentea pennis
ales, ut aequaret totas sine labe columbas,
nec servaturis vigili Capitolia voce
cederet anseribus nec amanti flumina cycno.
lingua fuit damno: lingua faciente loquaci　　　　2-540
qui color albus erat, nunc est contrarius albo
　　Pulchrior in tota quam Larisaea Coronis
non fuit Haemonia: placuit tibi, Delphice, certe,
dum vel casta fuit vel inobservata, sed ales
sensit adulterium Phoebeius, utque latentem　　　　2-545
detegeret culpam, non exorabilis index,
ad dominum tendebat iter. quem garrula motis
consequitur pennis, scitetur ut omnia, cornix
auditaque viae causa 'non utile carpis'
inquit 'iter: ne sperne meae praesagia linguae!　　　　2-550
quid fuerim quid simque vide meritumque require:
invenies nocuisse fidem. nam tempore quodam
Pallas Ericthonium, prolem sine matre creatam,
clauserat Actaeo texta de vimine cista
virginibusque tribus gemino de Cecrope natis　　　　2-555
et legem dederat, sua ne secreta viderent.
abdita fronde levi densa speculabar ab ulmo,
quid facerent: commissa duae sine fraude tuentur,
Pandrosos atque Herse; timidas vocat una sorores
Aglauros nodosque manu diducit, et intus　　　　2-560
infantemque vident adporrectumque draconem.
acta deae refero. pro quo mihi gratia talis
redditur, ut dicar tutela pulsa Minervae
et ponar post noctis avem! mea poena volucres
admonuisse potest, ne voce pericula quaerant.　　　　2-565
at, puto, non ultro nequiquam tale rogantem
me petiit!—ipsa licet hoc a Pallade quaeras:
quamvis irata est, non hoc irata negabit.
nam me Phocaica clarus tellure Coroneus
(nota loquor) genuit, fueramque ego regia virgo　　　　2-570
divitibusque procis (ne me contemne) petebar:
forma mihi nocuit. nam cum per litora lentis
passibus, ut soleo, summa spatiarer harena,
vidit et incaluit pelagi deus, utque precando
tempora cum blandis absumpsit inania verbis,　　　　2-575
vim parat et sequitur. fugio densumque relinquo
litus et in molli nequiquam lassor harena.
inde deos hominesque voco; nec contigit ullum
vox mea mortalem: mota est pro virgine virgo
auxiliumque tulit. tendebam bracchia caelo:　　　　2-580
bracchia coeperunt levibus nigrescere pennis;
reicere ex umeris vestem molibar, at illa
pluma erat inque cutem radices egerat imas;
plangere nuda meis conabar pectora palmis,
sed neque jam palmas nec pectora nuda gerebam;　　　　2-585
currebam, nec, ut ante, pedes retinebat harena,
sed summa tollebar humo; mox alta per auras
evehor et data sum comes inculpata Minervae.
quid tamen hoc prodest, si diro facta volucris
crimine Nyctimene nostro successit honori?　　　　2-590
an quae per totam res est notissima Lesbon,
non audita tibi est, patrium temerasse cubile
Nyctimenen? avis illa quidem, sed conscia culpae
conspectum lucemque fugit tenebrisque pudorem
celat et a cunctis expellitur aethere toto.'　　　　2-595
　　Talia dicenti 'tibi' ait 'revocamina' corvus
'sint, precor, ista malo: nos vanum spernimus omen.'
nec coeptum dimittit iter dominoque jacentem
cum juvene Haemonio vidisse Coronida narrat.
laurea delapsa est audito crimine amantis,　　　　2-600
et pariter vultusque deo plectrumque colorque
excidit, utque animus tumida fervebat ab ira,
arma assueta capit flexumque a cornibus arcum
tendit et illa suo totiens cum pectore juncta
indevitato trajecit pectora telo.　　　　2-605
icta dedit gemitum tractoque a corpore ferro
candida puniceo perfudit membra cruore
et dixit: 'potui poenas tibi, Phoebe, dedisse,
sed peperisse prius; duo nunc moriemur in una.'
hactenus, et pariter vitam cum sanguine fudit;　　　　2-610
corpus inane animae frigus letale secutum est.
　　Paenitet heu! sero poenae crudelis amantem,
seque, quod audierit, quod sic exarserit, odit;
odit avem, per quam crimen causamque dolendi
scire coactus erat, nec non arcumque manumque　　　　2-615
odit cumque manu temeraria tela sagittas
conlapsamque fovet seraque ope vincere fata
nititur et medicas exercet inaniter artes.
quae postquam frustra temptata rogumque parari
vidit et arsuros supremis ignibus artus,　　　　2-620
tum vero gemitus (neque enim caelestia tingui
ora licet lacrimis) alto de corde petitos
edidit, haud aliter quam cum spectante juvenca
lactentis vituli dextra libratus ab aure
tempora discussit claro cava malleus ictu.　　　　2- 625
ut tamen ingratos in pectora fudit odores
et dedit amplexus iniustaque justa peregit,
non tulit in cineres labi sua Phoebus eosdem
semina, sed natum flammis uteroque parentis
eripuit geminique tulit Chironis in antrum,　　　　2-630
sperantemque sibi non falsae praemia linguae
inter aves albas vetuit consistere corvum.
　　Semifer interea divinae stirpis alumno
laetus erat mixtoque oneri gaudebat honore;
ecce venit rutilis umeros protecta capillis　　　　2-635
filia centauri, quam quondam nympha Chariclo
fluminis in rapidi ripis enixa vocavit
Ocyroen: non haec artes contenta paternas
edidicisse fuit, fatorum arcana canebat.
ergo ubi vaticinos concepit mente furores　　　　2-640
incaluitque deo, quem clausum pectore habebat,
adspicit infantem 'toto' que 'salutifer orbi
cresce, puer!' dixit; 'tibi se mortalia saepe
corpora debebunt, animas tibi reddere ademptas
fas erit, idque semel dis indignantibus ausus　　　　2-645
posse dare hoc iterum flamma prohibebere avita,
eque deo corpus fies exsangue deusque,
qui modo corpus eras, et bis tua fata novabis.
tu quoque, care pater, nunc immortalis et aevis
omnibus ut maneas nascendi lege creatus,　　　　2-650
posse mori cupies, tum cum cruciabere dirae
sanguine serpentis per saucia membra recepto;
teque ex aeterno patientem numina mortis
efficient, triplicesque deae tua fila resolvent.'
restabat fatis aliquid: suspirat ab imis　　　　2-655
pectoribus, lacrimaeque genis labuntur obortae,
atque ita 'praevertunt' inquit 'me fata, vetorque
plura loqui, vocisque meae praecluditur usus.
non fuerant artes tanti, quae numinis iram
contraxere mihi: mallem nescisse futura!　　　　2-660
jam mihi subduci facies humana videtur,
jam cibus herba placet, jam latis currere campis
impetus est: in equam cognataque corpora vertor.
tota tamen quare? pater est mihi nempe biformis.'
talia dicenti pars est extrema querellae　　　　2-665
intellecta parum confusaque verba fuerunt;
mox nec verba quidem nec equae sonus ille videtur
sed simulantis equam, parvoque in tempore certos
edidit hinnitus et bracchia movit in herbas.
tum digiti coeunt et quinos alligat ungues　　　　2-670
perpetuo cornu levis ungula, crescit et oris
et colli spatium, longae pars maxima pallae
cauda fit, utque vagi crines per colla jacebant,
in dextras abiere jubas, pariterque novata est
et vox et facies; nomen quoque monstra dedere.　　　　2-675
　　Flebat opemque tuam frustra Philyreius heros,
Delphice, poscebat. nam nec rescindere magni
jussa Jovis poteras, nec, si rescindere posses,
tunc aderas: Elin Messeniaque arva colebas.
illud erat tempus, quo te pastoria pellis　　　　2-680
texit, onusque fuit baculum silvestre sinistrae,
alterius dispar septenis fistula cannis.
dumque amor est curae, dum te tua fistula mulcet,
incustoditae Pylios memorantur in agros
processisse boves: videt has Atlantide Maia　　　　2-685
natus et arte sua silvis occultat abactas.
senserat hoc furtum nemo nisi notus in illo
rure senex; Battum vicinia tota vocabat.
divitis hic saltus herbosaque pascua Nelei
nobiliumque greges custos servabat equarum.　　　　2-690
hunc tenuit blandaque manu seduxit et illi
'quisquis es, hospes' ait, 'si forte armenta requiret
haec aliquis, vidisse nega neu gratia facto
nulla rependatur, nitidam cape praemia vaccam!'
et dedit. accepta voces has reddidit hospes:　　　　2-695
'tutus eas! lapis iste prius tua furta loquetur,'
et lapidem ostendit. simulat Jove natus abire;
mox redit et versa pariter cum voce figura
'rustice, vidisti si quas hoc limite' dixit
'ire boves, fer opem furtoque silentia deme!　　　　2-700
juncta suo pretium dabitur tibi femina tauro.'
at senior, postquam est merces geminata, 'sub illis
montibus' inquit 'erunt,' et erant sub montibus illis.
risit Atlantiades et 'me mihi, perfide, prodis?
me mihi prodis?' ait perjuraque pectora vertit　　　　2-705
in durum silicem, qui nunc quoque dicitur index,
inque nihil merito vetus est infamia saxo.
　　Hinc se sustulerat paribus caducifer alis,
Munychiosque volans agros gratamque Minervae
despectabat humum cultique arbusta Lycei.　　　　2-710
illa forte die castae de more puellae
vertice supposito festas in Palladis arces
pura coronatis portabant sacra canistris.
inde revertentes deus aspicit ales iterque
non agit in rectum, sed in orbem curvat eundem:　　　　2-715
ut volucris visis rapidissima miluus extis,
dum timet et densi circumstant sacra ministri,
flectitur in gyrum nec longius audet abire
spemque suam motis avidus circumvolat alis,
sic super Actaeas agilis Cyllenius arces　　　　2-720
inclinat cursus et easdem circinat auras.
quanto splendidior quam cetera sidera fulget
Lucifer, et quanto quam Lucifer aurea Phoebe,
tanto virginibus praestantior omnibus Herse
ibat eratque decus pompae comitumque suarum.　　　　2-725
obstipuit forma Jove natus et aethere pendens
non secus exarsit, quam cum Balearica plumbum
funda jacit: volat illud et incandescit eundo
et, quos non habuit, sub nubibus invenit ignes.
vertit iter caeloque petit terrena relicto　　　　2-730
nec se dissimulat: tanta est fiducia formae.
quae quamquam justa est, cura tamen adjuvat illam
permulcetque comas chlamydemque, ut pendeat apte,
collocat, ut limbus totumque adpareat aurum,
ut teres in dextra, qua somnos ducit et arcet,　　　　2-735
virga sit, ut tersis niteant talaria plantis.
　　Pars secreta domus ebore et testudine cultos
tres habuit thalamos, quorum tu, Pandrose, dextrum,
Aglauros laevum, medium possederat Herse.
quae tenuit laevum, venientem prima notavit　　　　2-740
Mercurium nomenque dei scitarier ausa est
et causam adventus; cui sic respondit Atlantis
Pleionesque nepos 'ego sum, qui jussa per auras
verba patris porto; pater est mihi Juppiter ipse.
nec fingam causas, tu tantum fida sorori　　　　2-745
esse velis prolisque meae matertera dici:
Herse causa viae; faveas oramus amanti.'
adspicit hunc oculis isdem, quibus abdita nuper
viderat Aglauros flavae secreta Minervae,
proque ministerio magni sibi ponderis aurum　　　　2-750
postulat: interea tectis excedere cogit.
　　Vertit ad hanc torvi dea bellica luminis orbem
et tanto penitus traxit suspiria motu,
ut pariter pectus positamque in pectore forti
aegida concuteret: subit, hanc arcana profana　　　　2-755
detexisse manu, tum cum sine matre creatam
Lemnicolae stirpem contra data foedera vidit,
et gratamque deo fore jam gratamque sorori
et ditem sumpto, quod avara poposcerat, auro.
protinus Invidiae nigro squalentia tabo　　　　2-760
tecta petit: domus est imis in vallibus huius
abdita, sole carens, non ulli pervia vento,
tristis et ignavi plenissima frigoris et quae
igne vacet semper, caligine semper abundet.
huc ubi pervenit belli metuenda virago,　　　　2- 765
constitit ante domum (neque enim succedere tectis
fas habet) et postes extrema cuspide pulsat.
concussae patuere fores. videt intus edentem
vipereas carnes, vitiorum alimenta suorum,
Invidiam visaque oculos avertit; at illa　　　　2-770
surgit humo pigre semesarumque relinquit
corpora serpentum passuque incedit inerti.
utque deam vidit formaque armisque decoram,
ingemuit vultumque una ac suspiria duxit.
pallor in ore sedet, macies in corpore toto.　　　　2-775
nusquam recta acies, livent robigine dentes,
pectora felle virent, lingua est suffusa veneno;
risus abest, nisi quem visi movere dolores;
nec fruitur somno, vigilantibus excita curis,
sed videt ingratos intabescitque videndo　　　　2-780
successus hominum carpitque et carpitur una
suppliciumque suum est. quamvis tamen oderat illam,
talibus affata est breviter Tritonia dictis:
'infice tabe tua natarum Cecropis unam:
sic opus est. Aglauros ea est.' haud plura locuta　　　　2-785
fugit et impressa tellurem reppulit hasta.
　　Illa deam obliquo fugientem lumine cernens
murmura parva dedit successurumque Minervae
indoluit baculumque capit, quod spinea totum
vincula cingebant, adopertaque nubibus atris,　　　　2-790
quacumque ingreditur, florentia proterit arva
exuritque herbas et summa cacumina carpit
afflatuque suo populos urbesque domosque
polluit et tandem Tritonida conspicit arcem
ingeniis opibusque et festa pace virentem　　　　2-795
vixque tenet lacrimas, quia nil lacrimabile cernit.
sed postquam thalamos intravit Cecrope natae,
jussa facit pectusque manu ferrugine tincta
tangit et hamatis praecordia sentibus implet
inspiratque nocens virus piceumque per ossa　　　　2-800
dissipat et medio spargit pulmone venenum,
neve mali causae spatium per latius errent,
germanam ante oculos fortunatumque sororis
conjugium pulchraque deum sub imagine ponit
cunctaque magna facit; quibus irritata dolore　　　　2-805
Cecropis occulto mordetur et anxia nocte
anxia luce gemit lentaque miserrima tabe
liquitur, et glacies incerto saucia sole,
felicisque bonis non lenius uritur Herses,
quam cum spinosis ignis supponitur herbis,　　　　2-810
quae neque dant flammas lentoque vapore cremantur.
saepe mori voluit, ne quicquam tale videret,
saepe velut crimen rigido narrare parenti;
denique in adverso venientem limine sedit
exclusura deum. cui blandimenta precesque　　　　2-815
verbaque jactanti mitissima 'desine!' dixit,
'hinc ego me non sum nisi te motura repulso.'
'stemus' ait 'pacto' velox Cyllenius 'isto!'
caelestique fores virga patefecit: at illi
surgere conanti partes, quascumque sedendo　　　　2-820
flectimur, ignava nequeunt gravitate moveri:
illa quidem pugnat recto se attollere trunco,
sed genuum junctura riget, frigusque per ungues
labitur, et pallent amisso sanguine venae;
utque malum late solet immedicabile cancer　　　　2-825
serpere et illaesas vitiatis addere partes,
sic letalis hiems paulatim in pectora venit
vitalesque vias et respiramina clausit,
nec conata loqui est nec, si conata fuisset,
vocis habebat iter: saxum jam colla tenebat,　　　　2-830
oraque duruerant, signumque exsangue sedebat;
nec lapis albus erat: sua mens infecerat illam.
　　Has ubi verborum poenas mentisque profanae
cepit Atlantiades, dictas a Pallade terras
linquit et ingreditur jactatis aethera pennis.　　　　2-835
sevocat hunc genitor nec causam fassus amoris
'fide minister' ait 'jussorum, nate, meorum,
pelle moram solitoque celer delabere cursu,
quaeque tuam matrem tellus a parte sinistra
suspicit (indigenae Sidonida nomine dicunt),　　　　2-840
hanc pete, quodque procul montano gramine pasci
armentum regale vides, ad litora verte!'
dixit, et expulsi jamdudum monte juvenci
litora jussa petunt, ubi magni filia regis
ludere virginibus Tyriis comitata solebat.　　　　2-845
non bene conveniunt nec in una sede morantur
maiestas et amor; sceptri gravitate relicta
ille pater rectorque deum, cui dextra trisulcis
ignibus armata est, qui nutu concutit orbem,
induitur faciem tauri mixtusque juvencis　　　　2-850
mugit et in teneris formosus obambulat herbis.
quippe color nivis est, quam nec vestigia duri
calcavere pedis nec solvit aquaticus auster.
colla toris exstant, armis palearia pendent,
cornua vara quidem, sed quae contendere possis　　　　2-855
facta manu, puraque magis perlucida gemma.
nullae in fronte minae, nec formidabile lumen:
pacem vultus habet. miratur Agenore nata,
quod tam formosus, quod proelia nulla minetur;
sed quamvis mitem metuit contingere primo,　　　　2-860
mox adit et flores ad candida porrigit ora.
gaudet amans et, dum veniat sperata voluptas,
oscula dat manibus; vix jam, vix cetera differt;
et nunc adludit viridique exsultat in herba,
nunc latus in fulvis niveum deponit harenis;　　　　2-865
paulatimque metu dempto modo pectora praebet
virginea plaudenda manu, modo cornua sertis
impedienda novis; ausa est quoque regia virgo
nescia, quem premeret, tergo considere tauri,
cum deus a terra siccoque a litore sensim　　　　2-870
falsa pedum primis vestigia ponit in undis;
inde abit ulterius mediique per aequora ponti
fert praedam: pavet haec litusque ablata relictum
respicit et dextra cornum tenet, altera dorso
imposita est; tremulae sinuantur flamine vestes.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER TERTIVS

　　 Jamque deus posita fallacis imagine tauri
se confessus erat Dictaeaque rura tenebat,
cum pater ignarus Cadmo perquirere raptam
imperat et poenam, si non invenerit, addit
exilium, facto pius et sceleratus eodem.　　　　3-5
orbe pererrato (quis enim deprendere possit
furta Jovis?) profugus patriamque iramque parentis
vitat Agenorides Phoebique oracula supplex
consulit et, quae sit tellus habitanda, requirit.
'bos tibi' Phoebus ait 'solis occurret in arvis,　　　　3-10
nullum passa jugum curvique immunis aratri.
hac duce carpe vias et, qua requieverit herba,
moenia fac condas Boeotiaque illa vocato.'
vix bene Castalio Cadmus descenderat antro,
incustoditam lente videt ire juvencam　　　　3-15
nullum servitii signum cervice gerentem.
subsequitur pressoque legit vestigia gressu
auctoremque viae Phoebum taciturnus adorat.
jam vada Cephisi Panopesque evaserat arva:
bos stetit et tollens speciosam cornibus altis　　　　3- 20
ad caelum frontem mugitibus impulit auras
atque ita respiciens comites sua terga sequentis
procubuit teneraque latus submisit in herba.
Cadmus agit grates peregrinaeque oscula terrae
figit et ignotos montes agrosque salutat.　　　　3-25
　　 Sacra Jovi facturus erat: jubet ire ministros
et petere e vivis libandas fontibus undas.
silva vetus stabat nulla violata securi,
et specus in media virgis ac vimine densus
efficiens humilem lapidum compagibus arcum　　　　3-30
uberibus fecundus aquis; ubi conditus antro
Martius anguis erat, cristis praesignis et auro;
igne micant oculi, corpus tumet omne venenis,
tresque vibrant linguae, triplici stant ordine dentes.
quem postquam Tyria lucum de gente profecti　　　　3-35
infausto tetigere gradu, demissaque in undas
urna dedit sonitum, longo caput extulit antro
caeruleus serpens horrendaque sibila misit.
effluxere urnae manibus sanguisque reliquit
corpus et attonitos subitus tremor occupat artus.　　　　3-40
ille volubilibus squamosos nexibus orbes
torquet et immensos saltu sinuatur in arcus
ac media plus parte leves erectus in auras
despicit omne nemus tantoque est corpore, quanto,
si totum spectes, geminas qui separat arctos.　　　　3-45
nec mora, Phoenicas, sive illi tela parabant
sive fugam, sive ipse timor prohibebat utrumque,
occupat: hos morsu, longis complexibus illos,
hos necat afflati funesta tabe veneni.
　　 Fecerat exiguas jam sol altissimus umbras:　　　　3-50
quae mora sit sociis, miratur Agenore natus
vestigatque viros. tegimen derepta leoni
pellis erat, telum splendenti lancea ferro
et jaculum teloque animus praestantior omni.
ut nemus intravit letataque corpora vidit　　　　3-55
victoremque supra spatiosi tergoris hostem
tristia sanguinea lambentem vulnera lingua,
'aut ultor vestrae, fidissima pectora, mortis,
aut comes' inquit 'ero.' dixit dextraque molarem
sustulit et magnum magno conamine misit.　　　　3-60
illius impulsu cum turribus ardua celsis
moenia mota forent, serpens sine vulnere mansit
loricaeque modo squamis defensus et atrae
duritia pellis validos cute reppulit ictus;
at non duritia jaculum quoque vicit eadem,　　　　3-65
quod medio lentae spinae curvamine fixum
constitit et totum descendit in ilia ferrum.
ille dolore ferox caput in sua terga retorsit
vulneraque aspexit fixumque hastile momordit,
idque ubi vi multa partem labefecit in omnem,　　　　3-70
vix tergo eripuit; ferrum tamen ossibus haesit.
tum vero postquam solitas accessit ad iras
causa recens, plenis tumuerunt guttura venis,
spumaque pestiferos circumfluit albida rictus,
terraque rasa sonat squamis, quique halitus exit　　　　3-75
ore niger Stygio, vitiatas inficit auras.
ipse modo immensum spiris facientibus orbem
cingitur, interdum longa trabe rectior astat,
impete nunc vasto ceu concitus imbribus amnis
fertur et obstantis proturbat pectore silvas.　　　　3-80
cedit Agenorides paulum spolioque leonis
sustinet incursus instantiaque ora retardat
cuspide praetenta: furit ille et inania duro
vulnera dat ferro figitque in acumine dentes.
jamque venenifero sanguis manare palato　　　　3-85
coeperat et virides aspergine tinxerat herbas;
sed leve vulnus erat, quia se retrahebat ab ictu
laesaque colla dabat retro plagamque sedere
cedendo arcebat nec longius ire sinebat,
donec Agenorides conjectum in guttura ferrum　　　　3-90
usque sequens pressit, dum retro quercus eunti
obstitit et fixa est pariter cum robore cervix.
pondere serpentis curvata est arbor et ima
parte flagellari gemuit sua robora caudae.
　　 Dum spatium victor victi considerat hostis,　　　　3-95
vox subito audita est; neque erat cognoscere promptum,
unde, sed audita est: 'quid, Agenore nate, peremptum
serpentem spectas? et tu spectabere serpens.'
ille diu pavidus pariter cum mente colorem
perdiderat, gelidoque comae terrore rigebant:　　　　3-100
ecce viri fautrix superas delapsa per auras
Pallas adest motaeque jubet supponere terrae
vipereos dentes, populi incrementa futuri.
paret et, ut presso sulcum patefecit aratro,
spargit humi jussos, mortalia semina, dentes.　　　　3-105
inde (fide maius) glaebae coepere moveri,
primaque de sulcis acies adparuit hastae,
tegmina mox capitum picto nutantia cono,
mox umeri pectusque onerataque bracchia telis
exsistunt, crescitque seges clipeata virorum:　　　　3-110
sic, ubi tolluntur festis aulaea theatris,
surgere signa solent primumque ostendere vultus,
cetera paulatim, placidoque educta tenore
tota patent imoque pedes in margine ponunt.
　　 Territus hoste novo Cadmus capere arma parabat:　　　　3-115
'ne cape!' de populo, quem terra creaverat, unus
exclamat 'nec te civilibus insere bellis!'
atque ita terrigenis rigido de fratribus unum
comminus ense ferit, jaculo cadit eminus ipse;
hunc quoque qui leto dederat, non longius illo　　　　3-120
vivit et exspirat, modo quas acceperat auras,
exemploque pari furit omnis turba, suoque
Marte cadunt subiti per mutua vulnera fratres.
jamque brevis vitae spatium sortita juventus
sanguineam tepido plangebat pectore matrem,　　　　3-125
quinque superstitibus, quorum fuit unus Echion.
is sua jecit humo monitu Tritonidis arma
fraternaeque fidem pacis petiitque deditque:
hos operis comites habuit Sidonius hospes,
cum posuit jussus Phoebeis sortibus urbem.　　　　3-130
　　 Jam stabant Thebae, poteras jam, Cadme, videri
exilio felix: soceri tibi Marsque Venusque
contigerant; huc adde genus de conjuge tanta,
tot natos natasque et, pignora cara, nepotes,
hos quoque jam juvenes; sed scilicet ultima semper　　　　3-135
exspectanda dies hominis, dicique beatus
ante obitum nemo supremaque funera debet.
　　 Prima nepos inter tot res tibi, Cadme, secundas
causa fuit luctus, alienaque cornua fronti
addita, vosque, canes satiatae sanguine erili.　　　　3-140
at bene si quaeras, Fortunae crimen in illo,
non scelus invenies; quod enim scelus error habebat?
　　 Mons erat infectus variarum caede ferarum,
jamque dies medius rerum contraxerat umbras
et sol ex aequo meta distabat utraque,　　　　3-145
cum juvenis placido per devia lustra vagantes
participes operum compellat Hyantius ore:
'lina madent, comites, ferrumque cruore ferarum,
fortunaeque dies habuit satis; altera lucem
cum croceis invecta rotis Aurora reducet,　　　　3-150
propositum repetemus opus: nunc Phoebus utraque
distat idem meta finditque vaporibus arva.
sistite opus praesens nodosaque tollite lina!'
jussa viri faciunt intermittuntque laborem.
　　 Vallis erat piceis et acuta densa cupressu,　　　　3-155
nomine Gargaphie succinctae sacra Dianae,
cuius in extremo est antrum nemorale recessu
arte laboratum nulla: simulaverat artem
ingenio natura suo; nam pumice vivo
et levibus tofis nativum duxerat arcum;　　　　3-160
fons sonat a dextra tenui perlucidus unda,
margine gramineo patulos incinctus hiatus.
hic dea silvarum venatu fessa solebat
virgineos artus liquido perfundere rore.
quo postquam subiit, nympharum tradidit uni　　　　3-165
armigerae jaculum pharetramque arcusque retentos,
altera depositae subjecit bracchia pallae,
vincla duae pedibus demunt; nam doctior illis
Ismenis Crocale sparsos per colla capillos
colligit in nodum, quamvis erat ipsa solutis.　　　　3-170
excipiunt laticem Nepheleque Hyaleque Rhanisque
et Psecas et Phiale funduntque capacibus urnis.

dumque ibi perluitur(水浴び) solita Titania lympha(ニンフ),
ecce nepos Cadmi dilata parte laborum
per nemus ignotum non certis passibus errans　　　　3-175
pervenit in lucum: sic illum fata ferebant.
qui simul intravit rorantia fontibus antra,
sicut erant, nudae viso sua pectora nymphae
percussere viro subitisque ululatibus omne
implevere nemus circumfusaeque Dianam　　　　3-180
corporibus texere suis; tamen altior illis
ipsa dea est colloque tenus supereminet omnis.
qui color infectis adversi solis ab ictu
nubibus esse solet aut purpureae Aurorae,
is fuit in vultu visae sine veste Dianae.　　　　3-185
quae, quamquam comitum turba est stipata suarum,
in latus obliquum tamen astitit oraque retro
flexit et, ut vellet promptas habuisse sagittas,
quas habuit sic hausit aquas vultumque virilem
perfudit spargensque comas ultricibus undis　　　　3-190
addidit haec cladis praenuntia verba futurae:
'nunc tibi me posito visam velamine narres,
si poteris narrare, licet!' nec plura minata
dat sparso capiti vivacis cornua cervi,
dat spatium collo summasque cacuminat aures　　　　3-195
cum pedibusque manus, cum longis bracchia mutat
cruribus et velat maculoso vellere corpus;
additus et pavor est: fugit Autonoeius heros
et se tam celerem cursu miratur in ipso.
ut vero vultus et cornua vidit in unda,　　　　3-200
'me miserum!' dicturus erat: vox nulla secuta est!
ingemuit: vox illa fuit, lacrimaeque per ora
non sua fluxerunt; mens tantum pristina mansit.
quid faciat? repetatne domum et regalia tecta
an lateat silvis? pudor hoc, timor impedit illud.　　　　3-205
　　 Dum dubitat, videre canes, primique Melampus
Ichnobatesque sagax latratu signa dedere,
Cnosius Ichnobates, Spartana gente Melampus.
inde ruunt alii rapida velocius aura,
Pamphagos et Dorceus et Oribasos, Arcades omnes,　　　　3-210
Nebrophonosque valens et trux cum Laelape Theron
et pedibus Pterelas et naribus utilis Agre
Hylaeusque ferox nuper percussus ab apro
deque lupo concepta Nape pecudesque secuta
Poemenis et natis comitata Harpyia duobus　　　　3-215
et substricta gerens Sicyonius ilia Ladon
et Dromas et Canache Sticteque et Tigris et Alce
et niveis Leucon et villis Asbolos atris
praevalidusque Lacon et cursu fortis Aello
et Thoos et Cyprio velox cum fratre Lycisce　　　　3-220
et nigram medio frontem distinctus ab albo
Harpalos et Melaneus hirsutaque corpore Lachne
et patre Dictaeo, sed matre Laconide nati
Labros et Argiodus et acutae vocis Hylactor
quosque referre mora est: ea turba cupidine praedae　　　　3-225
per rupes scopulosque adituque carentia saxa,
quaque est difficilis quaque est via nulla, sequuntur.
ille fugit per quae fuerat loca saepe secutus,
heu! famulos fugit ipse suos. clamare libebat:
'Actaeon ego sum: dominum cognoscite vestrum!'　　　　3-230
verba animo desunt; resonat latratibus aether.
prima Melanchaetes in tergo vulnera fecit,
proxima Theridamas, Oresitrophos haesit in armo:
tardius exierant, sed per compendia montis
anticipata via est; dominum retinentibus illis,　　　　3-235
cetera turba coit confertque in corpore dentes.
jam loca vulneribus desunt; gemit ille sonumque,
etsi non hominis, quem non tamen edere possit
cervus, habet maestisque replet juga nota querellis
et genibus pronis supplex similisque roganti　　　　3-240
circumfert tacitos tamquam sua bracchia vultus.
at comites rapidum solitis hortatibus agmen
ignari instigant oculisque Actaeona quaerunt
et velut absentem certatim Actaeona clamant
(ad nomen caput ille refert) et abesse queruntur　　　　3-245
nec capere oblatae segnem spectacula praedae.
vellet abesse quidem, sed adest; velletque videre,
non etiam sentire canum fera facta suorum.
undique circumstant, mersisque in corpore rostris
dilacerant falsi dominum sub imagine cervi,　　　　3- 250
nec nisi finita per plurima vulnera vita
ira pharetratae fertur satiata Dianae.
　　 Rumor in ambiguo est; aliis violentior aequo
visa dea est, alii laudant dignamque severa
virginitate vocant: pars invenit utraque causas.　　　　3-255
sola Jovis conjunx non tam, culpetne probetne,
eloquitur, quam clade domus ab Agenore ductae
gaudet et a Tyria collectum paelice transfert
in generis socios odium; subit ecce priori
causa recens, gravidamque dolet de semine magni　　　　3-260
esse Jovis Semelen; dum linguam ad jurgia solvit,
'profeci quid enim totiens per jurgia?' dixit,
'ipsa petenda mihi est; ipsam, si maxima Juno
rite vocor, perdam, si me gemmantia dextra
sceptra tenere decet, si sum regina Jovisque　　　　3-265
et soror et conjunx, certe soror. at, puto, furto est
contenta, et thalami brevis est iniuria nostri.
concipit++id derat++manifestaque crimina pleno
fert utero et mater, quod vix mihi contigit, uno
de Jove vult fieri: tanta est fiducia formae.　　　　3-270
fallat eam faxo; nec sum Saturnia, si non
ab Jove mersa suo Stygias penetrabit in undas.'
　　 Surgit ab his solio fulvaque recondita nube
limen adit Semeles nec nubes ante removit
quam simulavit anum posuitque ad tempora canos　　　　3-275
sulcavitque cutem rugis et curva trementi
membra tulit passu; vocem quoque fecit anilem,
ipsaque erat Beroe, Semeles Epidauria nutrix.
ergo ubi captato sermone diuque loquendo
ad nomen venere Jovis, suspirat et 'opto,　　　　3-280
Juppiter ut sit' ait; 'metuo tamen omnia: multi
nomine divorum thalamos iniere pudicos.
nec tamen esse Jovem satis est: det pignus amoris,
si modo verus is est; quantusque et qualis ab alta
Junone excipitur, tantus talisque, rogato,　　　　3-285
det tibi complexus suaque ante insignia sumat!'
　　 Talibus ignaram Juno Cadmeida dictis
formarat: rogat illa Jovem sine nomine munus.
cui deus 'elige!' ait 'nullam patiere repulsam,
quoque magis credas, Stygii quoque conscia sunto　　　　3-290
numina torrentis: timor et deus ille deorum est.'
laeta malo nimiumque potens perituraque amantis
obsequio Semele 'qualem Saturnia' dixit
'te solet amplecti, Veneris cum foedus initis,
da mihi te talem!' voluit deus ora loquentis　　　　3-295
opprimere: exierat jam vox properata sub auras.
ingemuit; neque enim non haec optasse, neque ille
non jurasse potest. ergo maestissimus altum
aethera conscendit vultuque sequentia traxit
nubila, quis nimbos immixtaque fulgura ventis　　　　3-300
addidit et tonitrus et inevitabile fulmen;
qua tamen usque potest, vires sibi demere temptat
nec, quo centimanum dejecerat igne Typhoea,
nunc armatur eo: nimium feritatis in illo est.
est aliud levius fulmen, cui dextra cyclopum　　　　3-305
saevitiae flammaeque minus, minus addidit irae:
tela secunda vocant superi; capit illa domumque
intrat Agenoream. corpus mortale tumultus
non tulit aetherios donisque jugalibus arsit.
imperfectus adhuc infans genetricis ab alvo　　　　3-310
eripitur patrioque tener (si credere dignum est)
insuitur femori maternaque tempora complet.
furtim illum primis Ino matertera cunis
educat, inde datum nymphae Nyseides antris
occuluere suis lactisque alimenta dedere.　　　　3-315
　　 Dumque ea per terras fatali lege geruntur
tutaque bis geniti sunt incunabula Bacchi,
forte Jovem memorant diffusum nectare curas
seposuisse graves vacuaque agitasse remissos
cum Junone iocos et 'maior vestra profecto est,　　　　3-320
quam quae contingit maribus' dixisse 'voluptas.'
illa negat. placuit quae sit sententia docti
quaerere Tiresiae: Venus huic erat utraque nota.
nam duo magnorum viridi coeuntia silva
corpora serpentum baculi violaverat ictu　　　　3-325
deque viro factus (mirabile) femina septem
egerat autumnos; octavo rursus eosdem
vidit, et 'est vestrae si tanta potentia plagae'
dixit, 'ut auctoris sortem in contraria mutet,
nunc quoque vos feriam.' percussis anguibus isdem　　　　3-330
forma prior rediit, genetivaque venit imago.
arbiter hic igitur sumptus de lite iocosa
dicta Jovis firmat: gravius Saturnia justo
nec pro materia fertur doluisse suique
judicis aeterna damnavit lumina nocte;　　　　3-335

at pater omnipotens (neque enim licet irrita(無効な) cuiquam
facta dei fecisse deo) pro lumine adempto
scire futura dedit poenamque levavit honore.

それを見て、全能の神は――いかなる神もほかの神のしたことを取り消す力はないので――うばわれた光の代償として、ティレシアスに未来を知る能力をあたえ、この名誉によって罰の苦しみをやわらげてやった。

　　 Ille per Aonias fama celeberrimus urbes
irreprehensa dabat populo responsa petenti;　　　　3-340
prima fide vocisque ratae temptamina sumpsit
caerula Liriope, quam quondam flumine curvo
implicuit clausaeque suis Cephisos in undis
vim tulit: enixa est utero pulcherrima pleno
infantem nymphe, jam tunc qui posset amari,　　　　3-345
Narcissumque vocat. de quo consultus, an esset
tempora maturae visurus longa senectae,
fatidicus vates 'si se non noverit' inquit.
vana diu visa est vox auguris: exitus illam
resque probat letique genus novitasque furoris.　　　　3-350
namque ter ad quinos unum Cephisius annum
addiderat poteratque puer juvenisque videri:
multi illum juvenes, multae cupiere puellae;
sed fuit in tenera tam dura superbia forma,
nulli illum juvenes, nullae tetigere puellae.　　　　3-355
adspicit hunc trepidos agitantem in retia cervos
vocalis nymphe, quae nec reticere loquenti
nec prior ipsa loqui didicit, resonabilis Echo.
　　 Corpus adhuc Echo, non vox erat et tamen usum
garrula non alium, quam nunc habet, oris habebat,　　　　3-360
reddere de multis ut verba novissima posset.
fecerat hoc Juno, quia, cum deprendere posset
sub Jove saepe suo nymphas in monte jacentis,
illa deam longo prudens sermone tenebat,
dum fugerent nymphae. postquam hoc Saturnia sensit,　　　　3-365
'huius' ait 'linguae, qua sum delusa, potestas
parva tibi dabitur vocisque brevissimus usus,'
reque minas firmat. tantum haec in fine loquendi
ingeminat voces auditaque verba reportat.
ergo ubi Narcissum per devia rura vagantem　　　　3-370
vidit et incaluit, sequitur vestigia furtim,
quoque magis sequitur, flamma propiore calescit,
non aliter quam cum summis circumlita taedis
admotas rapiunt vivacia sulphura flammas.
o quotiens voluit blandis accedere dictis　　　　3-375
et mollis adhibere preces! natura repugnat
nec sinit, incipiat, sed, quod sinit, illa parata est
exspectare sonos, ad quos sua verba remittat.
forte puer comitum seductus ab agmine fido
dixerat: 'ecquis adest?' et 'adest' responderat Echo.　　　　3-380
hic stupet, utque aciem partes dimittit in omnis,
voce 'veni!' magna clamat: vocat illa vocantem.
respicit et rursus nullo veniente 'quid' inquit
'me fugis?' et totidem, quot dixit, verba recepit.
perstat et alternae deceptus imagine vocis　　　　3-385
'huc coeamus' ait, nullique libentius umquam
responsura sono 'coeamus' rettulit Echo
et verbis favet ipsa suis egressaque silva
ibat, ut iniceret sperato bracchia collo;
ille fugit fugiensque 'manus complexibus aufer!　　　　3-390
ante' ait 'emoriar, quam sit tibi copia nostri';
rettulit illa nihil nisi 'sit tibi copia nostri!'
spreta latet silvis pudibundaque frondibus ora
protegit et solis ex illo vivit in antris;
sed tamen haeret amor crescitque dolore repulsae;　　　　3-395
extenuant vigiles corpus miserabile curae
adducitque cutem macies et in aera sucus
corporis omnis abit; vox tantum atque ossa supersunt:
vox manet, ossa ferunt lapidis traxisse figuram.
inde latet silvis nulloque in monte videtur,　　　　3-400
omnibus auditur: sonus est, qui vivit in illa.
　　 Sic hanc, sic alias undis aut montibus ortas
luserat hic nymphas, sic coetus ante viriles;
inde manus aliquis despectus ad aethera tollens
'sic amet ipse licet, sic non potiatur amato!'　　　　3-405
dixerat: assensit precibus Rhamnusia justis.
fons erat illimis, nitidis argenteus undis,
quem neque pastores neque pastae monte capellae
contigerant aliudve pecus, quem nulla volucris
nec fera turbarat nec lapsus ab arbore ramus;　　　　3-410
gramen erat circa, quod proximus umor alebat,
silvaque sole locum passura tepescere nullo.
hic puer et studio venandi lassus et aestu
procubuit faciemque loci fontemque secutus,
dumque sitim sedare cupit, sitis altera crevit,　　　　3-415
dumque bibit, visae correptus imagine formae
spem sine corpore amat, corpus putat esse, quod umbra est.
adstupet ipse sibi vultuque immotus eodem
haeret, ut e Pario formatum marmore signum;
spectat humi positus geminum, sua lumina, sidus　　　　3-420
et dignos Baccho, dignos et Apolline crines
impubesque genas et eburnea colla decusque
oris et in niveo mixtum candore ruborem,
cunctaque miratur, quibus est mirabilis ipse:
se cupit imprudens et, qui probat, ipse probatur,　　　　3-425
dumque petit, petitur, pariterque accendit et ardet.
irrita fallaci quotiens dedit oscula fonti,
in mediis quotiens visum captantia collum
bracchia mersit aquis nec se deprendit in illis!
quid videat, nescit; sed quod videt, uritur illo,　　　　3-430
atque oculos idem, qui decipit, incitat error.
credule, quid frustra simulacra fugacia captas?
quod petis, est nusquam; quod amas, avertere, perdes!
ista repercussae, quam cernis, imaginis umbra est:
nil habet ista sui; tecum venitque manetque;　　　　3-435
tecum discedet, si tu discedere possis!
　　 Non illum Cereris, non illum cura quietis
abstrahere inde potest, sed opaca fusus in herba
spectat inexpleto mendacem lumine formam
perque oculos perit ipse suos; paulumque levatus　　　　3-440
ad circumstantes tendens sua bracchia silvas
'ecquis, io silvae, crudelius' inquit 'amavit?
scitis enim et multis latebra opportuna fuistis.
ecquem, cum vestrae tot agantur saecula vitae,
qui sic tabuerit, longo meministis in aevo?　　　　3-445
et placet et video; sed quod videoque placetque,
non tamen invenio'++tantus tenet error amantem++
'quoque magis doleam, nec nos mare separat ingens
nec via nec montes nec clausis moenia portis;
exigua prohibemur aqua! cupit ipse teneri:　　　　3-450
nam quotiens liquidis porreximus oscula lymphis,
hic totiens ad me resupino nititur ore.
posse putes tangi: minimum est, quod amantibus obstat.
quisquis es, huc exi! quid me, puer unice, fallis
quove petitus abis? certe nec forma nec aetas　　　　3-455
est mea, quam fugias, et amarunt me quoque nymphae!
spem mihi nescio quam vultu promittis amico,
cumque ego porrexi tibi bracchia, porrigis ultro,
cum risi, adrides; lacrimas quoque saepe notavi
me lacrimante tuas; nutu quoque signa remittis　　　　3-460
et, quantum motu formosi suspicor oris,
verba refers aures non pervenientia nostras!
iste ego sum: sensi, nec me mea fallit imago;
uror amore mei: flammas moveoque feroque.
quid faciam? roger anne rogem? quid deinde rogabo?　　　　3-465
quod cupio mecum est: inopem me copia fecit.
o utinam a nostro secedere corpore possem!
votum in amante novum, vellem, quod amamus, abesset.
jamque dolor vires adimit, nec tempora vitae
longa meae superant, primoque exstinguor in aevo.　　　　3-470
nec mihi mors gravis est posituro morte dolores,
hic, qui diligitur, vellem diuturnior esset;
nunc duo concordes anima moriemur in una.'
　　 Dixit et ad faciem rediit male sanus eandem
et lacrimis turbavit aquas, obscuraque moto　　　　3- 475
reddita forma lacu est; quam cum vidisset abire,
'quo refugis? remane nec me, crudelis, amantem
desere!' clamavit; 'liceat, quod tangere non est,
adspicere et misero praebere alimenta furori!'
dumque dolet, summa vestem deduxit ab ora　　　　3-480
nudaque marmoreis percussit pectora palmis.
pectora traxerunt roseum percussa ruborem,
non aliter quam poma solent, quae candida parte,
parte rubent, aut ut variis solet uva racemis
ducere purpureum nondum matura colorem.　　　　3-485
quae simul aspexit liquefacta rursus in unda,
non tulit ulterius, sed ut intabescere flavae
igne levi cerae matutinaeque pruinae
sole tepente solent, sic attenuatus amore
liquitur et tecto paulatim carpitur igni;　　　　3-490
et neque jam color est mixto candore rubori,
nec vigor et vires et quae modo visa placebant,
nec corpus remanet, quondam quod amaverat Echo.
quae tamen ut vidit, quamvis irata memorque,
indoluit, quotiensque puer miserabilis 'eheu'　　　　3-495
dixerat, haec resonis iterabat vocibus 'eheu';
cumque suos manibus percusserat ille lacertos,
haec quoque reddebat sonitum plangoris eundem.
ultima vox solitam fuit haec spectantis in undam:
'heu frustra dilecte puer!' totidemque remisit　　　　3-500
verba locus, dictoque vale 'vale' inquit et Echo.
ille caput viridi fessum submisit in herba,
lumina mors clausit domini mirantia formam:
tum quoque se, postquam est inferna sede receptus,
in Stygia spectabat aqua. planxere sorores　　　　3-505
naides et sectos fratri posuere capillos,
planxerunt dryades; plangentibus assonat Echo.
jamque rogum quassasque faces feretrumque parabant:
nusquam corpus erat; croceum pro corpore florem
inveniunt foliis medium cingentibus albis.　　　　3-510
　　 Cognita res meritam vati per Achaidas urbes
attulerat famam, nomenque erat auguris ingens;
spernit Echionides tamen hunc ex omnibus unus
contemptor superum Pentheus praesagaque ridet
verba senis tenebrasque et cladem lucis ademptae　　　　3-515
obicit. ille movens albentia tempora canis
'quam felix esses, si tu quoque luminis huius
orbus' ait 'fieres, ne Bacchica sacra videres!
namque dies aderit, quam non procul auguror esse,
qua novus huc veniat, proles Semeleia, Liber,　　　　3-520
quem nisi templorum fueris dignatus honore,
mille lacer spargere locis et sanguine silvas
foedabis matremque tuam matrisque sorores.
eveniet! neque enim dignabere numen honore,
meque sub his tenebris nimium vidisse quereris.'　　　　3-525
talia dicentem proturbat Echione natus;
dicta fides sequitur, responsaque vatis aguntur.
　　 Liber adest, festisque fremunt ululatibus agri:
turba ruit, mixtaeque viris matresque nurusque
vulgusque proceresque ignota ad sacra feruntur.　　　　3-530
'Quis furor, anguigenae, proles Mavortia, vestras
attonuit mentes?' Pentheus ait; 'aerane tantum
aere repulsa valent et adunco tibia cornu
et magicae fraudes, ut, quos non bellicus ensis,
non tuba terruerit, non strictis agmina telis,　　　　3-535
femineae voces et mota insania vino
obscenique greges et inania tympana vincant?
vosne, senes, mirer, qui longa per aequora vecti
hac Tyron, hac profugos posuistis sede penates,
nunc sinitis sine Marte capi? vosne, acrior aetas,　　　　3-540
o juvenes, propiorque meae, quos arma tenere,
non thyrsos, galeaque tegi, non fronde decebat?
este, precor, memores, qua sitis stirpe creati,
illiusque animos, qui multos perdidit unus,
sumite serpentis! pro fontibus ille lacuque　　　　3-545
interiit: at vos pro fama vincite vestra!
ille dedit leto fortes: vos pellite molles
et patrium retinete decus! si fata vetabant
stare diu Thebas, utinam tormenta virique
moenia diruerent, ferrumque ignisque sonarent!　　　　3-550
essemus miseri sine crimine, sorsque querenda,
non celanda foret, lacrimaeque pudore carerent;
at nunc a puero Thebae capientur inermi,
quem neque bella juvant nec tela nec usus equorum,
sed madidus murra crinis mollesque coronae　　　　3-555
purpuraque et pictis intextum vestibus aurum,
quem quidem ego actutum (modo vos absistite) cogam
adsumptumque patrem commentaque sacra fateri.

an satis Acrisio est animi, contemnere vanum
numen et Argolicas venienti claudere portas:　　　　3-560
Penthea terrebit cum totis advena Thebis?

あのアクリシウスでさえ、あの男のいんちきな神性をさげすみ、あいつが近づいてきたらアルゴスの城門をしめてしまったほどの勇気があったというのに、ペンテウスともあろう者が、テバエの全市民とともにあの見も知らぬ渡り者の小僧にふるえているのか！

ite citi' (famulis hoc imperat), 'ite ducemque
attrahite huc vinctum! jussis mora segnis abesto!'
hunc avus, hunc Athamas, hunc cetera turba suorum
corripiunt dictis frustraque inhibere laborant.　　　　3-565
acrior admonitu est irritaturque retenta
et crescit rabies remoraminaque ipsa nocebant:
sic ego torrentem, qua nil obstabat eunti,
lenius et modico strepitu decurrere vidi;
at quacumque trabes obstructaque saxa tenebant,　　　　3-570
spumeus et fervens et ab obice saevior ibat.
　　 Ecce cruentati redeunt et, Bacchus ubi esset,
quaerenti domino Bacchum vidisse negarunt;
'hunc' dixere 'tamen comitem famulumque sacrorum
cepimus' et tradunt manibus post terga ligatis　　　　3-575
sacra dei quendam Tyrrhena gente secutum.
adspicit hunc Pentheus oculis, quos ira tremendos
fecerat, et quamquam poenae vix tempora differt,
'o periture tuaque aliis documenta dature
morte,' ait, 'ede tuum nomen nomenque parentum　　　　3-580
et patriam, morisque novi cur sacra frequentes!'
ille metu vacuus 'nomen mihi' dixit 'Acoetes,
patria Maeonia est, humili de plebe parentes.
non mihi quae duri colerent pater arva juvenci,
lanigerosve greges, non ulla armenta reliquit;　　　　3-585
pauper et ipse fuit linoque solebat et hamis
decipere et calamo salientis ducere pisces.
ars illi sua census erat; cum traderet artem,
"accipe, quas habeo, studii successor et heres,"
dixit "opes," moriensque mihi nihil ille reliquit　　　　3- 590
praeter aquas: unum hoc possum adpellare paternum.
mox ego, ne scopulis haererem semper in isdem,
addidici regimen dextra moderante carinae
flectere et Oleniae sidus pluviale capellae
Taygetenque Hyadasque oculis Arctonque notavi　　　　3-595
ventorumque domos et portus puppibus aptos.
forte petens Delum Chiae telluris ad oras
adplicor et dextris adducor litora remis
doque levis saltus udaeque immittor harenae:
nox ibi consumpta est; aurora rubescere primo　　　　3-600
coeperat: exsurgo laticesque inferre recentis
admoneo monstroque viam, quae ducat ad undas;
ipse quid aura mihi tumulo promittat ab alto
prospicio comitesque voco repetoque carinam.
"adsumus en" inquit sociorum primus Opheltes,　　　　3-605
utque putat, praedam deserto nactus in agro,
virginea puerum ducit per litora forma.
ille mero somnoque gravis titubare videtur
vixque sequi; specto cultum faciemque gradumque:
nil ibi, quod credi posset mortale, videbam.　　　　3-610
et sensi et dixi sociis: "quod numen in isto
corpore sit, dubito; sed corpore numen in isto est!
quisquis es, o faveas nostrisque laboribus assis;
his quoque des veniam!" "pro nobis mitte precari!"
Dictys ait, quo non alius conscendere summas　　　　3-615
ocior antemnas prensoque rudente relabi.
hoc Libys, hoc flavus, prorae tutela, Melanthus,
hoc probat Alcimedon et, qui requiemque modumque
voce dabat remis, animorum hortator, Epopeus,
hoc omnes alii: praedae tam caeca cupido est.　　　　3- 620
"non tamen hanc sacro violari pondere pinum
perpetiar" dixi: "pars hic mihi maxima juris"
inque aditu obsisto: furit audacissimus omni
de numero Lycabas, qui Tusca pulsus ab urbe
exilium dira poenam pro caede luebat;　　　　3-625
is mihi, dum resto, juvenali guttura pugno
rupit et excussum misisset in aequora, si non
haesissem, quamvis amens, in fune retentus.
impia turba probat factum; tum denique Bacchus
(Bacchus enim fuerat), veluti clamore solutus　　　　3-630
sit sopor aque mero redeant in pectora sensus,
"quid facitis? quis clamor?" ait "qua, dicite, nautae,
huc ope perveni? quo me deferre paratis?"
"pone metum" Proreus, "et quos contingere portus
ede velis!" dixit; "terra sistere petita."　　　　3-635
"Naxon" ait Liber "cursus advertite vestros!
illa mihi domus est, vobis erit hospita tellus."
per mare fallaces perque omnia numina jurant
sic fore meque jubent pictae dare vela carinae.
dextera Naxos erat: dextra mihi lintea danti　　　　3-640
"quid facis, o demens? quis te furor," inquit "Acoete,"
pro se quisque, "tenet? laevam pete!" maxima nutu
pars mihi significat, pars quid velit ore susurro.
obstipui "capiat" que "aliquis moderamina!" dixi
meque ministerio scelerisque artisque removi.　　　　3- 645
increpor a cunctis, totumque immurmurat agmen;
e quibus Aethalion "te scilicet omnis in uno
nostra salus posita est!" ait et subit ipse meumque
explet opus Naxoque petit diversa relicta.
tum deus illudens, tamquam modo denique fraudem　　　　3-650
senserit, e puppi pontum prospectat adunca
et flenti similis "non haec mihi litora, nautae,
promisistis" ait, "non haec mihi terra rogata est!
quo merui poenam facto? quae gloria vestra est,
si puerum juvenes, si multi fallitis unum?"　　　　3-655
jamdudum flebam: lacrimas manus impia nostras
ridet et impellit properantibus aequora remis.
per tibi nunc ipsum (nec enim praesentior illo
est deus) adjuro, tam me tibi vera referre
quam veri maiora fide: stetit aequore puppis　　　　3-660
haud aliter, quam si siccam navale teneret.
illi admirantes remorum in verbere perstant
velaque deducunt geminaque ope currere temptant:
impediunt hederae remos nexuque recurvo
serpunt et gravidis distinguunt vela corymbis.　　　　3-665
ipse racemiferis frontem circumdatus uvis
pampineis agitat velatam frondibus hastam;
quem circa tigres simulacraque inania lyncum
pictarumque jacent fera corpora pantherarum.
exsiluere viri, sive hoc insania fecit　　　　3-670
sive timor, primusque Medon nigrescere toto
corpore et expresso spinae curvamine flecti
incipit. huic Lycabas "in quae miracula" dixit
"verteris?" et lati rictus et panda loquenti
naris erat, squamamque cutis durata trahebat.　　　　3-675
at Libys obstantis dum vult obvertere remos,
in spatium resilire manus breve vidit et illas
jam non esse manus, jam pinnas posse vocari.
alter ad intortos cupiens dare bracchia funes
bracchia non habuit truncoque repandus in undas　　　　3-680
corpore desiluit: falcata novissima cauda est,
qualia dividuae sinuantur cornua lunae.
undique dant saltus multaque aspergine rorant
emerguntque iterum redeuntque sub aequora rursus
inque chori ludunt speciem lascivaque jactant　　　　3-685
corpora et acceptum patulis mare naribus efflant.
de modo viginti (tot enim ratis illa ferebat)
restabam solus: pavidum gelidumque trementi
corpore vixque meum firmat deus "excute" dicens
"corde metum Diamque tene!" delatus in illam　　　　3-690
accessi sacris Baccheaque sacra frequento.'
　　 'Praebuimus longis' Pentheus 'ambagibus aures,'
inquit 'ut ira mora vires absumere posset.
praecipitem, famuli, rapite hunc cruciataque diris
corpora tormentis Stygiae demittite nocti!'　　　　3-695
protinus abstractus solidis Tyrrhenus Acoetes
clauditur in tectis; et dum crudelia jussae
instrumenta necis ferrumque ignesque parantur,
sponte sua patuisse fores lapsasque lacertis
sponte sua fama est nullo solvente catenas.　　　　3-700
　　 Perstat Echionides, nec jam jubet ire, sed ipse
vadit, ubi electus facienda ad sacra Cithaeron
cantibus et clara bacchantum voce sonabat.
ut fremit acer equus, cum bellicus aere canoro
signa dedit tubicen pugnaeque assumit amorem,　　　　3-705
Penthea sic ictus longis ululatibus aether
movit, et audito clamore recanduit ira.
　　 Monte fere medio est, cingentibus ultima silvis,
purus ab arboribus, spectabilis undique, campus:
hic oculis illum cernentem sacra profanis　　　　3-710
prima videt, prima est insano concita cursu,
prima suum misso violavit Penthea thyrso
mater et 'o geminae' clamavit 'adeste sorores!
ille aper, in nostris errat qui maximus agris,
ille mihi feriendus aper.' ruit omnis in unum　　　　3-715
turba furens; cunctae coeunt trepidumque sequuntur,
jam trepidum, jam verba minus violenta loquentem,
jam se damnantem, jam se peccasse fatentem.
saucius ille tamen 'fer opem, matertera' dixit
'Autonoe! moveant animos Actaeonis umbrae!'　　　　3-720
illa, quis Actaeon, nescit dextramque precanti
abstulit, Inoo lacerata est altera raptu.
non habet infelix quae matri bracchia tendat,
trunca sed ostendens dereptis vulnera membris
'adspice, mater!' ait. visis ululavit Agaue　　　　3-725
collaque jactavit movitque per aera crinem
avulsumque caput digitis complexa cruentis
clamat: 'io comites, opus hoc victoria nostra est!'
non citius frondes autumni frigore tactas
jamque male haerentes alta rapit arbore ventus,　　　　3-730
quam sunt membra viri manibus direpta nefandis.
talibus exemplis monitae nova sacra frequentant
turaque dant sanctasque colunt Ismenides aras.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER QVARTVS

　　 At non Alcithoe Minyeias orgia censet
accipienda dei, sed adhuc temeraria Bacchum
progeniem negat esse Jovis sociasque sorores
impietatis habet. festum celebrare sacerdos
immunesque operum famulas dominasque suorum　　　　4-5
pectora pelle tegi, crinales solvere vittas,
serta coma, manibus frondentis sumere thyrsos
jusserat et saevam laesi fore numinis iram
vaticinatus erat: parent matresque nurusque
telasque calathosque infectaque pensa reponunt　　　　4-10
turaque dant Bacchumque vocant Bromiumque Lyaeumque
ignigenamque satumque iterum solumque bimatrem;
additur his Nyseus indetonsusque Thyoneus
et cum Lenaeo genialis consitor uvae
Nycteliusque Eleleusque parens et Iacchus et Euhan,　　　　4-15
et quae praeterea per Graias plurima gentes
nomina, Liber, habes. tibi enim inconsumpta juventa est,
tu puer aeternus, tu formosissimus alto
conspiceris caelo; tibi, cum sine cornibus astas,
virgineum caput est; Oriens tibi victus, adusque　　　　4-20
decolor extremo qua tinguitur India Gange.
Penthea tu, venerande, bipenniferumque Lycurgum
sacrilegos mactas, Tyrrhenaque mittis in aequor
corpora, tu bijugum pictis insignia frenis
colla premis lyncum. bacchae satyrique sequuntur,　　　　4-25
quique senex ferula titubantis ebrius artus
sustinet et pando non fortiter haeret asello.
quacumque ingrederis, clamor juvenalis et una
femineae voces impulsaque tympana palmis
concavaque aera sonant longoque foramine buxus.　　　　4-30
　　 'Placatus mitisque' rogant Ismenides 'adsis,'
jussaque sacra colunt; solae Minyeides intus
intempestiva turbantes festa Minerva
aut ducunt lanas aut stamina pollice versant
aut haerent telae famulasque laboribus urguent.　　　　4-35
e quibus una levi deducens pollice filum
'dum cessant aliae commentaque sacra frequentant,
nos quoque, quas Pallas, melior dea, detinet' inquit,
'utile opus manuum vario sermone levemus
perque vices aliquid, quod tempora longa videri　　　　4-40
non sinat, in medium vacuas referamus ad aures!'
dicta probant primamque jubent narrare sorores.
illa, quid e multis referat (nam plurima norat),
cogitat et dubia est, de te, Babylonia, narret,
Derceti, quam versa squamis velantibus artus　　　　4-45
stagna Palaestini credunt motasse figura,
an magis, ut sumptis illius filia pennis
extremos albis in turribus egerit annos,
nais an ut cantu nimiumque potentibus herbis
verterit in tacitos juvenalia corpora pisces,　　　　4-50
donec idem passa est, an, quae poma alba ferebat
ut nunc nigra ferat contactu sanguinis arbor:
hoc placet; hanc, quoniam vulgaris fabula non est,
talibus orsa modis lana sua fila sequente:
　　 'Pyramus et Thisbe, juvenum pulcherrimus alter,　　　　4-55
altera, quas Oriens habuit, praelata puellis,
contiguas tenuere domos, ubi dicitur altam
coctilibus muris cinxisse Semiramis urbem.
notitiam primosque gradus vicinia fecit,
tempore crevit amor; taedae quoque jure coissent,　　　　4-60
sed vetuere patres: quod non potuere vetare,
ex aequo captis ardebant mentibus ambo.
conscius omnis abest; nutu signisque loquuntur,
quoque magis tegitur, tectus magis aestuat ignis.
fissus erat tenui rima, quam duxerat olim,　　　　4-65
cum fieret, paries domui communis utrique.
id vitium nulli per saecula longa notatum -
quid non sentit amor? - primi vidistis amantes
et vocis fecistis iter, tutaeque per illud
murmure blanditiae minimo transire solebant.　　　　4-70
saepe, ubi constiterant hinc Thisbe, Pyramus illinc,
inque vices fuerat captatus anhelitus oris,
"invide" dicebant "paries, quid amantibus obstas?
quantum erat, ut sineres toto nos corpore jungi
aut, hoc si nimium est, vel ad oscula danda pateres?　　　　4- 75
nec sumus ingrati: tibi nos debere fatemur,
quod datus est verbis ad amicas transitus auris."
talia diversa nequiquam sede locuti
sub noctem dixere "vale" partique dedere
oscula quisque suae non pervenientia contra.　　　　4-80
postera nocturnos Aurora removerat ignes,
solque pruinosas radiis siccaverat herbas:
ad solitum coiere locum. tum murmure parvo
multa prius questi statuunt, ut nocte silenti
fallere custodes foribusque excedere temptent,　　　　4-85
cumque domo exierint, urbis quoque tecta relinquant,
neve sit errandum lato spatiantibus arvo,
conveniant ad busta Nini lateantque sub umbra
arboris: arbor ibi niveis uberrima pomis,
ardua morus, erat, gelido contermina fonti.　　　　4-90
pacta placent; et lux, tarde discedere visa,
praecipitatur aquis, et aquis nox exit ab isdem.
　　 'Callida per tenebras versato cardine Thisbe
egreditur fallitque suos adopertaque vultum
pervenit ad tumulum dictaque sub arbore sedit.　　　　4-95
audacem faciebat amor. venit ecce recenti
caede leaena boum spumantis oblita rictus
depositura sitim vicini fontis in unda;
quam procul ad lunae radios Babylonia Thisbe
vidit et obscurum timido pede fugit in antrum,　　　　4-100
dumque fugit, tergo velamina lapsa reliquit.
ut lea saeva sitim multa compescuit unda,
dum redit in silvas, inventos forte sine ipsa
ore cruentato tenues laniavit amictus.
serius egressus vestigia vidit in alto　　　　4-105
pulvere certa ferae totoque expalluit ore
Pyramus; ut vero vestem quoque sanguine tinctam
repperit, "una duos" inquit "nox perdet amantes,
e quibus illa fuit longa dignissima vita;
nostra nocens anima est. ego te, miseranda, peremi,　　　　4-110
in loca plena metus qui jussi nocte venires
nec prior huc veni. nostrum divellite corpus
et scelerata fero consumite viscera morsu,
o quicumque sub hac habitatis rupe leones!
sed timidi est optare necem." velamina Thisbes　　　　4-115
tollit et ad pactae secum fert arboris umbram,
utque dedit notae lacrimas, dedit oscula vesti,
"accipe nunc" inquit "nostri quoque sanguinis haustus!"
quoque erat accinctus, demisit in ilia ferrum,
nec mora, ferventi moriens e vulnere traxit.　　　　4-120
ut jacuit resupinus humo, cruor emicat alte,
non aliter quam cum vitiato fistula plumbo
scinditur et tenui stridente foramine longas
eiaculatur aquas atque ictibus aera rumpit.
arborei fetus aspergine caedis in atram　　　　4-125
vertuntur faciem, madefactaque sanguine radix
purpureo tinguit pendentia mora colore.
　　 'Ecce metu nondum posito, ne fallat amantem,
illa redit juvenemque oculis animoque requirit,
quantaque vitarit narrare pericula gestit;　　　　4-130
utque locum et visa cognoscit in arbore formam,
sic facit incertam pomi color: haeret, an haec sit.
dum dubitat, tremebunda videt pulsare cruentum
membra solum, retroque pedem tulit, oraque buxo
pallidiora gerens exhorruit aequoris instar,　　　　4-135
quod tremit, exigua cum summum stringitur aura.
sed postquam remorata suos cognovit amores,
percutit indignos claro plangore lacertos
et laniata comas amplexaque corpus amatum
vulnera supplevit lacrimis fletumque cruori　　　　4-140
miscuit et gelidis in vultibus oscula figens
"Pyrame," clamavit, "quis te mihi casus ademit?
Pyrame, responde! tua te carissima Thisbe
nominat; exaudi vultusque attolle jacentes!"
ad nomen Thisbes oculos a morte gravatos　　　　4-145
Pyramus erexit visaque recondidit illa.
　　 'Quae postquam vestemque suam cognovit et ense
vidit ebur vacuum, "tua te manus" inquit "amorque
perdidit, infelix! est et mihi fortis in unum
hoc manus, est et amor: dabit hic in vulnera vires.　　　　4-150
persequar extinctum letique miserrima dicar
causa comesque tui: quique a me morte revelli
heu sola poteras, poteris nec morte revelli.
hoc tamen amborum verbis estote rogati,
o multum miseri meus illiusque parentes,　　　　4-155
ut, quos certus amor, quos hora novissima junxit,
componi tumulo non invideatis eodem;
at tu quae ramis arbor miserabile corpus
nunc tegis unius, mox es tectura duorum,
signa tene caedis pullosque et luctibus aptos　　　　4-160
semper habe fetus, gemini monimenta cruoris."
dixit et aptato pectus mucrone sub imum
incubuit ferro, quod adhuc a caede tepebat.
vota tamen tetigere deos, tetigere parentes;
nam color in pomo est, ubi permaturuit, ater,　　　　4-165
quodque rogis superest, una requiescit in urna.'
　　 Desierat: mediumque fuit breve tempus, et orsa est
dicere Leuconoe: vocem tenuere sorores.
'hunc quoque, siderea qui temperat omnia luce,
cepit amor Solem: Solis referemus amores.　　　　4-170
primus adulterium Veneris cum Marte putatur
hic vidisse deus; videt hic deus omnia primus.
indoluit facto Junonigenaeque marito
furta tori furtique locum monstravit, at illi
et mens et quod opus fabrilis dextra tenebat　　　　4-175
excidit: extemplo graciles ex aere catenas
retiaque et laqueos, quae lumina fallere possent,
elimat. non illud opus tenuissima vincant
stamina, non summo quae pendet aranea tigno;
utque levis tactus momentaque parva sequantur,　　　　4-180
efficit et lecto circumdata collocat arte.
ut venere torum conjunx et adulter in unum,
arte viri vinclisque nova ratione paratis
in mediis ambo deprensi amplexibus haerent.
Lemnius extemplo valvas patefecit eburnas　　　　4-185
immisitque deos; illi jacuere ligati
turpiter, atque aliquis de dis non tristibus optat
sic fieri turpis; superi risere, diuque
haec fuit in toto notissima fabula caelo.
　　 'Exigit indicii memorem Cythereia poenam　　　　4- 190
inque vices illum, tectos qui laesit amores,
laedit amore pari. quid nunc, Hyperione nate,
forma colorque tibi radiataque lumina prosunt?
nempe, tuis omnes qui terras ignibus uris,
ureris igne novo; quique omnia cernere debes,　　　　4-195
Leucothoen spectas et virgine figis in una,
quos mundo debes, oculos. modo surgis Eoo
temperius caelo, modo serius incidis undis,
spectandique mora brumalis porrigis horas;
deficis interdum, vitiumque in lumina mentis　　　　4-200
transit et obscurus mortalia pectora terres.
nec tibi quod lunae terris propioris imago
obstiterit, palles: facit hunc amor iste colorem.
diligis hanc unam, nec te Clymeneque Rhodosque
nec tenet Aeaeae genetrix pulcherrima Circes　　　　4-205
quaeque tuos Clytie quamvis despecta petebat
concubitus ipsoque illo grave vulnus habebat
tempore: Leucothoe multarum oblivia fecit,
gentis odoriferae quam formosissima partu
edidit Eurynome; sed postquam filia crevit,　　　　4-210
quam mater cunctas, tam matrem filia vicit.
rexit Achaemenias urbes pater Orchamus isque
septimus a prisco numeratur origine Belo.
　　 'Axe sub Hesperio sunt pascua Solis equorum:
ambrosiam pro gramine habent; ea fessa diurnis　　　　4-215
membra ministeriis nutrit reparatque labori.
dumque ibi quadrupedes caelestia pabula carpunt
noxque vicem peragit, thalamos deus intrat amatos,
versus in Eurynomes faciem genetricis, et inter
bis sex Leucothoen famulas ad lumina cernit　　　　4-220
levia versato ducentem stamina fuso.
ergo ubi ceu mater carae dedit oscula natae,
"res" ait "arcana est: famulae, discedite neve
eripite arbitrium matri secreta loquendi."
paruerant, thalamoque deus sine teste relicto　　　　4-225
"ille ego sum" dixit, "qui longum metior annum,
omnia qui video, per quem videt omnia tellus,
mundi oculus: mihi, crede, places." pavet illa, metuque
et colus et fusus digitis cecidere remissis.
ipse timor decuit. nec longius ille moratus　　　　4-230
in veram rediit speciem solitumque nitorem;
at virgo quamvis inopino territa visu
victa nitore dei posita vim passa querella est.
　　 'Invidit Clytie (neque enim moderatus in illa
Solis amor fuerat) stimulataque paelicis ira　　　　4-235
vulgat adulterium diffamatamque parenti
indicat. ille ferox immansuetusque precantem
tendentemque manus ad lumina Solis et "ille
vim tulit invitae" dicentem defodit alta
crudus humo tumulumque super gravis addit harenae.　　　　4-240
dissipat hunc radiis Hyperione natus iterque
dat tibi, qua possis defossos promere vultus;
nec tu jam poteras enectum pondere terrae
tollere, nympha, caput corpusque exsangue jacebas:
nil illo fertur volucrum moderator equorum　　　　4- 245
post Phaethonteos vidisse dolentius ignes.
ille quidem gelidos radiorum viribus artus
si queat in vivum temptat revocare calorem;
sed quoniam tantis fatum conatibus obstat,
nectare odorato sparsit corpusque locumque　　　　4-250
multaque praequestus "tanges tamen aethera" dixit.
protinus inbutum caelesti nectare corpus
delicuit terramque suo madefecit odore,
virgaque per glaebas sensim radicibus actis
turea surrexit tumulumque cacumine rupit.　　　　4-255
　　 'At Clytien, quamvis amor excusare dolorem
indiciumque dolor poterat, non amplius auctor
lucis adit Venerisque modum sibi fecit in illa.
tabuit ex illo dementer amoribus usa;
nympharum impatiens et sub Jove nocte dieque　　　　4-260
sedit humo nuda nudis incompta capillis,
perque novem luces expers undaeque cibique
rore mero lacrimisque suis jejunia pavit
nec se movit humo; tantum spectabat euntis
ora dei vultusque suos flectebat ad illum.　　　　4-265
membra ferunt haesisse solo, partemque coloris
luridus exsangues pallor convertit in herbas;
est in parte rubor violaeque simillimus ora
flos tegit. illa suum, quamvis radice tenetur,
vertitur ad Solem mutataque servat amorem.'　　　　4-270
dixerat, et factum mirabile ceperat auris;
pars fieri potuisse negant, pars omnia veros
posse deos memorant: sed non est Bacchus in illis.
　　 Poscitur Alcithoe, postquam siluere sorores.
quae radio stantis percurrens stamina telae　　　　4-275
'vulgatos taceo' dixit 'pastoris amores
Daphnidis Idaei, quem nymphe paelicis ira
contulit in saxum: tantus dolor urit amantes;
nec loquor, ut quondam naturae jure novato
ambiguus fuerit modo vir, modo femina Sithon.　　　　4-280
te quoque, nunc adamas, quondam fidissime parvo,
Celmi, Jovi largoque satos Curetas ab imbri
et Crocon in parvos versum cum Smilace flores
praetereo dulcique animos novitate tenebo.
　　 'Unde sit infamis, quare male fortibus undis　　　　4-285
Salmacis enervet tactosque remolliat artus,
discite. causa latet, vis est notissima fontis.
Mercurio puerum diva Cythereide natum
naides Idaeis enutrivere sub antris,
cuius erat facies, in qua materque paterque　　　　4-290
cognosci possent; nomen quoque traxit ab illis.
is tria cum primum fecit quinquennia, montes
deseruit patrios Idaque altrice relicta
ignotis errare locis, ignota videre
flumina gaudebat, studio minuente laborem.　　　　4-295
ille etiam Lycias urbes Lyciaeque propinquos
Caras adit: videt hic stagnum lucentis ad imum
usque solum lymphae; non illic canna palustris
nec steriles ulvae nec acuta cuspide junci;
perspicuus liquor est; stagni tamen ultima vivo　　　　4-300
caespite cinguntur semperque virentibus herbis.
nympha colit, sed nec venatibus apta nec arcus
flectere quae soleat nec quae contendere cursu,
solaque naiadum celeri non nota Dianae.
saepe suas illi fama est dixisse sorores　　　　4-305
"Salmaci, vel jaculum vel pictas sume pharetras
et tua cum duris venatibus otia misce!"
nec jaculum sumit nec pictas illa pharetras,
nec sua cum duris venatibus otia miscet,
sed modo fonte suo formosos perluit artus,　　　　4-310
saepe Cytoriaco deducit pectine crines
et, quid se deceat, spectatas consulit undas;
nunc perlucenti circumdata corpus amictu
mollibus aut foliis aut mollibus incubat herbis,
saepe legit flores. et tum quoque forte legebat,　　　　4-315
cum puerum vidit visumque optavit habere.
　　 'Nec tamen ante adiit, etsi properabat adire,
quam se composuit, quam circumspexit amictus
et finxit vultum et meruit formosa videri.
tunc sic orsa loqui: "puer o dignissime credi　　　　4-320
esse deus, seu tu deus es, potes esse Cupido,
sive es mortalis, qui te genuere, beati,
et frater felix, et fortunata profecto,
si qua tibi soror est, et quae dedit ubera nutrix;
sed longe cunctis longeque beatior illa,　　　　4-325
si qua tibi sponsa est, si quam dignabere taeda.
haec tibi sive aliqua est, mea sit furtiva voluptas,
seu nulla est, ego sim, thalamumque ineamus eundem."
nais ab his tacuit. pueri rubor ora notavit;
nescit, enim, quid amor; sed et erubuisse decebat:　　　　4-330
hic color aprica pendentibus arbore pomis
aut ebori tincto est aut sub candore rubenti,
cum frustra resonant aera auxiliaria, lunae.
poscenti nymphae sine fine sororia saltem
oscula jamque manus ad eburnea colla ferenti　　　　4-335
"desinis, an fugio tecumque" ait "ista relinquo?"
Salmacis extimuit "loca" que "haec tibi libera trado,
hospes" ait simulatque gradu discedere verso,
tum quoque respiciens, fruticumque recondita silva
delituit flexuque genu submisit; at ille,　　　　4-340
scilicet ut vacuis et inobservatus in herbis,
huc it et hinc illuc et in adludentibus undis
summa pedum taloque tenus vestigia tinguit;
nec mora, temperie blandarum captus aquarum
mollia de tenero velamina corpore ponit.　　　　4-345
tum vero placuit, nudaeque cupidine formae
Salmacis exarsit; flagrant quoque lumina nymphae,
non aliter quam cum puro nitidissimus orbe
opposita speculi referitur imagine Phoebus;
vixque moram patitur, vix jam sua gaudia differt,　　　　4-350
jam cupit amplecti, jam se male continet amens.
ille cavis velox adplauso corpore palmis
desilit in latices alternaque bracchia ducens
in liquidis translucet aquis, ut eburnea si quis
signa tegat claro vel candida lilia vitro.　　　　4-355
"vicimus et meus est" exclamat nais, et omni
veste procul jacta mediis immittitur undis,
pugnantemque tenet, luctantiaque oscula carpit,
subjectatque manus, invitaque pectora tangit,
et nunc hac juveni, nunc circumfunditur illac;　　　　4-360
denique nitentem contra elabique volentem
implicat ut serpens, quam regia sustinet ales
sublimemque rapit: pendens caput illa pedesque
adligat et cauda spatiantes implicat alas;
utve solent hederae longos intexere truncos,　　　　4-365
utque sub aequoribus deprensum polypus hostem
continet ex omni dimissis parte flagellis.
perstat Atlantiades sperataque gaudia nymphae
denegat; illa premit commissaque corpore toto
sicut inhaerebat, "pugnes licet, improbe," dixit,　　　　4-370
"non tamen effugies. ita, di, jubeatis, et istum
nulla dies a me nec me deducat ab isto."
vota suos habuere deos; nam mixta duorum
corpora junguntur, faciesque inducitur illis
una. velut, si quis conducat cortice ramos,　　　　4-375
crescendo jungi pariterque adolescere cernit,
sic ubi complexu coierunt membra tenaci,
nec duo sunt et forma duplex, nec femina dici
nec puer ut possit, neutrumque et utrumque videntur.
　　 'Ergo ubi se liquidas, quo vir descenderat, undas　　　　4-380
semimarem fecisse videt mollitaque in illis
membra, manus tendens, sed jam non voce virili
Hermaphroditus ait: "nato date munera vestro,
et pater et genetrix, amborum nomen habenti:
quisquis in hos fontes vir venerit, exeat inde　　　　4-385
semivir et tactis subito mollescat in undis!"
motus uterque parens nati rata verba biformis
fecit et incesto fontem medicamine tinxit.'
　　 Finis erat dictis, et adhuc Minyeia proles
urguet opus spernitque deum festumque profanat,　　　　4-390
tympana cum subito non adparentia raucis
obstrepuere sonis, et adunco tibia cornu
tinnulaque aera sonant; redolent murraeque crocique,
resque fide maior, coepere virescere telae
inque hederae faciem pendens frondescere vestis;　　　　4-395
pars abit in vites, et quae modo fila fuerunt,
palmite mutantur; de stamine pampinus exit;
purpura fulgorem pictis accommodat uvis.
jamque dies exactus erat, tempusque subibat,
quod tu nec tenebras nec possis dicere lucem,　　　　4-400
sed cum luce tamen dubiae confinia noctis:
tecta repente quati pinguesque ardere videntur
lampades et rutilis conlucere ignibus aedes
falsaque saevarum simulacra ululare ferarum,
fumida jamdudum latitant per tecta sorores　　　　4-405
diversaeque locis ignes ac lumina vitant,
dumque petunt tenebras, parvos membrana per artus
porrigitur tenuique includit bracchia pinna;
nec qua perdiderint veterem ratione figuram,
scire sinunt tenebrae: non illas pluma levavit,　　　　4-410
sustinuere tamen se perlucentibus alis
conataeque loqui minimam et pro corpore vocem
emittunt peraguntque levi stridore querellas.
tectaque, non silvas celebrant lucemque perosae
nocte volant seroque tenent a vespere nomen.　　　　4-415
　　 Tum vero totis Bacchi memorabile Thebis
numen erat, magnasque novi matertera vires
narrat ubique dei de totque sororibus expers
una doloris erat, nisi quem fecere sorores:
adspicit hanc natis thalamoque Athamantis habentem　　　　4-420
sublimes animos et alumno numine Juno
nec tulit et secum: 'potuit de paelice natus
vertere Maeonios pelagoque immergere nautas
et laceranda suae nati dare viscera matri
et triplices operire novis Minyeidas alis:　　　　4-425
nil poterit Juno nisi inultos flere dolores?
idque mihi satis est? haec una potentia nostra est?
ipse docet, quid agam (fas est et ab hoste doceri),
quidque furor valeat, Penthea caede satisque
ac super ostendit: cur non stimuletur eatque　　　　4-430
per cognata suis exempla furoribus Ino?'
　　 Est via declivis funesta nubila taxo:
ducit ad infernas per muta silentia sedes;
Styx nebulas exhalat iners, umbraeque recentes
descendunt illac simulacraque functa sepulcris:　　　　4-435
pallor hiemsque tenent late loca senta, novique,
qua sit iter, manes, Stygiam quod ducat ad urbem,
ignorant, ubi sit nigri fera regia Ditis.
mille capax aditus et apertas undique portas
urbs habet, utque fretum de tota flumina terra,　　　　4-440
sic omnes animas locus accipit ille nec ulli
exiguus populo est turbamve accedere sentit.
errant exsangues sine corpore at ossibus umbrae,
parsque forum celebrant, pars imi tecta tyranni,
pars aliquas artes, antiquae imitamina vitae.　　　　4-445
　　 Sustinet ire illuc caelesti sede relicta　　　　4-447
(tantum odiis iraeque dabat) Saturnia Juno;
quo simul intravit sacroque a corpore pressum
ingemuit limen, tria Cerberus extulit ora　　　　4- 450
et tres latratus semel edidit; illa sorores
Nocte vocat genitas, grave et implacabile numen:
carceris ante fores clausas adamante sedebant
deque suis atros pectebant crinibus angues.
quam simul agnorunt inter caliginis umbras,　　　　4-455
surrexere deae; sedes scelerata vocatur:
viscera praebebat Tityos lanianda novemque
jugeribus distentus erat; tibi, Tantale, nullae
deprenduntur aquae, quaeque imminet, effugit arbor;
aut petis aut urgues rediturum, Sisyphe, saxum;　　　　4-460
volvitur Ixion et se sequiturque fugitque,
molirique suis letum patruelibus ausae
adsiduae repetunt, quas perdant, Belides undas.
　　 Quos omnes acie(目つき) postquam Saturnia torva(厳しい)
vidit et ante omnes Ixiona, rursus ab illo　　　　4-465
Sisyphon aspiciens 'cur hic e fratribus' inquit
'perpetuas patitur poenas, Athamanta(対) superbum
regia dives(主) habet, qui me cum conjuge semper
sprevit?' et exponit causas odiique viaeque,
quidque velit: quod vellet(S), erat(V), ne regia Cadmi　　　　4-470
staret, et in facinus traherent Athamanta sorores.

サトゥルヌスの娘は、これらの罪人たち、とくにイクシオンを暗い眼つきで見やると、こんどはシシュポスの方に視線を転じて、こういった。「おなじ兄弟でありながら（93）、あの思いあがったアタマスの方はりっぱな宮殿に住み、妻といっしょにいつもわたしをあなどりつづけているのに、どうしてこの男だけが永劫の罰に苦しんでいるのであろうか」それから、復讐の女神たちに、自分の恨みとここへ来たこととの理由をのべ、さらに自分の希望を打明けた。その望みというのは、カドムスの宮殿がほろび去ること、そして、この地獄の姉妹たちがアタマスをそそのかして、なにか罪をおかさせるようにしてもらいたいというのであった。

imperium, promissa, preces confundit in unum
sollicitatque(そそのかす) deas: sic haec Junone locuta,
Tisiphone canos, ut erat(いつものように), turbata capillos
movit et obstantes rejecit ab ore colubras(蛇)　　　　4-475
atque ita 'non longis opus est ambagibus,' inquit;

命令やら約束やら懇願やらをいっしょにして、かの女は三人をおだてあげた。ユノの話がおわると、ティシポネ（94）は、あいかわらず乱れた白髪をふりうごかし、口のところにからみついた蛇髪をはらいのけながら、「それ以上おっしゃるにはおよびますまい。

'facta puta, quaecumque jubes; inamabile regnum
desere teque refer caeli melioris ad auras.'

ご希望のほどは大丈夫お引き受けいたしました。さあ、さあ、一刻も早くこんな荒れすさんだ国を出て、さわやかな天国の空気のなかへ帰っていかれるがよろしい！」

laeta redit Juno, quam caelum intrare parantem
roratis lustravit aquis Thaumantias Iris.　　　　4-480
　　 Nec mora, Tisiphone madefactam sanguine sumit
importuna facem, fluidoque cruore rubentem
induitur pallam, tortoque incingitur angue
egrediturque domo. Luctus comitatur euntem
et Pavor et Terror trepidoque Insania vultu.　　　　4-485
limine constiterat: postes tremuisse feruntur
Aeolii pallorque fores infecit acernas
solque locum fugit. monstris est territa conjunx,
territus est Athamas, tectoque exire parabant:
obstitit infelix aditumque obsedit Erinys,　　　　4-490
nexaque vipereis distendens bracchia nodis
caesariem excussit: motae sonuere colubrae,
parsque jacent umeris, pars circum pectora lapsae
sibila dant saniemque vomunt linguisque coruscant.
inde duos mediis abrumpit crinibus angues　　　　4-495
pestiferaque manu raptos immisit, at illi
Inoosque sinus Athamanteosque pererrant
inspirantque graves animas; nec vulnera membris
ulla ferunt: mens est, quae diros sentiat ictus.
attulerat secum liquidi quoque monstra veneni,　　　　4-500
oris Cerberei spumas et virus Echidnae
erroresque vagos caecaeque oblivia mentis
et scelus et lacrimas rabiemque et caedis amorem,
omnia trita simul, quae sanguine mixta recenti
coxerat aere cavo viridi versata cicuta;　　　　4-505
dumque pavent illi, vergit furiale venenum
pectus in amborum praecordiaque intima movit.
tum face jactata per eundem saepius orbem
consequitur motis velociter ignibus ignes.
sic victrix jussique potens ad inania magni　　　　4-510
regna redit Ditis sumptumque recingitur anguem.
　　 Protinus Aeolides media furibundus in aula
clamat 'io, comites, his retia tendite silvis!
hic modo cum gemina visa est mihi prole leaena'
utque ferae sequitur vestigia conjugis amens　　　　4-515
deque sinu matris ridentem et parva Learchum
bracchia tendentem rapit et bis terque per auras
more rotat fundae rigidoque infantia saxo
discutit ora ferox; tum denique concita mater,
seu dolor hoc fecit seu sparsi causa veneni,　　　　4-520
exululat passisque fugit male sana capillis
teque ferens parvum nudis, Melicerta, lacertis
'euhoe Bacche' sonat: Bacchi sub nomine Juno
risit et 'hos usus praestet tibi' dixit 'alumnus!'
imminet aequoribus scopulus: pars ima cavatur　　　　4-525
fluctibus et tectas defendit ab imbribus undas,
summa riget frontemque in apertum porrigit aequor;
occupat hunc (vires insania fecerat) Ino
seque super pontum nullo tardata timore
mittit onusque suum; percussa recanduit unda.　　　　4-530
　　 At Venus, immeritae neptis miserata labores,
sic patruo blandita suo est 'o numen aquarum,
proxima cui caelo cessit, Neptune, potestas,
magna quidem posco, sed tu miserere meorum,
iactari quos cernis in Ionio immenso,　　　　4-535
et dis adde tuis. aliqua et mihi gratia ponto est,
si tamen in medio quondam concreta profundo
spuma fui Graiumque manet mihi nomen ab illa.'
adnuit oranti Neptunus et abstulit illis,
quod mortale fuit, maiestatemque verendam　　　　4-540
imposuit nomenque simul faciemque novavit
Leucothoeque deum cum matre Palaemona dixit.
　　 Sidoniae comites, quantum valuere secutae
signa pedum, primo videre novissima saxo;
nec dubium de morte ratae Cadmeida palmis　　　　4-545
deplanxere domum scissae cum veste capillos,
utque parum justae nimiumque in paelice saevae
invidiam fecere deae. convicia Juno
non tulit et 'faciam vos ipsas maxima' dixit
'saevitiae monimenta meae'; res dicta secuta est.　　　　4-550
nam quae praecipue fuerat pia, 'persequar' inquit
'in freta reginam' saltumque datura moveri
haud usquam potuit scopuloque affixa cohaesit;
altera, dum solito temptat plangore ferire
pectora, temptatos sensit riguisse lacertos;　　　　4-555
illa, manus ut forte tetenderat in maris undas;
saxea facta manus in easdem porrigit undas;
huius, ut arreptum laniabat vertice crinem,
duratos subito digitos in crine videres:
quo quaeque in gestu deprensa est, haesit in illo.　　　　4-560
pars volucres factae, quae nunc quoque gurgite in illo
aequora destringunt summis Ismenides alis.
　　 Nescit Agenorides natam parvumque nepotem
aequoris esse deos; luctu serieque malorum
victus et ostentis, quae plurima viderat, exit　　　　4-565
conditor urbe sua, tamquam fortuna locorum,
non sua se premeret, longisque erroribus actus
contigit Illyricos profuga cum conjuge fines.
jamque malis annisque graves dum prima retractant
fata domus releguntque suos sermone labores,　　　　4-570
'num sacer ille mea trajectus cuspide serpens'
Cadmus ait 'fuerat, tum cum Sidone profectus
vipereos sparsi per humum, nova semina, dentes?
quem si cura deum tam certa vindicat ira,
ipse precor serpens in longam porrigar alvum.'　　　　4-575
dixit, et ut serpens in longam tenditur alvum
durataeque cuti squamas increscere sentit
nigraque caeruleis variari corpora guttis
in pectusque cadit pronus, commissaque in unum
paulatim tereti tenuantur acumine crura.　　　　4-580
bracchia jam restant: quae restant bracchia tendit
et lacrimis per adhuc humana fluentibus ora
'accede, o conjunx, accede, miserrima' dixit,
'dumque aliquid superest de me, me tange manumque
accipe, dum manus est, dum non totum occupat anguis.'　　　　4- 585
ille quidem vult plura loqui, sed lingua repente
in partes est fissa duas, nec verba volenti
sufficiunt, quotiensque aliquos parat edere questus,
sibilat: hanc illi vocem natura reliquit.
nuda manu feriens exclamat pectora conjunx:　　　　4-590
'Cadme, mane teque, infelix, his exue monstris!
Cadme, quid hoc? ubi pes, ubi sunt umerique manusque
et color et facies et, dum loquor, omnia? cur non
me quoque, caelestes, in eandem vertitis anguem?'
dixerat, ille suae lambebat conjugis ora　　　　4-595
inque sinus caros, veluti cognosceret, ibat
et dabat amplexus assuetaque colla petebat.
quisquis adest (aderant comites), terretur; at illa
lubrica permulcet cristati colla draconis,
et subito duo sunt junctoque volumine serpunt,　　　　4-600
donec in adpositi nemoris subiere latebras,
nunc quoque nec fugiunt hominem nec vulnere laedunt
quidque prius fuerint, placidi meminere dracones.
　　 Sed tamen ambobus versae solacia formae
magna nepos dederat, quem debellata colebat　　　　4-605
India, quem positis celebrabat Achaia templis;
solus Abantiades ab origine cretus eadem
Acrisius superest, qui moenibus arceat urbis
Argolicae contraque deum ferat arma genusque
non putet esse Jovis: neque enim Jovis esse putabat　　　　4-610
Persea, quem pluvio Danae conceperat auro.
mox tamen Acrisium (tanta est praesentia veri)
tam violasse deum quam non agnosse nepotem
paenitet: impositus jam caelo est alter, at alter
viperei referens spolium memorabile monstri　　　　4-615
aera carpebat tenerum stridentibus alis,
cumque super Libycas victor penderet harenas,
Gorgonei capitis guttae cecidere cruentae;
quas humus exceptas varios animavit in angues,
unde frequens illa est infestaque terra colubris.　　　　4-620
　　 Inde per immensum ventis discordibus actus
nunc huc, nunc illuc exemplo nubis aquosae
fertur et ex alto seductas aethere longe
despectat terras totumque supervolat orbem.
ter gelidas Arctos, ter Cancri bracchia vidit,　　　　4-625
saepe sub occasus, saepe est ablatus in ortus,
jamque cadente die, veritus se credere nocti,
constitit Hesperio, regnis Atlantis, in orbe
exiguamque petit requiem, dum Lucifer ignes
evocet Aurorae, currus Aurora diurnos.　　　　4-630
hic hominum cunctos ingenti corpore praestans
Iapetionides Atlas fuit: ultima tellus
rege sub hoc et pontus erat, qui Solis anhelis
aequora subdit equis et fessos excipit axes.
mille greges illi totidemque armenta per herbas　　　　4-635
errabant, et humum vicinia nulla premebat;
arboreae frondes auro radiante nitentes
ex auro ramos, ex auro poma tegebant.
'hospes' ait Perseus illi, 'seu gloria tangit
te generis magni, generis mihi Juppiter auctor;　　　　4-640
sive es mirator rerum, mirabere nostras;
hospitium requiemque peto.' memor ille vetustae
sortis erat; Themis hanc dederat Parnasia sortem:
'tempus, Atlas, veniet, tua quo spoliabitur auro
arbor, et hunc praedae titulum Jove natus habebit.'　　　　4-645
id metuens solidis pomaria clauserat Atlas
moenibus et vasto dederat servanda draconi
arcebatque suis externos finibus omnes.
huic quoque 'vade procul, ne longe gloria rerum,
quam mentiris' ait, 'longe tibi Juppiter absit!'　　　　4-650
vimque minis addit manibusque expellere temptat
cunctantem et placidis miscentem fortia dictis.
viribus inferior (quis enim par esset Atlantis
viribus?) 'at, quoniam parvi tibi gratia nostra est,
accipe munus!' ait laevaque a parte Medusae　　　　4-655
ipse retro versus squalentia protulit ora.
quantus erat, mons factus Atlas: nam barba comaeque
in silvas abeunt, juga sunt umerique manusque,
quod caput ante fuit, summo est in monte cacumen,
ossa lapis fiunt; tum partes altus in omnes　　　　4-660
crevit in immensum (sic, di, statuistis) et omne
cum tot sideribus caelum requievit in illo.
　　 Clauserat Hippotades Aetnaeo carcere ventos,
admonitorque operum caelo clarissimus alto
Lucifer ortus erat: pennis ligat ille resumptis　　　　4-665
parte ab utraque pedes teloque accingitur unco
et liquidum motis talaribus aera findit.
gentibus innumeris circumque infraque relictis
Aethiopum populos Cepheaque conspicit arva.
illic immeritam maternae pendere linguae　　　　4-670
Andromedan poenas iniustus jusserat Ammon;

quam simul ad duras religatam(縛り付ける) bracchia cautes(岩)
vidit Abantiades, nisi quod levis aura capillos
moverat et tepido manabant(濡れている) lumina fletu(涙),
marmoreum ratus esset opus; trahit inscius ignes(対)　　　　4-675
et stupet et visae correptus imagine formae
paene suas quatere est oblitus in aere pennas.

アバスの子孫ペルセウスは、かの女アンドロメダがかたい岩にしばりつけられているのを見ると(もしそよ風がこの乙女の髪をなびかせなかったら、また、あつい涙がその眼にこぼれていなかったら、かれはそれを大理石の像かとおもったことであろう)、われ知らず燃える思いにこころをとらえられて驚いた。そして、あまりの美しさに呆然となり、あやうく空中で翼をうごかすのを忘れてしまうところであった。

ut stetit, 'o' dixit 'non istis digna catenis,
sed quibus inter se cupidi junguntur amantes,
pande requirenti nomen terraeque tuumque,　　　　4-680
et cur vincla geras.' primo silet illa nec audet
adpellare virum virgo, manibusque modestos
celasset vultus, si non religata fuisset;
lumina, quod potuit, lacrimis implevit obortis.
saepius instanti, sua ne delicta fateri　　　　4-685
nolle videretur, nomen terraeque suumque,
quantaque maternae fuerit fiducia formae,
indicat, et nondum memoratis omnibus unda
insonuit, veniensque immenso belua ponto
imminet et latum sub pectore possidet aequor.　　　　4-690
conclamat virgo: genitor lugubris et una
mater adest, ambo miseri, sed justius illa,
nec secum auxilium, sed dignos tempore fletus
plangoremque ferunt vinctoque in corpore adhaerent,
cum sic hospes ait 'lacrimarum longa manere　　　　4-695
tempora vos poterunt, ad opem brevis hora ferendam est.
hanc ego si peterem Perseus Jove natus et illa,
quam clausam implevit fecundo Juppiter auro,
Gorgonis anguicomae Perseus superator et alis
aerias ausus jactatis ire per auras,　　　　4- 700
praeferrer cunctis certe gener; addere tantis
dotibus et meritum, faveant modo numina, tempto:
ut mea sit servata mea virtute, paciscor.'
accipiunt legem (quis enim dubitaret?) et orant
promittuntque super regnum dotale parentes.　　　　4-705
　　 Ecce, velut navis praefixo concita rostro
sulcat aquas juvenum sudantibus acta lacertis,
sic fera dimotis impulsu pectoris undis;
tantum aberat scopulis, quantum Balearica torto
funda potest plumbo medii transmittere caeli,　　　　4-710
cum subito juvenis pedibus tellure repulsa
arduus in nubes abiit: ut in aequore summo
umbra viri visa est, visam fera saevit in umbram,
utque Jovis praepes, vacuo cum vidit in arvo
praebentem Phoebo liventia terga draconem,　　　　4-715
occupat aversum, neu saeva retorqueat ora,
squamigeris avidos figit cervicibus ungues,
sic celeri missus praeceps per inane volatu
terga ferae pressit dextroque frementis in armo
Inachides ferrum curvo tenus abdidit hamo.　　　　4-720
vulnere laesa gravi modo se sublimis in auras
attollit, modo subdit aquis, modo more ferocis
versat apri, quem turba canum circumsona terret.
ille avidos morsus velocibus effugit alis
quaque patet, nunc terga cavis super obsita conchis,　　　　4-725
nunc laterum costas, nunc qua tenuissima cauda
desinit in piscem, falcato verberat ense;
belua puniceo mixtos cum sanguine fluctus
ore vomit: maduere graves aspergine pennae.
nec bibulis ultra Perseus talaribus ausus　　　　4-730
credere conspexit scopulum, qui vertice summo
stantibus exstat aquis, operitur ab aequore moto.
nixus eo rupisque tenens juga prima sinistra
ter quater exegit repetita per ilia ferrum.
litora cum plausu clamor superasque deorum　　　　4-735
implevere domos: gaudent generumque salutant
auxiliumque domus servatoremque fatentur
Cassiope Cepheusque pater; resoluta catenis
incedit virgo, pretiumque et causa laboris.
ipse manus hausta victrices abluit unda,　　　　4-740
anguiferumque caput dura ne laedat harena,
mollit humum foliis natasque sub aequore virgas
sternit et imponit Phorcynidos ora Medusae.
virga recens bibulaque etiamnum viva medulla
vim rapuit monstri tactuque induruit huius　　　　4-745
percepitque novum ramis et fronde rigorem.
at pelagi nymphae factum mirabile temptant
pluribus in virgis et idem contingere gaudent
seminaque ex illis iterant jactata per undas:
nunc quoque curaliis eadem natura remansit,　　　　4-750
duritiam tacto capiant ut ab aere quodque
vimen in aequore erat, fiat super aequora saxum.
　　 Dis tribus ille focos totidem de caespite ponit,
laevum Mercurio, dextrum tibi, bellica virgo,
ara Jovis media est; mactatur vacca Minervae,　　　　4-755
alipedi vitulus, taurus tibi, summe deorum.
protinus Andromedan et tanti praemia facti
indotata rapit; taedas Hymenaeus Amorque
praecutiunt; largis satiantur odoribus ignes,
sertaque dependent tectis et ubique lyraeque　　　　4-760
tibiaque et cantus, animi felicia laeti
argumenta, sonant; reseratis aurea valvis
atria tota patent, pulchroque instructa paratu
Cepheni proceres ineunt convivia regis.
　　 Postquam epulis functi generosi munere Bacchi　　　　4-765
diffudere animos, cultusque genusque locorum
quaerit Lyncides moresque animumque virorum;
qui simul edocuit, 'nunc, o fortissime,' dixit　　　　4-769
'fare, precor, Perseu, quanta virtute quibusque
artibus abstuleris crinita draconibus ora!'
narrat Agenorides gelido sub Atlante jacentem
esse locum solidae tutum munimine molis;
cuius in introitu geminas habitasse sorores
Phorcidas unius partitas luminis usum;　　　　4-775
id se sollerti furtim, dum traditur, astu
supposita cepisse manu perque abdita longe
deviaque et silvis horrentia saxa fragosis
Gorgoneas tetigisse domos passimque per agros
perque vias vidisse hominum simulacra ferarumque　　　　4-780
in silicem ex ipsis visa conversa Medusa.
se tamen horrendae clipei, quem laeva gerebat,
aere repercusso formam aspexisse Medusae,
dumque gravis somnus colubrasque ipsamque tenebat,
eripuisse caput collo; pennisque fugacem　　　　4-785
Pegason et fratrem matris de sanguine natos.
　　 Addidit et longi non falsa pericula cursus,
quae freta, quas terras sub se vidisset ab alto
et quae jactatis tetigisset sidera pennis;
ante exspectatum tacuit tamen. excipit unus　　　　4-790
ex numero procerum quaerens, cur sola sororum
gesserit alternis immixtos crinibus angues.
hospes ait: 'quoniam scitaris digna relatu,
accipe quaesiti causam. clarissima forma
multorumque fuit spes invidiosa procorum　　　　4-795
illa, nec in tota conspectior ulla capillis
pars fuit: inveni, qui se vidisse referret.
hanc pelagi rector templo vitiasse Minervae
dicitur: aversa est et castos aegide vultus
nata Jovis texit, neve hoc impune fuisset,　　　　4-800
Gorgoneum crinem turpes mutavit in hydros.
nunc quoque, ut attonitos formidine terreat hostes,
pectore in adverso, quos fecit, sustinet angues.'

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER QVINTVS

　　 Dumque ea Cephenum medio Danaeius heros
agmine commemorat, fremida regalia turba
atria complentur, nec conjugialia festa
qui canat est clamor, sed qui fera nuntiet arma;
inque repentinos convivia versa tumultus　　　　5-5
adsimilare freto possis, quod saeva quietum
ventorum rabies motis exasperat undis.
primus in his Phineus, belli temerarius auctor,
fraxineam quatiens aeratae cuspidis hastam
'en' ait, 'en assum praereptae conjugis ultor;　　　　5-10
nec mihi te pennae nec falsum versus in aurum
Juppiter eripiet!' conanti mittere Cepheus
'quid facis?' exclamat, 'quae te, germane, furentem
mens agit in facinus? meritisne haec gratia tantis
redditur? hac vitam servatae dote rependis?　　　　5-15
quam tibi non Perseus, verum si quaeris, ademit,
sed grave Nereidum numen, sed corniger Ammon,
sed quae visceribus veniebat belua ponti
exsaturanda meis; illo tibi tempore rapta est,
quo peritura fuit, nisi si, crudelis, id ipsum　　　　5-20
exigis, ut pereat, luctuque levabere nostro.
scilicet haud satis est, quod te spectante revincta est
et nullam quod opem patruus sponsusve tulisti;
insuper, a quoquam quod sit servata, dolebis
praemiaque eripies? quae si tibi magna videntur,　　　　5-25
ex illis scopulis, ubi erant affixa, petisses.
nunc sine, qui petiit, per quem haec non orba senectus,
ferre, quod et meritis et voce est pactus, eumque
non tibi, sed certae praelatum intellege morti.'
　　 Ille nihil contra, sed et hunc et Persea vultu　　　　5-30
alterno spectans petat hunc ignorat an illum:
cunctatusque brevi contortam viribus hastam,
quantas ira dabat, nequiquam in Persea misit.
ut stetit illa toro, stratis tum denique Perseus
exsiluit teloque ferox inimica remisso　　　　5-35
pectora rupisset, nisi post altaria Phineus
isset: et (indignum) scelerato profuit ara.
fronte tamen Rhoeti non irrita cuspis adhaesit,
qui postquam cecidit ferrumque ex osse revulsum est
calcitrat et positas aspergit sanguine mensas.　　　　5-40
tum vero indomitas ardescit vulgus in iras,
telaque coniciunt, et sunt, qui Cephea dicunt
cum genero debere mori; sed limine tecti
exierat Cepheus testatus jusque fidemque
hospitiique deos, ea se prohibente moveri.　　　　5-45
bellica Pallas adest et protegit aegide fratrem
datque animos.
　　 Erat Indus Athis, quem flumine Gange
edita Limnaee vitreis peperisse sub undis
creditur, egregius forma, quam divite cultu
augebat, bis adhuc octonis integer annis,　　　　5-50
indutus chlamydem Tyriam, quam limbus obibat
aureus; ornabant aurata monilia collum
et madidos murra curvum crinale capillos;
ille quidem jaculo quamvis distantia misso
figere doctus erat, sed tendere doctior arcus.　　　　5-55
tum quoque lenta manu flectentem cornua Perseus
stipite, qui media positus fumabat in ara,
perculit et fractis confudit in ossibus ora.
　　 Hunc ubi laudatos jactantem in sanguine vultus
Assyrius vidit Lycabas, junctissimus illi　　　　5-60
et comes et veri non dissimulator amoris,
postquam exhalantem sub acerbo vulnere vitam
deploravit Athin, quos ille tetenderat arcus
arripit et 'mecum tibi sint certamina!' dixit;
'nec longum pueri fato laetabere, quo plus　　　　5-65
invidiae quam laudis habes.' haec omnia nondum
dixerat: emicuit nervo penetrabile telum
vitatumque tamen sinuosa veste pependit.
vertit in hunc harpen spectatam caede Medusae
Acrisioniades adigitque in pectus; at ille　　　　5-70
jam moriens oculis sub nocte natantibus atra
circumspexit Athin seque acclinavit ad illum
et tulit ad manes junctae solacia mortis.
　　 Ecce Syenites, genitus Metione, Phorbas
et Libys Amphimedon, avidi committere pugman,　　　　5-75
sanguine, quo late tellus madefacta tepebat,
conciderant lapsi; surgentibus obstitit ensis,
alterius costis, jugulo Phorbantis adactus.
　　 At non Actoriden Erytum, cui lata bipennis
telum erat, hamato Perseus petit ense, sed altis　　　　5-80
exstantem signis multaeque in pondere massae
ingentem manibus tollit cratera duabus
infligitque viro; rutilum vomit ille cruorem
et resupinus humum moribundo vertice pulsat.
inde Semiramio Polydegmona sanguine cretum　　　　5-85
Caucasiumque Abarin Sperchionidenque Lycetum
intonsumque comas Helicen Phlegyanque Clytumque
sternit et exstructos morientum calcat acervos.
　　 Nec Phineus ausus concurrere comminus hosti
intorquet jaculum, quod detulit error in Idan,　　　　5-90
expertem frustra belli et neutra arma secutum.
ille tuens oculis immitem Phinea torvis
'quandoquidem in partes' ait 'abstrahor, accipe, Phineu,
quem fecisti, hostem pensaque hoc vulnere vulnus!'
jamque remissurus tractum de corpore telum　　　　5-95
sanguine defectos cecidit conlapsus in artus.
　　 Tum quoque Cephenum post regem primus Hodites
ense jacet Clymeni, Prothoenora percutit Hypseus,
Hypsea Lyncides. fuit et grandaevus in illis
Emathion, aequi cultor timidusque deorum,　　　　5-100
qui, quoniam prohibent anni bellare, loquendo
pugnat et incessit scelerataque devovet arma;
huic Chromis amplexo tremulis altaria palmis
decutit ense caput, quod protinus incidit arae
atque ibi semianimi verba exsecrantia lingua　　　　5-105
edidit et medios animam exspiravit in ignes.
　　 Hinc gemini fratres Broteasque et caestibus Ammon
invicti, vinci si possent caestibus enses,
Phinea cecidere manu Cererisque sacerdos
Ampycus albenti velatus tempora vitta,　　　　5-110
tu quoque, Lampetide, non hos adhibendus ad usus,
sed qui, pacis opus, citharam cum voce moveres;
jussus eras celebrare dapes festumque canendo.
quem procul astantem plectrumque inbelle tenentem
Pedasus irridens 'Stygiis cane cetera' dixit　　　　5-115
'manibus!' et laevo mucronem tempore fixit;
concidit et digitis morientibus ille retemptat
fila lyrae, casuque ferit miserabile carmen.
nec sinit hunc impune ferox cecidisse Lycormas
raptaque de dextro robusta repagula posti　　　　5-120
ossibus illisit mediae cervicis, at ille
procubuit terrae mactati more juvenci.
demere temptabat laevi quoque robora postis
Cinyphius Pelates; temptanti dextera fixa est
cuspide Marmaridae Corythi lignoque cohaesit;　　　　5-125
haerenti latus hausit Abas, nec corruit ille,
sed retinente manum moriens e poste pependit.
sternitur et Melaneus, Perseia castra secutus,
et Nasamoniaci Dorylas ditissimus agri,
dives agri Dorylas, quo non possederat alter　　　　5-130
latius aut totidem tollebat turis acervos.
huius in obliquo missum stetit inguine ferrum:
letifer ille locus. quem postquam vulneris auctor
singultantem animam et versantem lumina vidit
Bactrius Halcyoneus, 'hoc, quod premis,' inquit 'habeto　　　　5-135
de tot agris terrae!' corpusque exsangue reliquit.
torquet in hunc hastam calido de vulnere raptam
ultor Abantiades; media quae nare recepta
cervice exacta est in partesque eminet ambas;
dumque manum Fortuna juvat, Clytiumque Claninque,　　　　5-140
matre satos una, diverso vulnere fudit:
nam Clytii per utrumque gravi librata lacerto
fraxinus acta femur, jaculum Clanis ore momordit.
occidit et Celadon Mendesius, occidit Astreus
matre Palaestina dubio genitore creatus,　　　　5-145
Aethionque sagax quondam ventura videre,
tunc ave deceptus falsa, regisque Thoactes
armiger et caeso genitore infamis Agyrtes.
　　 Plus tamen exhausto superest; namque omnibus unum
opprimere est animus, conjurata undique pugnant　　　　5-150
agmina pro causa meritum impugnante fidemque;
hac pro parte socer frustra pius et nova conjunx
cum genetrice favent ululatuque atria complent,
sed sonus armorum superat gemitusque cadentum,
pollutosque simul multo Bellona penates　　　　5-155
sanguine perfundit renovataque proelia miscet.
　　 Circueunt unum Phineus et mille secuti
Phinea: tela volant hiberna grandine plura
praeter utrumque latus praeterque et lumen et aures.
adplicat hic umeros ad magnae saxa columnae　　　　5-160
tutaque terga gerens adversaque in agmina versus
sustinet instantes: instabat parte sinistra
Chaonius Molpeus, dextra Nabataeus Ethemon.
tigris ut auditis diversa valle duorum
exstimulata fame mugitibus armentorum　　　　5-165
nescit, utro potius ruat, et ruere ardet utroque,
sic dubius Perseus, dextra laevane feratur,
Molpea trajecti submovit vulnere cruris
contentusque fuga est; neque enim dat tempus Ethemon,
sed furit et cupiens alto dare vulnera collo　　　　5-170
non circumspectis exactum viribus ensem
fregit, in extrema percussae parte columnae:
lamina dissiluit dominique in gutture fixa est.
non tamen ad letum causas satis illa valentes
plaga dedit; trepidum Perseus et inermia frustra　　　　5-175
bracchia tendentem Cyllenide confodit harpe.
　　 Verum ubi virtutem turbae succumbere vidit,
'auxilium' Perseus, 'quoniam sic cogitis ipsi,'
dixit 'ab hoste petam: vultus avertite vestros,
si quis amicus adest!' et Gorgonis extulit ora.　　　　5-180
'quaere alium, tua quem moveant miracula' dixit
Thescelus; utque manu jaculum fatale parabat
mittere, in hoc haesit signum de marmore gestu.
proximus huic Ampyx animi plenissima magni
pectora Lyncidae gladio petit: inque petendo　　　　5-185
dextera diriguit nec citra mota nec ultra est.
at Nileus, qui se genitum septemplice Nilo
ementitus erat, clipeo quoque flumina septem
argento partim, partim caelaverat auro,
'adspice' ait 'Perseu, nostrae primordia gentis:　　　　5-190
magna feres tacitas solacia mortis ad umbras,
a tanto cecidisse viro'; pars ultima vocis
in medio suppressa sono est, adapertaque velle
ora loqui credas, nec sunt ea pervia verbis.
increpat hos 'vitio' que 'animi, non viribus' inquit　　　　5-195
'Gorgoneis torpetis' Eryx. 'incurrite mecum
et prosternite humi juvenem magica arma moventem!'
incursurus erat: tenuit vestigia tellus,
immotusque silex armataque mansit imago.
　　 Hi tamen ex merito poenas subiere, sed unus　　　　5-200
miles erat Persei: pro quo dum pugnat, Aconteus
Gorgone conspecta saxo concrevit oborto;
quem ratus Astyages etiamnum vivere, longo
ense ferit: sonuit tinnitibus ensis acutis.
dum stupet Astyages, naturam traxit eandem,　　　　5-205
marmoreoque manet vultus mirantis in ore.
nomina longa mora est media de plebe virorum
dicere: bis centum restabant corpora pugnae,
Gorgone bis centum riguerunt corpora visa.
　　 Paenitet iniusti tum denique Phinea belli;　　　　5-210
sed quid agat? simulacra videt diversa figuris
adgnoscitque suos et nomine quemque vocatum
poscit opem credensque parum sibi proxima tangit
corpora: marmor erant; avertitur atque ita supplex
confessasque manus obliquaque bracchia tendens　　　　5-215
'vincis' ait, 'Perseu! remove tua monstra tuaeque
saxificos vultus, quaecumque est, tolle Medusae,
tolle, precor! non nos odium regnique cupido
compulit ad bellum, pro conjuge movimus arma!
causa fuit meritis melior tua, tempore nostra:　　　　5-220
non cessisse piget; nihil, o fortissime, praeter
hanc animam concede mihi, tua cetera sunto!'
talia dicenti neque eum, quem voce rogabat,
respicere audenti 'quod' ait, 'timidissime Phineu,
et possum tribuisse et magnum est munus inerti,++　　　　5-225
pone metum!++tribuam: nullo violabere ferro.
quin etiam mansura dabo monimenta per aevum,
inque domo soceri semper spectabere nostri,
ut mea se sponsi soletur imagine conjunx.'
dixit et in partem Phorcynida transtulit illam,　　　　5-230
ad quam se trepido Phineus obverterat ore.
tum quoque conanti sua vertere lumina cervix
deriguit, saxoque oculorum induruit umor,
sed tamen os timidum vultusque in marmore supplex
submissaeque manus faciesque obnoxia mansit.　　　　5-235
　　 Victor Abantiades patrios cum conjuge muros
intrat et immeriti vindex ultorque parentis
adgreditur Proetum; nam fratre per arma fugato
Acrisioneas Proetus possederat arces.
sed nec ope armorum nec, quam male ceperat, arce　　　　5-240
torva colubriferi superavit lumina monstri.
　　 Te tamen, o parvae rector, Polydecta, Seriphi,
nec juvenis virtus per tot spectata labores
nec mala mollierant, sed inexorabile durus
exerces odium, nec iniqua finis in ira est;　　　　5-245
detrectas etiam laudem fictamque Medusae
arguis esse necem. 'dabimus tibi pignora veri.
parcite luminibus!' Perseus ait oraque regis
ore Medusaeo silicem sine sanguine fecit.
　　 Hactenus aurigenae comitem Tritonia fratri　　　　5- 250
se dedit; inde cava circumdata nube Seriphon
deserit, a dextra Cythno Gyaroque relictis,
quaque super pontum via visa brevissima, Thebas
virgineumque Helicona petit. quo monte potita
constitit et doctas sic est affata sorores:　　　　5-255
'fama novi fontis nostras pervenit ad aures,
dura Medusaei quem praepetis ungula rupit.
is mihi causa viae; volui mirabile factum
cernere; vidi ipsum materno sanguine nasci.'
excipit Uranie: 'quaecumque est causa videndi　　　　5-260
has tibi, diva, domos, animo gratissima nostro es.
vera tamen fama est: est Pegasus huius origo
fontis' et ad latices deduxit Pallada sacros.
quae mirata diu factas pedis ictibus undas
silvarum lucos circumspicit antiquarum　　　　5-265
antraque et innumeris distinctas floribus herbas
felicesque vocat pariter studioque locoque
Mnemonidas; quam sic affata est una sororum:
'o, nisi te virtus opera ad maiora tulisset,
in partem ventura chori Tritonia nostri,　　　　5-270
vera refers meritoque probas artesque locumque,
et gratam sortem, tutae modo simus, habemus.
sed (vetitum est adeo sceleri nihil) omnia terrent
virgineas mentes, dirusque ante ora Pyreneus
vertitur, et nondum tota me mente recepi.　　　　5-275
Daulida Threicio Phoceaque milite rura
ceperat ille ferox iniustaque regna tenebat;
templa petebamus Parnasia: vidit euntes
nostraque fallaci veneratus numina vultu
"Mnemonides" (cognorat enim), "consistite" dixit　　　　5- 280
"nec dubitate, precor, tecto grave sidus et imbrem"
(imber erat) "vitare meo; subiere minores
saepe casas superi." dictis et tempore motae
adnuimusque viro primasque intravimus aedes.
desierant imbres, victoque aquilonibus austro　　　　5-285
fusca repurgato fugiebant nubila caelo:
impetus ire fuit; claudit sua tecta Pyreneus
vimque parat, quam nos sumptis effugimus alis.
ipse secuturo similis stetit arduus arce
"qua" que "via est vobis, erit et mihi" dixit "eadem"　　　　5-290
seque jacit vecors e summae culmine turris
et cadit in vultus discussisque ossibus oris
tundit humum moriens scelerato sanguine tinctam.'
　　 Musa loquebatur: pennae sonuere per auras,
voxque salutantum ramis veniebat ab altis.　　　　5-295
suspicit et linguae quaerit tam certa loquentes
unde sonent hominemque putat Jove nata locutum;
ales erat. numeroque novem sua fata querentes
institerant ramis imitantes omnia picae.
miranti sic orsa deae dea 'nuper et istae　　　　5-300
auxerunt volucrum victae certamine turbam.
Pieros has genuit Pellaeis dives in arvis,
Paeonis Euippe mater fuit; illa potentem
Lucinam noviens, noviens paritura, vocavit.
intumuit numero stolidarum turba sororum　　　　5-305
perque tot Haemonias et per tot Achaidas urbes
huc venit et tali committit proelia voce:
"desinite indoctum vana dulcedine vulgus
fallere; nobiscum, si qua est fiducia vobis,
Thespiades, certate, deae. nec voce, nec arte　　　　5-310
vincemur totidemque sumus: vel cedite victae
fonte Medusaeo et Hyantea Aganippe,
vel nos Emathiis ad Paeonas usque nivosos
cedemus campis! dirimant certamina nymphae."
　　 'Turpe quidem contendere erat, sed cedere visum　　　　5-315
turpius; electae jurant per flumina nymphae
factaque de vivo pressere sedilia saxo.
tunc sine sorte prior quae se certare professa est,
bella canit superum falsoque in honore gigantas
ponit et extenuat magnorum facta deorum;　　　　5-320
emissumque ima de sede Typhoea terrae
caelitibus fecisse metum cunctosque dedisse
terga fugae, donec fessos Aegyptia tellus
ceperit et septem discretus in ostia Nilus.
huc quoque terrigenam venisse Typhoea narrat　　　　5-325
et se mentitis superos celasse figuris;
"duxque gregis" dixit "fit Juppiter: unde recurvis
nunc quoque formatus Libys est cum cornibus Ammon;
Delius in corvo, proles Semeleia capro,
fele soror Phoebi, nivea Saturnia vacca,　　　　5-330
pisce Venus latuit, Cyllenius ibidis alis."
　　 'Hactenus ad citharam vocalia moverat ora:
poscimur Aonides,++sed forsitan otia non sint,
nec nostris praebere vacet tibi cantibus aures.'
'ne dubita vestrumque mihi refer ordine carmen!'　　　　5-335
Pallas ait nemorisque levi consedit in umbra;
Musa refert: 'dedimus summam certaminis uni;
surgit et immissos hedera collecta capillos
Calliope querulas praetemptat pollice chordas
atque haec percussis subjungit carmina nervis:　　　　5-340
"Prima Ceres unco glaebam dimovit aratro,
prima dedit fruges alimentaque mitia terris,
prima dedit leges; Cereris sunt omnia munus;
illa canenda mihi est. utinam modo dicere possim
carmina digna dea! certe dea carmine digna est.　　　　5-345
　　 '"Vasta giganteis ingesta est insula membris
Trinacris et magnis subjectum molibus urguet
aetherias ausum sperare Typhoea sedes.
nititur ille quidem pugnatque resurgere saepe,
dextra sed Ausonio manus est subjecta Peloro,　　　　5-350
laeva, Pachyne, tibi, Lilybaeo crura premuntur,
degravat Aetna caput, sub qua resupinus harenas
ejectat flammamque ferox vomit ore Typhoeus.
saepe remoliri luctatur pondera terrae
oppidaque et magnos devolvere corpore montes:　　　　5-355
inde tremit tellus, et rex pavet ipse silentum,
ne pateat latoque solum retegatur hiatu
immissusque dies trepidantes terreat umbras.
hanc metuens cladem tenebrosa sede tyrannus
exierat curruque atrorum vectus equorum　　　　5-360
ambibat Siculae cautus fundamina terrae.
postquam exploratum satis est loca nulla labare
depositoque metu, videt hunc Erycina vagantem
monte suo residens natumque amplexa volucrem
'arma manusque meae, mea, nate, potentia' dixit,　　　　5-365
'illa, quibus superas omnes, cape tela, Cupido,
inque dei pectus celeres molire sagittas,
cui triplicis cessit fortuna novissima regni.
tu superos ipsumque Jovem, tu numina ponti
victa domas ipsumque, regit qui numina ponti:　　　　5-370
Tartara quid cessant? cur non matrisque tuumque
imperium profers? agitur pars tertia mundi,
et tamen in caelo, quae jam patientia(呑気) nostra est,
spernimur, ac mecum vires minuuntur Amoris.
Pallada nonne vides jaculatricemque Dianam　　　　5-375
abscessisse mihi? Cereris quoque filia virgo,
si patiemur, erit; nam spes affectat easdem.
at tu pro socio, si qua est ea gratia, regno
junge deam patruo.' dixit Venus; ille pharetram
solvit et arbitrio matris de mille sagittis　　　　5-380
unam seposuit, sed qua nec acutior ulla
nec minus incerta est nec quae magis audiat arcus,
oppositoque genu curvavit flexile cornum
inque cor hamata percussit harundine Ditem.
　　 '"Haud procul Hennaeis lacus est a moenibus altae,　　　　5-385
nomine Pergus, aquae: non illo plura Caystros
carmina cycnorum labentibus audit in undis.
silva coronat aquas cingens latus omne suisque
frondibus ut velo Phoebeos submovet ictus;
frigora dant rami, Tyrios humus umida flores:　　　　5-390
perpetuum ver est. quo dum Proserpina luco
ludit et aut violas aut candida lilia carpit,
dumque puellari studio calathosque sinumque
implet et aequales certat superare legendo,
paene simul visa est dilectaque raptaque Diti:　　　　5-395
usque adeo est properatus amor. dea territa maesto
et matrem et comites, sed matrem saepius, ore
clamat, et ut summa vestem laniarat ab ora,
collecti flores tunicis cecidere remissis,
tantaque simplicitas puerilibus affuit annis,　　　　5-400
haec quoque virgineum movit jactura dolorem.
raptor agit currus et nomine quemque vocando
exhortatur equos, quorum per colla jubasque
excutit obscura tinctas ferrugine habenas,
perque lacus altos et olentia sulphure fertur　　　　5-405
stagna Palicorum rupta ferventia terra
et qua Bacchiadae, bimari gens orta Corintho,
inter inaequales posuerunt moenia portus.
　　 '"Est medium Cyanes et Pisaeae Arethusae,
quod coit(集まる) angustis inclusum cornibus aequor:　　　　5-410

さて、キュアネ（99）の沼とピサのアレトゥサ（100）とのまんなかあたりに、ひとつの入江があって、ふたつの岬にかこまれて狭くなっています。

hic fuit, a cuius stagnum quoque nomine dictum est,
inter Sicelidas Cyane celeberrima nymphas.

ここに、キュアネというシキリアでも有名な水の精のひとりが棲んでいまして、そこの沼もその名前にちなんでキュアネとよばれていました。

gurgite quae medio summa tenus exstitit alvo(f.腹)
adgnovitque deam 'nec longius ibitis!' inquit;

かの女は、水のなかから腰のあたりまで上体をだして立ちあがり、かどわかされていくプロセルピナの姿をみとめると、「おふたりとも(プルトとプロセルピナ)、ここから先へは行かせませんよ。

'non potes invitae Cereris gener esse: roganda,　　　　5-415
non rapienda fuit. quodsi componere magnis
parva mihi fas est, et me dilexit Anapis;

あなたは、ケレスさまの同意がなければ、その乙女の婿にはなれません。その乙女は、たのんでもらいうけるべきで、かどわかしたりしてはなりますまい。わたしのようなつまらない女のことを引合いに出して失礼かもしれませぬが、わたしだって、かつてアナピス（101）に愛を求められました。

exorata tamen, nec, ut haec, exterrita nupsi.'

けれども、わたしがあの人の妻になったのは、あの人の願いにほだされてのことであって、けっしてこの乙女のようにおどかされたからではありません」

dixit et in partes diversas bracchia tendens
obstitit. haud ultra tenuit Saturnius iram　　　　5-420
terribilesque hortatus equos in gurgitis(入江) ima
contortum valido sceptrum regale lacerto
condidit; icta viam tellus in Tartara fecit
et pronos currus medio cratere(噴火口) recepit.

こういうと、キュアネは、大手をひろげて立ちはだかりました。サトゥルヌスの子（プルト）は、もうこれ以上怒りをおさえていることができず、おそろしい馬どもにひと鞭あてると、力づよい腕で王杖をひと振りして、入江の底ふかくにそれを投げこみました。すると、大地は、この衝撃をうけて、たちまち冥界に通じる道をひらき、いちもくさんに馳せ下っていく馬車を奈落の奥にのみこんでしまいました。

　　 '"At Cyane, raptamque deam contemptaque fontis　　　　5-425
jura sui maerens, inconsolabile vulnus
mente gerit(受ける) tacita lacrimisque absumitur omnis
et, quarum fuerat magnum modo numen, in illas
extenuatur(消え去る) aquas: molliri membra videres,
ossa pati flexus(曲がること), ungues posuisse rigorem;　　　　5-430

キュアネは、女神が奪いさられたことをあわれみ、自分の泉の権利がふみにじられたことを悲しみ、無言のこころに癒すことのできない傷をうけ、日夜涙にかきくれて憔悴し、とうとうかつては自分がその力づよい主であった沼の水にとけてしまいました。みるみるうちに、かの女の手足はやわらかくなり、骨はぶよぶよになり、爪もその硬さをうしなっていきました。

primaque de tota tenuissima quaeque liquescunt(溶ける),
caerulei crines digitique et crura(脛) pedesque

いちばん先に水になったのは、からだのなかでも最も細い部分、たとえば、青味をおびた髪の毛とか、指とか、股とか、足でした。

(nam brevis in gelidas membris exilibus(細い) undas
transitus est); post haec umeri tergusque latusque
pectoraque in tenues abeunt evanida(消える) rivos;　　　　5-435

こういうしなやかな細い手足が冷たい水にうつり変るのは、わけのないことだからです。つづいて肩、背、腹、胸などが、きよらかな水となって消えうせました。

denique pro vivo vitiatas sanguine venas
lympha(水) subit(代わる), restatque nihil, quod prendere possis.

最後に、生きた血のかわりに、水がそのとけゆく血管のなかを流れると、ついにかの女のものとして手にとることのできるものは、もはやなにもなくなってしまいました。

　　 '"Interea pavidae nequiquam filia matri
omnibus est terris, omni quaesita profundo.
illam non udis veniens Aurora capillis　　　　5-440
cessantem vidit, non Hesperus; illa duabus
flammiferas pinus manibus succendit ab Aetna
perque pruinosas tulit irrequieta tenebras;
rursus ubi alma dies hebetarat sidera, natam
solis ab occasu solis quaerebat ad ortus.　　　　5-445
fessa labore sitim conceperat, oraque nulli
conluerant fontes, cum tectam stramine vidit
forte casam parvasque fores pulsavit; at inde
prodit anus divamque videt lymphamque roganti
dulce dedit, tosta quod texerat ante polenta.　　　　5-450
dum bibit illa datum, duri puer oris et audax
constitit ante deam risitque avidamque vocavit.
offensa est neque adhuc epota parte loquentem
cum liquido mixta perfudit diva polenta:
conbibit os maculas et, quae modo bracchia gessit,　　　　5-455
crura gerit; cauda est mutatis addita membris,
inque brevem formam, ne sit vis magna nocendi,
contrahitur, parvaque minor mensura lacerta est.
mirantem flentemque et tangere monstra parantem
fugit anum latebramque petit aptumque pudori　　　　5-460
nomen habet variis stellatus corpora guttis.
　　 '"Quas dea per terras et quas erraverit undas,
dicere longa mora est; quaerenti defuit orbis;
Sicaniam repetit, dumque omnia lustrat eundo,
venit et ad Cyanen. ea ni mutata fuisset,　　　　5-465
omnia narrasset; sed et os et lingua volenti
dicere non aderant, nec, quo loqueretur, habebat;
signa tamen manifesta dedit notamque parenti,
illo forte loco delapsam in gurgite sacro
Persephones zonam summis ostendit in undis.　　　　5-470
quam simul agnovit, tamquam tum denique raptam
scisset, inornatos laniavit diva capillos
et repetita suis percussit pectora palmis.
nescit adhuc, ubi sit; terras tamen increpat omnes
ingratasque vocat nec frugum munere dignas,　　　　5-475
Trinacriam ante alias, in qua vestigia damni
repperit. ergo illic saeva vertentia glaebas
fregit aratra manu, parilique irata colonos
ruricolasque boves leto dedit arvaque jussit
fallere depositum vitiataque semina fecit.　　　　5-480
fertilitas terrae latum vulgata per orbem
falsa jacet: primis segetes moriuntur in herbis,
et modo sol nimius, nimius modo corripit imber;
sideraque ventique nocent, avidaeque volucres
semina jacta legunt; lolium tribulique fatigant　　　　5-485
triticeas messes et inexpugnabile gramen.
　　 '"Tum caput Eleis Alpheias extulit undis
rorantesque comas a fronte removit ad aures
atque ait 'o toto quaesitae virginis orbe
et frugum genetrix, immensos siste labores　　　　5-490
neve tibi fidae violenta irascere terrae.
terra nihil meruit patuitque invita rapinae,
nec sum pro patria supplex: huc hospita veni.
Pisa mihi patria est et ab Elide ducimus ortus,
Sicaniam peregrina colo, sed gratior omni　　　　5-495
haec mihi terra solo est: hos nunc Arethusa penates,
hanc habeo sedem. quam tu, mitissima, serva.
mota loco cur sim tantique per aequoris undas
advehar Ortygiam, veniet narratibus hora
tempestiva meis, cum tu curaque levata　　　　5-500
et vultus melioris eris. mihi pervia tellus
praebet iter, subterque imas ablata cavernas
hic caput attollo desuetaque sidera cerno.
ergo dum Stygio sub terris gurgite labor,
visa tua est oculis illic Proserpina nostris:　　　　5-505
illa quidem tristis neque adhuc interrita vultu,
sed regina tamen, sed opaci maxima mundi,
sed tamen inferni pollens matrona tyranni!'
Mater ad auditas stupuit ceu saxea voces
attonitaeque diu similis fuit, utque dolore　　　　5-510
pulsa gravi gravis est amentia, curribus oras
exit in aetherias: ibi toto nubila vultu
ante Jovem passis stetit invidiosa capillis
'pro' que 'meo veni supplex tibi, Juppiter,' inquit
'sanguine proque tuo: si nulla est gratia matris,　　　　5-515
nata patrem moveat, neu sit tibi cura, precamur,
vilior illius, quod nostro est edita partu.
en quaesita diu tandem mihi nata reperta est,
si reperire vocas amittere certius, aut si
scire, ubi sit, reperire vocas. quod rapta, feremus,　　　　5-520
dummodo reddat eam! neque enim praedone marito
filia digna tua est, si jam mea filia non est.'
Juppiter excepit 'commune est pignus onusque
nata mihi tecum; sed si modo nomina rebus
addere vera placet, non hoc iniuria factum,　　　　5-525
verum amor est; neque erit nobis gener ille pudori,
tu modo, diva, velis. ut desint cetera, quantum est
esse Jovis fratrem! quid, quod nec cetera desunt
nec cedit nisi sorte mihi?++sed tanta cupido
si tibi discidii est, repetet Proserpina caelum,　　　　5-530
lege tamen certa, si nullos contigit illic
ore cibos; nam sic Parcarum foedere cautum est.'
　　 '"Dixerat, at Cereri certum est educere natam;
non ita fata sinunt, quoniam jejunia virgo
solverat et, cultis dum simplex errat in hortis,　　　　5-535
puniceum curva decerpserat arbore pomum
sumptaque pallenti septem de cortice grana
presserat ore suo, solusque ex omnibus illud
Ascalaphus vidit, quem quondam dicitur Orphne,
inter Avernales haud ignotissima nymphas,　　　　5-540
ex Acheronte suo silvis peperisse sub atris;
vidit et indicio reditum crudelis ademit.
ingemuit regina Erebi testemque profanam
fecit avem sparsumque caput Phlegethontide lympha
in rostrum et plumas et grandia lumina vertit.　　　　5-545
ille sibi ablatus fulvis amicitur in alis
inque caput crescit longosque reflectitur ungues
vixque movet natas per inertia bracchia pennas
foedaque fit volucris, venturi nuntia luctus,
ignavus bubo, dirum mortalibus omen.　　　　5-550
　　 '"Hic tamen indicio poenam linguaque videri
commeruisse potest; vobis, Acheloides, unde
pluma pedesque avium, cum virginis ora geratis?
an quia, cum legeret vernos Proserpina flores,
in comitum numero, doctae Sirenes, eratis?　　　　5-555
quam postquam toto frustra quaesistis in orbe,
protinus, et vestram sentirent aequora curam,
posse super fluctus alarum insistere remis
optastis facilesque deos habuistis et artus
vidistis vestros subitis flavescere pennis.　　　　5-560
ne tamen ille canor mulcendas natus ad aures
tantaque dos oris linguae deperderet usum,
virginei vultus et vox humana remansit.
　　 '"At medius fratrisque sui maestaeque sororis
Juppiter ex aequo volventem dividit annum:　　　　5-565
nunc dea, regnorum numen commune duorum,
cum matre est totidem, totidem cum conjuge menses.
vertitur extemplo facies et mentis et oris;
nam modo quae poterat Diti quoque maesta videri,
laeta deae frons est, ut sol, qui tectus aquosis　　　　5-570
nubibus ante fuit, victis e nubibus exit.
　　 '"Exigit alma Ceres nata secura recepta,
quae tibi causa fugae, cur sis, Arethusa, sacer fons.
conticuere undae, quarum dea sustulit alto
fonte caput viridesque manu siccata capillos　　　　5-575
fluminis Elei veteres narravit amores.
'pars ego nympharum, quae sunt in Achaide,' dixit
'una fui, nec me studiosius altera saltus
legit nec posuit studiosius altera casses.
sed quamvis formae numquam mihi fama petita est,　　　　5-580
quamvis fortis eram, formosae nomen habebam,
nec mea me facies nimium laudata juvabat,
quaque aliae gaudere solent, ego rustica dote
corporis erubui crimenque placere putavi.
lassa revertebar (memini) Stymphalide silva;　　　　5-585
aestus erat, magnumque labor geminaverat aestum:
invenio sine vertice aquas, sine murmure euntes,
perspicuas ad humum, per quas numerabilis alte
calculus omnis erat, quas tu vix ire putares.
cana salicta dabant nutritaque populus unda　　　　5-590
sponte sua natas ripis declivibus umbras.
accessi primumque pedis vestigia tinxi,
poplite deinde tenus; neque eo contenta, recingor
molliaque impono salici velamina curvae
nudaque mergor aquis. quas dum ferioque trahoque　　　　5-595
mille modis labens excussaque bracchia jacto,
nescio quod medio sensi sub gurgite murmur
territaque insisto propioris margine ripae.
"quo properas, Arethusa?" suis Alpheos ab undis,
"quo properas?" iterum rauco mihi dixerat ore.　　　　5- 600
sicut eram, fugio sine vestibus (altera vestes
ripa meas habuit): tanto magis instat et ardet,
et quia nuda fui, sum visa paratior illi.
sic ego currebam, sic me ferus ille premebat,
ut fugere accipitrem penna trepidante columbae,　　　　5-605
ut solet accipiter trepidas urguere columbas.
usque sub Orchomenon Psophidaque Cyllenenque
Maenaliosque sinus gelidumque Erymanthon et Elin
currere sustinui, nec me velocior ille;
sed tolerare diu cursus ego viribus impar　　　　5-610
non poteram, longi patiens erat ille laboris.
per tamen et campos, per opertos arbore montes,
saxa quoque et rupes et, qua via nulla, cucurri.
sol erat a tergo: vidi praecedere longam
ante pedes umbram, nisi si timor illa videbat;　　　　5-615
sed certe sonitusque pedum terrebat et ingens
crinales vittas afflabat anhelitus oris.
fessa labore fugae "fer opem, deprendimur," inquam
"armigerae, Diana, tuae, cui saepe dedisti
ferre tuos arcus inclusaque tela pharetra!"　　　　5-620
mota dea est spissisque ferens e nubibus unam
me super injecit: lustrat caligine tectam
amnis et ignarus circum cava nubila quaerit
bisque locum, quo me dea texerat, inscius ambit
et bis "io Arethusa" vocavit, "io Arethusa!"　　　　5-625
quid mihi tunc animi miserae fuit? anne quod agnae est,
si qua lupos audit circum stabula alta frementes,
aut lepori, qui vepre latens hostilia cernit
ora canum nullosque audet dare corpore motus?
non tamen abscedit; neque enim vestigia cernit　　　　5-630
longius ulla pedum: servat nubemque locumque.
occupat obsessos sudor mihi frigidus artus,
caeruleaeque cadunt toto de corpore guttae,
quaque pedem movi, manat lacus, eque capillis
ros cadit, et citius, quam nunc tibi facta renarro,　　　　5-635
in latices mutor. sed enim cognoscit amatas
amnis aquas positoque viri, quod sumpserat, ore
vertitur in proprias, et se mihi misceat, undas.
Delia rupit humum, caecisque ego mersa cavernis
advehor Ortygiam, quae me cognomine divae　　　　5-640
grata meae superas eduxit prima sub auras.'
　　 '"Hac Arethusa tenus; geminos dea fertilis angues
curribus admovit frenisque coercuit ora
et medium caeli terraeque per aera vecta est
atque levem currum Tritonida misit in urbem　　　　5-645
Triptolemo partimque rudi data semina jussit
spargere humo, partim post tempora longa recultae.
jam super Europen sublimis et Asida terram
vectus erat juvenis: Scythicas advertitur oras.
rex ibi Lyncus erat; regis subit ille penates.　　　　5-650
qua veniat, causamque viae nomenque rogatus
et patriam, 'patria est clarae mihi' dixit 'Athenae;
Triptolemus nomen; veni nec puppe per undas,
nec pede per terras: patuit mihi pervius aether.
dona fero Cereris, latos quae sparsa per agros　　　　5-655
frugiferas messes alimentaque mitia reddant.'
barbarus invidit tantique ut muneris auctor
ipse sit, hospitio recipit somnoque gravatum
adgreditur ferro: conantem figere pectus
lynca Ceres fecit rursusque per aera jussit　　　　5-660
Mopsopium juvenem sacros agitare jugales."
　　 'Finierat doctos e nobis maxima cantus;
at nymphae vicisse deas Helicona colentes
concordi dixere sono: convicia victae
cum jacerent, "quoniam" dixi "certamine vobis　　　　5-665
supplicium meruisse parum est maledictaque culpae
additis et non est patientia libera nobis,
ibimus in poenas et, qua vocat ira, sequemur."
rident Emathides spernuntque minacia verba,
conantesque loqui et magno clamore protervas　　　　5-670
intentare manus pennas exire per ungues
adspexere suos, operiri bracchia plumis,
alteraque alterius rigido concrescere rostro
ora videt volucresque novas accedere silvis;
dumque volunt plangi, per bracchia mota levatae　　　　5-675
aere pendebant, nemorum convicia, picae.
Nunc quoque in alitibus facundia prisca remansit
raucaque garrulitas studiumque immane loquendi.'

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER SEXTVS

　　　Praebuerat dictis Tritonia talibus aures
carminaque Aonidum justamque probaverat iram;
tum secum: 'laudare parum est, laudemur et ipsae
numina nec sperni sine poena nostra sinamus.'
Maeoniaeque animum fatis intendit Arachnes,　　　　6-5
quam sibi lanificae non cedere laudibus artis
audierat. non illa loco nec origine gentis
clara, sed arte fuit: pater huic Colophonius Idmon
Phocaico bibulas tinguebat murice lanas;
occiderat mater, sed et haec de plebe suoque　　　　6-10
aequa viro fuerat; Lydas tamen illa per urbes
quaesierat studio nomen memorabile, quamvis
orta domo parva parvis habitabat Hypaepis.
huius ut aspicerent opus admirabile, saepe
deseruere sui nymphae vineta Timoli,　　　　6-15
deseruere suas nymphae Pactolides undas.
nec factas solum vestes, spectare juvabat
tum quoque, cum fierent: tantus decor affuit arti,
sive rudem primos lanam glomerabat in orbes,
seu digitis subigebat opus repetitaque longo　　　　6-20
vellera mollibat nebulas aequantia tractu,
sive levi teretem versabat pollice fusum,
seu pingebat acu; scires a Pallade doctam.
quod tamen ipsa negat tantaque offensa magistra
'certet' ait 'mecum: nihil est, quod victa recusem!'　　　　6-25
　　 Pallas anum simulat: falsosque in tempora canos
addit et infirmos, baculo quos sustinet, artus.
tum sic orsa loqui 'non omnia grandior aetas,
quae fugiamus, habet: seris venit usus ab annis.
consilium ne sperne meum: tibi fama petatur　　　　6-30
inter mortales faciendae maxima lanae;
cede deae veniamque tuis, temeraria, dictis
supplice voce roga: veniam dabit illa roganti.'
adspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit
vixque manum retinens confessaque vultibus iram　　　　6-35
talibus obscuram resecuta est Pallada dictis:
'mentis inops longaque venis confecta senecta,
et nimium vixisse diu nocet. audiat istas,
si qua tibi nurus est, si qua est tibi filia, voces;
consilii satis est in me mihi, neve monendo　　　　6-40
profecisse putes, eadem est sententia nobis.
cur non ipsa venit? cur haec certamina vitat?'
tum dea 'venit!' ait formamque removit anilem
Palladaque exhibuit: venerantur numina nymphae
Mygdonidesque nurus; sola est non territa virgo,　　　　6-45
sed tamen erubuit, subitusque invita notavit
ora rubor rursusque evanuit, ut solet aer
purpureus fieri, cum primum Aurora movetur,
et breve post tempus candescere solis ab ortu.
perstat in incepto stolidaeque cupidine palmae　　　　6-50
in sua fata ruit; neque enim Jove nata recusat
nec monet ulterius nec jam certamina differt.
haud mora, constituunt diversis partibus ambae
et gracili geminas intendunt stamine telas:
tela jugo vincta est, stamen secernit harundo,　　　　6-55
inseritur medium radiis subtemen acutis,
quod digiti expediunt, atque inter stamina ductum
percusso paviunt insecti pectine dentes.
utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes
bracchia docta movent, studio fallente laborem.　　　　6-60
illic et Tyrium quae purpura sensit aenum
texitur et tenues parvi discriminis umbrae;
qualis ab imbre solent percussis solibus arcus
inficere ingenti longum curvamine caelum;
in quo diversi niteant cum mille colores,　　　　6-65
transitus ipse tamen spectantia lumina fallit:
usque adeo, quod tangit, idem est; tamen ultima distant.
illic et lentum filis immittitur aurum
et vetus in tela deducitur argumentum.
　　 Cecropia Pallas scopulum Mavortis in arce　　　　6-70
pingit et antiquam de terrae nomine litem.
bis sex caelestes medio Jove sedibus altis
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum
inscribit facies: Jovis est regalis imago;
stare deum pelagi longoque ferire tridente　　　　6-75
aspera saxa facit, medioque e vulnere saxi
exsiluisse fretum, quo pignore vindicet urbem;
at sibi dat clipeum, dat acutae cuspidis hastam,
dat galeam capiti, defenditur aegide pectus,
percussamque sua simulat de cuspide terram　　　　6-80
edere cum bacis fetum canentis olivae;
mirarique deos: operis Victoria finis.
ut tamen exemplis intellegat aemula laudis,
quod pretium speret pro tam furialibus ausis
quattuor in partes certamina quattuor addit,　　　　6-85
clara colore suo, brevibus distincta sigillis:
Threiciam Rhodopen habet angulus unus et Haemum,
nunc gelidos montes, mortalia corpora quondam,
nomina summorum sibi qui tribuere deorum;
altera Pygmaeae fatum miserabile matris　　　　6-90
pars habet: hanc Juno victam certamine jussit
esse gruem populisque suis indicere bellum;
pinxit et Antigonen, ausam contendere quondam
cum magni consorte Jovis, quam regia Juno
in volucrem vertit, nec profuit Ilion illi　　　　6-95
Laomedonve pater, sumptis quin candida pennis
ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro;
qui superest solus, Cinyran habet angulus orbum;
isque gradus templi, natarum membra suarum,
amplectens saxoque jacens lacrimare videtur.　　　　6-100
circuit extremas oleis pacalibus oras
(is modus est) operisque sua facit arbore finem.
　　 Maeonis elusam designat imagine tauri
Europam: verum taurum, freta vera putares;
ipsa videbatur terras spectare relictas　　　　6-105
et comites clamare suas tactumque vereri
adsilientis aquae timidasque reducere plantas.
fecit et Asterien aquila luctante teneri,
fecit olorinis Ledam recubare sub alis;
addidit, ut satyri celatus imagine pulchram　　　　6-110
Juppiter implerit gemino Nycteida fetu,
Amphitryon fuerit, cum te, Tirynthia, cepit,
aureus ut Danaen, Asopida luserit ignis,
Mnemosynen pastor, varius Deoida serpens.
te quoque mutatum torvo, Neptune, juvenco　　　　6-115
virgine in Aeolia posuit; tu visus Enipeus
gignis Aloidas, aries Bisaltida fallis,
et te flava comas frugum mitissima mater
sensit equum, sensit volucrem crinita colubris
mater equi volucris, sensit delphina Melantho:　　　　6-120
omnibus his faciemque suam faciemque locorum
reddidit. est illic agrestis imagine Phoebus,
utque modo accipitris pennas, modo terga leonis
gesserit, ut pastor Macareida luserit Issen,
Liber ut Erigonen falsa deceperit uva,　　　　6-125
ut Saturnus equo geminum Chirona crearit.
ultima pars telae, tenui circumdata limbo,
nexilibus flores hederis habet intertextos.
　　 Non illud Pallas, non illud carpere Livor
possit opus: doluit successu flava virago　　　　6-130
et rupit pictas, caelestia crimina, vestes,
utque Cytoriaco radjum de monte tenebat,
ter quater Idmoniae frontem percussit Arachnes.
non tulit infelix laqueoque animosa ligavit
guttura: pendentem Pallas miserata levavit　　　　6-135
atque ita 'vive quidem, pende tamen, improba' dixit,
'lexque eadem poenae, ne sis secura futuri,
dicta tuo generi serisque nepotibus esto!'
post ea discedens sucis Hecateidos herbae
sparsit: et extemplo tristi medicamine tactae　　　　6-140
defluxere comae, cum quis et naris et aures,
fitque caput minimum; toto quoque corpore parva est:
in latere exiles digiti pro cruribus haerent,
cetera venter habet, de quo tamen illa remittit
stamen et antiquas exercet aranea telas.　　　　6-145
　　 Lydia tota fremit, Phrygiaeque per oppida facti
rumor it et magnum sermonibus occupat orbem.
ante suos Niobe thalamos cognoverat illam,
tum cum Maeoniam virgo Sipylumque colebat;
nec tamen admonita est poena popularis Arachnes,　　　　6-150
cedere caelitibus verbisque minoribus uti.
multa dabant animos; sed enim nec conjugis artes
nec genus amborum magnique potentia regni
sic placuere illi, quamvis ea cuncta placerent,
ut sua progenies; et felicissima matrum　　　　6-155
dicta foret Niobe, si non sibi visa fuisset.
nam sata Tiresia venturi praescia Manto
per medias fuerat divino concita motu
vaticinata vias: 'Ismenides, ite frequentes
et date Latonae Latonigenisque duobus　　　　6-160
cum prece tura pia lauroque innectite crinem:
ore meo Latona jubet.' paretur, et omnes
Thebaides jussis sua tempora frondibus ornant
turaque dant sanctis et verba precantia flammis.
　　 Ecce venit comitum Niobe celeberrima turba　　　　6-165
vestibus intexto Phrygiis spectabilis auro
et, quantum ira sinit, formosa; movensque decoro
cum capite immissos umerum per utrumque capillos
constitit, utque oculos circumtulit alta superbos,
'quis furor auditos' inquit 'praeponere visis　　　　6-170
caelestes? aut cur colitur Latona per aras,
numen adhuc sine ture meum est? mihi Tantalus auctor,
cui licuit soli superorum tangere mensas;
Pleiadum soror est genetrix mea; maximus Atlas
est avus, aetherium qui fert cervicibus axem;　　　　6-175
Juppiter alter avus; socero quoque glorior illo.
me gentes metuunt Phrygiae, me regia Cadmi
sub domina est, fidibusque mei commissa mariti
moenia cum populis a meque viroque reguntur.
in quamcumque domus adverti lumina partem,　　　　6-180
immensae spectantur opes; accedit eodem
digna dea facies; huc natas adice septem
et totidem juvenes et mox generosque nurusque!
quaerite nunc, habeat quam nostra superbia causam,
nescio quoque audete satam Titanida Coeo　　　　6-185
Latonam praeferre mihi, cui maxima quondam
exiguam sedem pariturae terra negavit!
nec caelo nec humo nec aquis dea vestra recepta est:
exsul erat mundi, donec miserata vagantem
"hospita tu terris erras, ego" dixit "in undis"　　　　6-190
instabilemque locum Delos dedit. illa duorum
facta parens: uteri pars haec est septima nostri.
sum felix (quis enim neget hoc?) felixque manebo
(hoc quoque quis dubitet?): tutam me copia fecit.
maior sum quam cui possit Fortuna nocere,　　　　6-195
multaque ut eripiat, multo mihi plura relinquet.
excessere metum mea jam bona. fingite demi
huic aliquid populo natorum posse meorum:
non tamen ad numerum redigar spoliata duorum,
Latonae turbam, qua quantum distat ab orba?　　　　6-200
ite—satis pro re sacri—laurumque capillis
ponite!' deponunt et sacra infecta relinquunt,
quodque licet, tacito venerantur murmure(ひそかに口の中で) numen.

　　 Indignata dea est summoque in vertice Cynthi
talibus est dictis gemina cum prole locuta:　　　　6-205
'en ego vestra parens, vobis animosa creatis,
et nisi Junoni nulli cessura dearum,
an dea sim, dubitor perque omnia saecula cultis
arceor, o nati, nisi vos succurritis, aris.
nec dolor hic solus; diro convicia facto　　　　6-210
Tantalis adjecit vosque est postponere natis
ausa suis et me, quod in ipsam reccidat, orbam
dixit et exhibuit linguam scelerata paternam.'
adjectura preces erat his Latona relatis:
'desine!' Phoebus ait, 'poenae mora longa querella est!'　　　　6-215
dixit idem Phoebe, celerique per aera lapsu
contigerant tecti Cadmeida nubibus arcem.
　　 Planus erat lateque patens prope moenia campus,
adsiduis pulsatus equis, ubi turba rotarum
duraque mollierat subjectas ungula glaebas.　　　　6-220
pars ibi de septem genitis Amphione fortes
conscendunt in equos Tyrioque rubentia suco
terga premunt auroque graves moderantur habenas.
e quibus Ismenus, qui matri sarcina quondam
prima suae fuerat, dum certum flectit in orbem　　　　6-225
quadripedis cursus spumantiaque ora coercet,
'ei mihi!' conclamat medioque in pectore fixa
tela gerit frenisque manu moriente remissis
in latus a dextro paulatim defluit armo.
proximus audito sonitu per inane pharetrae　　　　6-230
frena dabat Sipylus, veluti cum praescius imbris
nube fugit visa pendentiaque undique rector
carbasa deducit, ne qua levis effluat aura:
frena tamen dantem non evitabile telum
consequitur, summaque tremens cervice sagitta　　　　6-235
haesit, et exstabat nudum de gutture ferrum;
ille, ut erat, pronus per crura admissa jubasque
volvitur et calido tellurem sanguine foedat.
Phaedimus infelix et aviti nominis heres
Tantalus, ut solito finem imposuere labori,　　　　6-240
transierant ad opus nitidae juvenale palaestrae;
et jam contulerant arto luctantia nexu
pectora pectoribus, cum tento concita nervo,
sicut erant juncti, trajecit utrumque sagitta.
ingemuere simul, simul incurvata dolore　　　　6-245
membra solo posuere, simul suprema jacentes
lumina versarunt, animam simul exhalarunt.
adspicit Alphenor laniataque pectora plangens
advolat, ut gelidos complexibus adlevet artus,
inque pio cadit officio; nam Delius illi　　　　6-250
intima fatifero rupit praecordia ferro.
quod simul eductum est, pars et pulmonis in hamis
eruta cumque anima cruor est effusus in auras.
at non intonsum simplex Damasicthona vulnus
afficit: ictus erat, qua crus esse incipit et qua　　　　6-255
mollia nervosus facit internodia poples.
dumque manu temptat trahere exitiabile telum,
altera per jugulum pennis tenus acta sagitta est.
expulit hanc sanguis seque eiaculatus in altum
emicat et longe terebrata prosilit aura.　　　　6-260
ultimus Ilioneus non profectura precando
bracchia sustulerat 'di' que 'o communiter omnes,'
dixerat ignarus non omnes esse rogandos
'parcite!' motus erat, cum jam revocabile telum
non fuit, arcitenens; minimo tamen occidit ille　　　　6-265
vulnere, non alte percusso corde sagitta.
　　 Fama mali populique dolor lacrimaeque suorum
tam subitae matrem certam fecere ruinae,
mirantem potuisse irascentemque, quod ausi
hoc essent superi, quod tantum juris haberent;　　　　6-270
nam pater Amphion ferro per pectus adacto
finierat moriens pariter cum luce dolorem.
heu! quantum haec Niobe Niobe distabat ab illa,
quae modo Latois populum submoverat aris
et mediam tulerat gressus resupina per urbem　　　　6-275
invidiosa suis; at nunc miseranda vel hosti!
corporibus gelidis incumbit et ordine nullo
oscula dispensat natos suprema per omnes;
a quibus ad caelum liventia bracchia tollens
'pascere, crudelis, nostro, Latona, dolore,　　　　6-280
pascere' ait 'satiaque meo tua pectora luctu!
[corque ferum satia!' dixit. 'per funera septem]
efferor: exsulta victrixque inimica triumpha!
cur autem victrix? miserae mihi plura supersunt,
quam tibi felici; post tot quoque funera vinco!'　　　　6- 285
　　 Dixerat, et sonuit contento nervus ab arcu;
qui praeter Nioben unam conterruit omnes:
illa malo est audax. stabant cum vestibus atris
ante toros fratrum demisso crine sorores;
e quibus una trahens haerentia viscere tela　　　　6-290
imposito fratri moribunda relanguit ore;
altera solari miseram conata parentem
conticuit subito duplicataque vulnere caeco est.
[oraque compressit, nisi postquam spiritus ibat]
haec frustra fugiens collabitur, illa sorori　　　　6-295
immoritur; latet haec, illam trepidare videres.
sexque datis leto diversaque vulnera passis
ultima restabat; quam toto corpore mater,
tota veste tegens 'unam minimamque relinque!
de multis minimam posco' clamavit 'et unam.'　　　　6-300
dumque rogat, pro qua rogat, occidit: orba resedit
exanimes inter natos natasque virumque
deriguitque malis; nullos movet aura capillos,
in vultu color est sine sanguine, lumina maestis
stant immota genis, nihil est in imagine vivum.　　　　6-305
ipsa quoque interius cum duro lingua palato
congelat, et venae desistunt posse moveri;
nec flecti cervix nec bracchia reddere motus
nec pes ire potest; intra quoque viscera saxum est.
flet tamen et validi circumdata turbine venti　　　　6-310
in patriam rapta est: ibi fixa cacumine montis
liquitur, et lacrimas etiam nunc marmora manant.
　　 Tum vero cuncti manifestam numinis iram
femina virque timent cultuque impensius omnes
magna gemelliparae venerantur numina divae;　　　　6-315
utque fit, a facto propiore priora renarrant.
e quibus unus ait: 'Lyciae quoque fertilis agris
non impune deam veteres sprevere coloni.
res obscura quidem est ignobilitate virorum,
mira tamen: vidi praesens stagnumque locumque　　　　6-320
prodigio notum. nam me jam grandior aevo
impatiensque viae genitor deducere lectos
jusserat inde boves gentisque illius eunti
ipse ducem dederat, cum quo dum pascua lustro,
ecce lacu medio sacrorum nigra favilla　　　　6-325
ara vetus stabat tremulis circumdata cannis.
restitit et pavido "faveas mihi!" murmure dixit
dux meus, et simili "faveas!" ego murmure dixi.
Naiadum Faunine foret tamen ara rogabam
indigenaene, dei, cum talia rettulit hospes:　　　　6-330
"non hac, o juvenis, montanum numen in ara est;
illa suam vocat hanc, cui quondam regia conjunx
orbem interdixit, quam vix erratica Delos
orantem accepit tum, cum levis insula nabat;
illic incumbens cum Palladis arbore palmae　　　　6-335
edidit invita geminos Latona noverca.
hinc quoque Junonem fugisse puerpera fertur
inque suo portasse sinu, duo numina, natos.
jamque Chimaeriferae, cum sol gravis ureret arva,
finibus in Lyciae longo dea fessa labore　　　　6- 340
sidereo siccata sitim collegit ab aestu,
uberaque ebiberant avidi lactantia nati.
forte lacum mediocris aquae prospexit in imis
vallibus; agrestes illic fruticosa legebant
vimina cum juncis gratamque paludibus ulvam;　　　　6-345
accessit positoque genu Titania terram
pressit, ut hauriret gelidos potura liquores.
rustica turba vetat; dea sic affata vetantis:
'quid prohibetis aquis? usus communis aquarum est.
nec solem proprium natura nec aera fecit　　　　6-350
nec tenues undas: ad publica munera veni;
quae tamen ut detis, supplex peto. non ego nostros
abluere hic artus lassataque membra parabam,
sed relevare sitim. caret os umore loquentis,
et fauces arent, vixque est via vocis in illis.　　　　6-355
haustus aquae mihi nectar erit, vitamque fatebor
accepisse simul: vitam dederitis in unda.
hi quoque vos moveant, qui nostro bracchia tendunt
parva sinu,' et casu tendebant bracchia nati.
quem non blanda deae potuissent verba movere?　　　　6-360
hi tamen orantem perstant prohibere minasque,
ni procul abscedat, conviciaque insuper addunt.
nec satis est, ipsos etiam pedibusque manuque
turbavere lacus imoque e gurgite mollem
huc illuc limum saltu movere maligno.　　　　6-365
distulit ira sitim; neque enim jam filia Coei
supplicat indignis nec dicere sustinet ultra
verba minora dea tollensque ad sidera palmas
'aeternum stagno' dixit 'vivatis in isto!'
eveniunt optata deae: juvat esse sub undis　　　　6-370
et modo tota cava submergere membra palude,
nunc proferre caput, summo modo gurgite nare,
saepe super ripam stagni consistere, saepe
in gelidos resilire lacus, sed nunc quoque turpes
litibus exercent linguas pulsoque pudore,　　　　6-375
quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptant.
vox quoque jam rauca est, inflataque colla tumescunt,
ipsaque dilatant patulos convicia rictus;
terga caput tangunt, colla intercepta videntur,
spina viret, venter, pars maxima corporis, albet,　　　　6-380
limosoque novae saliunt in gurgite ranae."'
　　 Sic ubi nescio quis Lycia de gente virorum
rettulit exitium, satyri reminiscitur alter,
quem Tritoniaca Latous harundine victum
affecit poena. 'quid me mihi detrahis?' inquit;　　　　6-385
'a! piget, a! non est' clamabat 'tibia tanti.'
clamanti cutis est summos direpta per artus,
nec quicquam nisi vulnus erat; cruor undique manat,
detectique patent nervi, trepidaeque sine ulla
pelle micant venae; salientia viscera possis　　　　6-390
et perlucentes numerare in pectore fibras.
illum ruricolae, silvarum numina, fauni
et satyri fratres et tunc quoque carus Olympus
et nymphae flerunt, et quisquis montibus illis
lanigerosque greges armentaque bucera pavit.　　　　6-395
fertilis immaduit madefactaque terra caducas
concepit lacrimas ac venis perbibit imis;
quas ubi fecit aquam, vacuas emisit in auras.
inde petens rapidus ripis declivibus aequor
Marsya nomen habet, Phrygiae liquidissimus amnis.　　　　6-400
　　 Talibus extemplo redit ad praesentia dictis
vulgus et exstinctum cum stirpe Amphiona luget;
mater in invidia est: hanc tunc quoque dicitur unus
flesse Pelops umeroque, suas a pectore postquam
deduxit vestes, ebur ostendisse sinistro.　　　　6-405
concolor hic umerus nascendi tempore dextro
corporeusque fuit; manibus mox caesa paternis
membra ferunt junxisse deos, aliisque repertis,
qui locus est juguli medius summique lacerti,
defuit: impositum est non comparentis in usum　　　　6-410
partis ebur, factoque Pelops fuit integer illo.
　　 Finitimi proceres coeunt, urbesque propinquae
oravere suos ire ad solacia reges,
Argosque et Sparte Pelopeiadesque Mycenae
et nondum torvae Calydon invisa Dianae　　　　6-415
Orchomenosque ferax et nobilis aere Corinthus
Messeneque ferox Patraeque humilesque Cleonae
et Nelea Pylos neque adhuc Pittheia Troezen,
quaeque urbes aliae bimari clauduntur ab Isthmo
exteriusque sitae bimari spectantur ab Isthmo;　　　　6-420
credere quis posset? solae cessastis Athenae.
obstitit officio bellum, subvectaque ponto
barbara Mopsopios terrebant agmina muros.
　　 Threicius Tereus haec auxiliaribus armis
fuderat et clarum vincendo nomen habebat;　　　　6- 425
quem sibi Pandion opibusque virisque potentem
et genus a magno ducentem forte Gradivo
conubio Procnes junxit; non pronuba Juno,
non Hymenaeus adest, non illi Gratia lecto:
Eumenides tenuere faces de funere raptas,　　　　6-430
Eumenides stravere torum, tectoque profanus
incubuit bubo thalamique in culmine sedit.
hac ave conjuncti Procne Tereusque, parentes
hac ave sunt facti; gratata est scilicet illis
Thracia, disque ipsi grates egere; diemque,　　　　6-435
quaque data est claro Pandione nata tyranno
quaque erat ortus Itys, festum jussere vocari:
usque adeo latet utilitas.
　　 Jam tempora Titan
quinque per autumnos repetiti duxerat anni,
cum blandita viro Procne 'si gratia' dixit　　　　6-440
'ulla mea est, vel me visendae mitte sorori,
vel soror huc veniat: redituram tempore parvo
promittes socero; magni mihi muneris instar
germanam vidisse dabis.' jubet ille carinas
in freta deduci veloque et remige portus　　　　6-445
Cecropios intrat Piraeaque litora tangit.
ut primum soceri data copia, dextera dextrae
jungitur, et fausto committitur omine sermo.
coeperat, adventus causam, mandata referre
conjugis et celeres missae spondere recursus:　　　　6-450
ecce venit magno dives Philomela paratu,
divitior forma; quales audire solemus
naidas et dryadas mediis incedere silvis,
si modo des illis cultus similesque paratus.
non secus exarsit conspecta virgine Tereus,　　　　6-455
quam si quis canis ignem supponat aristis
aut frondem positasque cremet faenilibus herbas.
digna quidem facies; sed et hunc innata libido
exstimulat, pronumque genus regionibus illis
in Venerem est: flagrat vitio gentisque suoque.　　　　6-460
impetus est illi comitum corrumpere curam
nutricisque fidem nec non ingentibus ipsam
sollicitare datis totumque impendere regnum
aut rapere et saevo raptam defendere bello;
et nihil est, quod non effreno captus amore　　　　6-465
ausit, nec capiunt inclusas pectora flammas.
jamque moras male fert cupidoque revertitur ore
ad mandata Procnes et agit sua vota sub illa.
facundum faciebat amor, quotiensque rogabat
ulterius justo, Procnen ita velle ferebat.　　　　6-470
addidit et lacrimas, tamquam mandasset et illas.
pro superi, quantum mortalia pectora caecae
noctis habent! ipso sceleris molimine Tereus
creditur esse pius laudemque a crimine sumit.
quid, quod idem Philomela cupit, patriosque lacertis　　　　6-475
blanda tenens umeros, ut eat visura sororem,
perque suam contraque suam petit ipsa salutem.
spectat eam Tereus praecontrectatque videndo
osculaque et collo circumdata bracchia cernens
omnia pro stimulis facibusque ciboque furoris　　　　6-480
accipit, et quotiens amplectitur illa parentem,
esse parens vellet: neque enim minus impius esset.
vincitur ambarum genitor prece: gaudet agitque
illa patri grates et successisse duabus
id putat infelix, quod erit lugubre duabus.　　　　6-485
　　 Jam labor exiguus Phoebo restabat, equique
pulsabant pedibus spatium declivis Olympi:
regales epulae mensis et Bacchus in auro
ponitur; hinc placido dant turgida corpora somno.
at rex Odrysius, quamvis secessit, in illa　　　　6-490
aestuat et repetens faciem motusque manusque
qualia vult fingit quae nondum vidit et ignes
ipse suos nutrit cura removente soporem.
lux erat, et generi dextram complexus euntis
Pandion comitem lacrimis commendat obortis:　　　　6-495
'hanc ego, care gener, quoniam pia causa coegit,
et voluere ambae (voluisti tu quoque, Tereu)
do tibi perque fidem cognataque pectora supplex,
per superos oro, patrio ut tuearis amore
et mihi sollicitae lenimen dulce senectae　　　　6-500
quam primum (omnis erit nobis mora longa) remittas;
tu quoque quam primum (satis est procul esse sororem),
si pietas ulla est, ad me, Philomela, redito!'
mandabat pariterque suae dabat oscula natae,
et lacrimae mites inter mandata cadebant;　　　　6-505
utque fide pignus dextras utriusque poposcit
inter seque datas junxit natamque nepotemque
absentes pro se memori rogat ore salutent;
supremumque vale pleno singultibus ore
vix dixit timuitque suae praesagia mentis.　　　　6- 510
　　 Ut semel imposita est pictae Philomela carinae,
admotumque fretum remis tellusque repulsa est,
'vicimus!' exclamat, 'mecum mea vota feruntur!'
exsultatque et vix animo sua gaudia differt
barbarus et nusquam lumen detorquet ab illa,　　　　6-515
non aliter quam cum pedibus praedator obuncis
deposuit nido leporem Jovis ales in alto;
nulla fuga est capto, spectat sua praemia raptor.
　　 Jamque iter effectum, jamque in sua litora fessis
puppibus exierant, cum rex Pandione natam　　　　6-520
in stabula alta trahit, silvis obscura vetustis,
atque ibi pallentem trepidamque et cuncta timentem
et jam cum lacrimis, ubi sit germana, rogantem
includit fassusque nefas et virginem et unam
vi superat frustra clamato saepe parente,　　　　6-525
saepe sorore sua, magnis super omnia divis.
illa tremit velut agna pavens, quae saucia cani
ore excussa lupi nondum sibi tuta videtur,
utque columba suo madefactis sanguine plumis
horret adhuc avidosque timet, quibus haeserat, ungues.　　　　6-530
mox ubi mens rediit, passos laniata capillos,
lugenti similis caesis plangore lacertis
intendens palmas 'o diris barbare factis,
o crudelis' ait, 'nec te mandata parentis
cum lacrimis movere piis nec cura sororis　　　　6-535
nec mea virginitas nec conjugialia jura?
omnia turbasti; paelex ego facta sororis,
tu geminus conjunx, hostis mihi debita Procne!
quin animam hanc, ne quod facinus tibi, perfide, restet,
eripis? atque utinam fecisses ante nefandos　　　　6-540
concubitus: vacuas habuissem criminis umbras.
si tamen haec superi cernunt, si numina divum
sunt aliquid, si non perierunt omnia mecum,
quandocumque mihi poenas dabis! ipsa pudore
projecto tua facta loquar: si copia detur,　　　　6-545
in populos veniam; si silvis clausa tenebor,
implebo silvas et conscia saxa movebo;
audiet haec aether et si deus ullus in illo est!'
　　 Talibus ira feri postquam commota tyranni
nec minor hac metus est, causa stimulatus utraque,　　　　6-550
quo fuit accinctus, vagina liberat ensem
arreptamque coma fixis post terga lacertis
vincla pati cogit; jugulum Philomela parabat
spemque suae mortis viso conceperat ense:
ille indignantem et nomen patris usque vocantem　　　　6-555
luctantemque loqui comprensam forcipe linguam
abstulit ense fero. radix micat ultima linguae,
ipsa jacet terraeque tremens immurmurat atrae,
utque salire solet mutilatae cauda colubrae,
palpitat et moriens dominae vestigia quaerit.　　　　6-560
hoc quoque post facinus (vix ausim credere) fertur
saepe sua lacerum repetisse libidine corpus.
　　 Sustinet ad Procnen post talia facta reverti;
conjuge quae viso germanam quaerit, at ille
dat gemitus fictos commentaque funera narrat,　　　　6-565
et lacrimae fecere fidem. velamina Procne
deripit ex umeris auro fulgentia lato
induiturque atras vestes et inane sepulcrum
constituit falsisque piacula manibus infert
et luget non sic lugendae fata sororis.　　　　6-570
　　 Signa deus bis sex acto lustraverat anno;
quid faciat Philomela? fugam custodia claudit,
structa rigent solido stabulorum moenia saxo,
os mutum facti caret indice. grande doloris
ingenium est, miserisque venit sollertia rebus:　　　　6-575
stamina barbarica suspendit callida tela
purpureasque notas filis intexuit albis,
indicium sceleris; perfectaque tradidit uni,
utque ferat dominae, gestu rogat; illa rogata
pertulit ad Procnen nec scit, quid tradat in illis.　　　　6-580
evolvit vestes saevi matrona tyranni
germanaeque suae fatum miserabile legit
et (mirum potuisse) silet: dolor ora repressit,
verbaque quaerenti satis indignantia linguae
defuerunt, nec flere vacat, sed fasque nefasque　　　　6-585
confusura ruit poenaeque in imagine tota est.
　　 Tempus erat, quo sacra solent trieterica Bacchi
Sithoniae celebrare nurus: (nox conscia sacris,
nocte sonat Rhodope tinnitibus aeris acuti)
nocte sua est egressa domo regina deique　　　　6-590
ritibus instruitur furialiaque accipit arma;
vite caput tegitur, lateri cervina sinistro
vellera dependent, umero levis incubat hasta.
concita per silvas turba comitante suarum
terribilis Procne furiisque agitata doloris,　　　　6-595
Bacche, tuas simulat: venit ad stabula avia tandem
exululatque euhoeque sonat portasque refringit
germanamque rapit raptaeque insignia Bacchi
induit et vultus hederarum frondibus abdit
attonitamque trahens intra sua moenia ducit.　　　　6-600
　　 Ut sensit tetigisse domum Philomela nefandam,
horruit infelix totoque expalluit ore;
nacta locum Procne sacrorum pignora demit
oraque develat miserae pudibunda sororis
amplexumque petit; sed non attollere contra　　　　6-605
sustinet haec oculos paelex sibi visa sororis
dejectoque in humum vultu jurare volenti
testarique deos, per vim sibi dedecus illud
illatum, pro voce manus fuit. ardet et iram
non capit ipsa suam Procne fletumque sororis　　　　6-610
corripiens 'non est lacrimis hoc' inquit 'agendum,
sed ferro, sed si quid habes, quod vincere ferrum
possit. in omne nefas ego me, germana, paravi:
aut ego, cum facibus regalia tecta cremabo,
artificem mediis immittam Terea flammis,　　　　6-615
aut linguam atque oculos et quae tibi membra pudorem
abstulerunt ferro rapiam, aut per vulnera mille
sontem animam expellam! magnum quodcumque paravi;
quid sit, adhuc dubito.'
　　 Peragit dum talia Procne,
ad matrem veniebat Itys; quid possit, ab illo　　　　6-620
admonita est oculisque tuens immitibus 'a! quam
es similis patri!' dixit nec plura locuta
triste parat facinus tacitaque exaestuat ira.
ut tamen accessit natus matrique salutem
attulit et parvis adduxit colla lacertis　　　　6-625
mixtaque blanditiis puerilibus oscula junxit,
mota quidem est genetrix, infractaque constitit ira
invitique oculi lacrimis maduere coactis;
sed simul ex nimia mentem pietate labare
sensit, ab hoc iterum est ad vultus versa sororis　　　　6-630
inque vicem spectans ambos 'cur admovet' inquit
'alter blanditias, rapta silet altera lingua?
quam vocat hic matrem, cur non vocat illa sororem?
cui sis nupta, vide, Pandione nata, marito!
degeneras! scelus est pietas in conjuge Tereo.'　　　　6-635
nec mora, traxit Ityn, veluti Gangetica cervae
lactentem fetum per silvas tigris opacas,
utque domus altae partem tenuere remotam,
tendentemque manus et jam sua fata videntem
et 'mater! mater!' clamantem et colla petentem　　　　6-640
ense ferit Procne, lateri qua pectus adhaeret,
nec vultum vertit. satis illi ad fata vel unum
vulnus erat: jugulum ferro Philomela resolvit,
vivaque adhuc animaeque aliquid retinentia membra
dilaniant. pars inde cavis exsultat aenis,　　　　6-645
pars veribus stridunt; manant penetralia tabo.
　　 His adhibet conjunx ignarum Terea mensis
et patrii moris sacrum mentita, quod uni
fas sit adire viro, comites famulosque removit.
ipse sedens solio Tereus sublimis avito　　　　6-650
vescitur inque suam sua viscera congerit alvum,
tantaque nox animi est, 'Ityn huc accersite!' dixit.
dissimulare nequit crudelia gaudia Procne
jamque suae cupiens exsistere nuntia cladis
'intus habes, quem poscis' ait: circumspicit ille　　　　6-655
atque, ubi sit, quaerit; quaerenti iterumque vocanti,
sicut erat sparsis furiali caede capillis,
prosiluit Ityosque caput Philomela cruentum
misit in ora patris nec tempore maluit ullo
posse loqui et meritis testari gaudia dictis.　　　　6-660
Thracius ingenti mensas clamore repellit
vipereasque ciet Stygia de valle sorores
et modo, si posset, reserato pectore diras
egerere inde dapes semesaque viscera gestit,
flet modo seque vocat bustum miserabile nati,　　　　6-665
nunc sequitur nudo genitas Pandione ferro.
corpora Cecropidum pennis pendere putares:
pendebant pennis. quarum petit altera silvas,
altera tecta subit, neque adhuc de pectore caedis
excessere notae, signataque sanguine pluma est.　　　　6-670
ille dolore suo poenaeque cupidine velox
vertitur in volucrem, cui stant in vertice cristae.
prominet immodicum pro longa cuspide rostrum;
nomen epops volucri, facies armata videtur.
　　 Hic dolor ante diem longaeque extrema senectae　　　　6-675
tempora Tartareas Pandiona misit ad umbras.
sceptra loci rerumque capit moderamen Erectheus,
iustitia dubium validisne potentior armis.
quattuor ille quidem juvenes totidemque crearat
femineae sortis, sed erat par forma duarum.　　　　6-680
e quibus Aeolides Cephalus te conjuge felix,
Procri, fuit; Boreae Tereus Thracesque nocebant,
dilectaque diu caruit deus Orithyia,
dum rogat et precibus mavult quam viribus uti;
ast ubi blanditiis agitur nihil, horridus ira,　　　　6-685
quae solita est illi nimiumque domestica vento,
'et merito!' dixit; 'quid enim mea tela reliqui,
saevitiam et vires iramque animosque minaces,
admovique preces, quarum me dedecet usus?
apta mihi vis est: vi tristia nubila pello,　　　　6-690
vi freta concutio nodosaque robora verto
induroque nives et terras grandine pulso;
idem ego, cum fratres caelo sum nactus aperto
(nam mihi campus is est), tanto molimine luctor,
ut medius nostris concursibus insonet aether　　　　6-695
exsiliantque cavis elisi nubibus ignes;
idem ego, cum subii convexa foramina terrae
supposuique ferox imis mea terga cavernis,
sollicito manes totumque tremoribus orbem.
hac ope debueram thalamos petiisse, socerque　　　　6-700
non orandus erat mihi sed faciendus Erectheus.'
haec Boreas aut his non inferiora locutus
excussit pennas, quarum jactatibus omnis
afflata est tellus latumque perhorruit aequor,
pulvereamque trahens per summa cacumina pallam　　　　6-705
verrit humum pavidamque metu caligine tectus
Orithyian amans fulvis amplectitur alis.
dum volat, arserunt agitati fortius ignes,
nec prius aerii cursus suppressit habenas,
quam Ciconum tenuit populos et moenia raptor.　　　　6-710
illic et gelidi conjunx Actaea tyranni
et genetrix facta est, partus enixa gemellos,
cetera qui matris, pennas genitoris haberent.
non tamen has una memorant cum corpore natas,
barbaque dum rutilis aberat subnixa capillis,　　　　6-715
implumes Calaisque puer Zetesque fuerunt;
mox pariter pennae ritu coepere volucrum
cingere utrumque latus, pariter flavescere malae.
ergo ubi concessit tempus puerile juventae,
vellera cum Minyis nitido radiantia villo　　　　6-720
per mare non notum prima petiere carina.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER SEPTIMVS

　　 Jamque fretum Minyae Pagasaea puppe secabant,
perpetuaque trahens(過ごす) inopem sub nocte senectam
Phineus visus erat, juvenesque Aquilone(北風) creati
virgineas volucres miseri senis ore fugarant,

すでにしてミニュアスの子孫たち(アルゴナウタエ)は、テッサリアのパガサの港でつくられた船にのって大海原をわたっていったが、やがて予言者ピネウスが永遠の闇のなかであわれな余生をおくっているの見た。北風の子らカラエスとゼテスは、この気の毒な老人の口もとから、あの乙女の顔をもった怪鳥ハルピュイアたちを追いはらってやった。

multaque perpessi claro sub Iasone tandem　　　　7-5
contigerant rapidas limosi(泥の) Phasidos undas.

こうして音にきこえた英雄イアソンのもとに多くの艱難辛苦にたえたのち、ついに一行は、濁水みなぎるコルキスのパシスの急流にたどりついた。

dumque adeunt regem Phrixeaque vellera poscunt
lexque(条件) datur Minyis(与複) magnorum horrenda laborum,

かれらは、さっそくコルキス王アエエテスのもとにおもむき、プリクソス(ヘレスポントスに溺れたヘレの兄)の金色の牡羊の皮を所望したが、王がミニュアスの子孫たちに課した条件は、おどろくばかり過酷な試煉であった。

concipit interea validos Aeetias(アエエテスの娘) ignes
et luctata(格闘する) diu, postquam ratione furorem　　　　7-10
vincere non poterat, 'frustra, Medea, repugnas(抵抗する):
nescio quis deus obstat,' ait, 'mirumque, nisi hoc est,
aut aliquid certe simile huic, quod amare vocatur.

これを聞いていたアエエテスの娘メデアの胸に、はげしい恋の炎がもえあがった。かの女は、ながいことわれとわがこころと戦ったが、ついに理性は情熱にうち勝つことができず、こういった。「メデアよ、いくら内心の戦いをつづけたとて、所詮甲斐のないこと。だれともしれぬひとりの神(キュービッド)が、おまえの邪魔をしているのだ。世にいう恋とは、これにちがいない。すくなくとも、これに似たものにちがいない。

nam cur jussa patris nimium mihi dura videntur?
sunt quoque dura nimis! cur, quem modo denique vidi,　　　　7-15
ne pereat, timeo? quae tanti causa timoris?

でなければ、お父さまがお出しになった条件をどうしてわたしが過酷すぎるなどと余計なことをおもうことがあろう。ほんとうに、あの要求はひどすぎる。あの方にはお会いしてまだまもないのに、あの方が死ぬような目に会わなければよいのにと願うなんて、どうしてだろう。こんなに心配する原因は、いったい、なにかしら。

excute virgineo conceptas pectore flammas,
si potes, infelix! si possem, sanior essem!

不幸な女よ、もしできることなら、そのもえさかる情炎を乙女の胸から消し去るがよい。それさえできれば、この胸のさわぎもしずまるにちがいない。

sed trahit invitam nova vis, aliudque cupido,
mens aliud suadet: video meliora proboque(正しいと思う),　　　　7-20
deteriora sequor. quid in hospite, regia virgo,
ureris et thalamos alieni concipis orbis?

だけど、なにかふしぎな力が、わたしの意思を枉げてしまう。感情がこうしろというと、理性
はああしろという。どちらの言い分がよいか、わたしにはよくわかっているし、それが正しいことだともおもう。しかし、結局わたしの気持を引きずっていくのは、それとはあべこべのことなのだ。王の娘よ、なぜ他国の男などに胸をこがし、異境での結婚生活をさえ考えたりするのか。

haec quoque terra potest, quod ames, dare. vivat an ille
occidat, in dis est. vivat tamen! idque precari
vel sine amore licet: quid enim commisit Iason?　　　　7-25

おまえの愛にふさわしい男性は、この国にもいるはずだ。あの若者が死のうが生きようが、それは神々の御旨にあること。いいえ、わたしは、どうしてもあの人に生きながらえてほしい! たとえあの人を愛していなくても、このことだけは、だれはばからずに神々にお願いすることができる。いったい、イアソンがどんな悪いことをしでかしたというのかしら。

quem, nisi crudelem, non tangat Iasonis aetas
et genus et virtus? quem non, ut cetera desint,
ore movere potest? certe mea pectora movit.

木石でないかぎり、イアソンの若さと素性と勇気にこころを惹かれない者があろうか。たとえほかに美点がなかったとしても、あの凛々しい風貌にこころを打たれない者があろうか。このわたしは、あの人にこころを動かされてしまった。

at nisi opem tulero, taurorum afflabitur ore
concurretque suae segeti, tellure creatis　　　　7-30
hostibus, aut avido dabitur fera(残酷な) praeda draconi.

だけど、わたしが助けてあげなければ、あの人は、牡牛どもに炎の息を吹きかけられてしまうわ(王の条件)。また、われとわが手で種子を播いた大地からうまれてきた敵どもともたたかわねばならないし、野獣のように貪欲な悪竜のあわれな餌食にもなってしまうわ。

hoc ego si patiar, tum me de tigride natam,
tum ferrum et scopulos gestare(抱く) in corde fatebor!

それをだまって見ているようでは、虎の腹からうまれた女といわれたり、こころに鉄と石をもった女だといわれてもしかたがないわ。

cur non et specto pereuntem oculosque videndo
conscelero(罪で汚す)? cur non tauros exhortor in illum　　　　7-35
terrigenasque feros insopitumque draconem?

それにしても、なぜかれが殺されるのを見ておれないのであろう。なぜこの眼はそれを見ることを忌みきらうのだろう。なぜわたしはかれにむかって猛牛どもや、土からうまれたおそろしい荒くれ男たちや、眠りを知らぬ悪竜をけしかけようとしないのかしら。

di meliora velint! quamquam non ista precanda(祈る),
sed facienda mihi.—prodamne(裏切る) ego regna parentis,
atque ope nescio quis servabitur(救う) advena nostra,
ut per me sospes(無事に) sine me det lintea(帆) ventis　　　　7-40
virque sit alterius, poenae Medea relinquar?

いいえ、いいえ、どうか神々がわたしにそんなことをおさせになりませんように！だけど、いまは祈っている場合ではない。なにか手を打たなくてはならないのだ。しかし、どうかしら。お父さまの王座に唾をかけ(＝金の羊毛をイアソンに渡すこと)、だれとも知らぬ異国者をこの手で救ってやるのはよいとしても、その挙句のはてに、わたしに救われた男が、わたしをつれずに帆をあげて行ってしまい、ほかの女と結婚し、このメデアだけがひとり残されて、罰をうけねばならないような羽目になるのではないかしら。

si facere hoc aliamve potest praeponere nobis,
occidat ingratus! sed non is vultus in illo,
non ea nobilitas animo est, ea gratia formae,
ut timeam fraudem meritique oblivia nostri.　　　　7-45

そんなことができるなら、そして、わたしをほかの女に乗りかえるような男なら、そんな恩知らずは死んでしまうがよい！だが、あの人の顔つきといい、けだかいこころばえといい、やさしい人となりといい、まさかそんな裏切りをはたらき、わたしの心づくしをわすれてしまうようなことがあろうとは考えられない。

et dabit ante fidem, cogamque in foedera testes
esse deos. quid tuta times? accingere et omnem
pelle moram: tibi se semper debebit Iason,
te face sollemni junget sibi perque Pelasgas
servatrix urbes matrum celebrabere turba.　　　　7-50
ergo ego germanam fratremque patremque deosque
et natale solum ventis ablata relinquam?
nempe pater saevus, nempe est mea barbara tellus,
frater adhuc infans; stant mecum vota sororis,
maximus intra me deus est! non magna relinquam,　　　　7-55
magna sequar: titulum servatae pubis Achivae
notitiamque soli melioris et oppida, quorum
hic quoque fama viget, cultusque artesque locorum,
quemque ego cum rebus, quas totus possidet orbis,
Aesoniden mutasse velim, quo conjuge felix　　　　7-60
et dis cara ferar et vertice sidera tangam.
quid, quod nescio qui mediis concurrere in undis
dicuntur montes ratibusque inimica Charybdis
nunc sorbere fretum, nunc reddere, cinctaque saevis
Scylla rapax canibus Siculo latrare profundo?　　　　7-65
nempe tenens, quod amo, gremioque in Iasonis haerens
per freta longa ferar; nihil illum amplexa verebor
aut, siquid metuam, metuam de conjuge solo.—
conjugiumne putas speciosaque nomina culpae
imponis, Medea, tuae?—quin aspice, quantum　　　　7-70
adgrediare nefas, et, dum licet, effuge crimen!'
dixit, et ante oculos rectum pietasque pudorque
constiterant, et victa dabat jam terga Cupido.
　　 Ibat ad antiquas Hecates Perseidos aras,
quas nemus umbrosum secretaque silva tegebat,　　　　7-75
et jam fortis erat, pulsusque recesserat ardor,
cum videt Aesoniden exstinctaque flamma reluxit.
erubuere genae, totoque recanduit ore,
utque solet ventis alimenta assumere, quaeque
parva sub inducta latuit scintilla favilla　　　　7-80
crescere et in veteres agitata resurgere vires,
sic jam lenis amor, jam quem languere putares,
ut vidit juvenem, specie praesentis inarsit.
et casu solito formosior Aesone natus
illa luce fuit: posses ignoscere amanti.　　　　7-85
spectat et in vultu veluti tum denique viso
lumina fixa tenet nec se mortalia demens
ora videre putat nec se declinat ab illo;
ut vero coepitque loqui dextramque prehendit
hospes et auxilium submissa voce rogavit　　　　7-90
promisitque torum, lacrimis ait illa profusis:
'quid faciam, video: nec me ignorantia veri
decipiet, sed amor. servabere munere nostro,
servatus promissa dato!' per sacra triformis
ille deae lucoque foret quod numen in illo　　　　7-95
perque patrem soceri cernentem cuncta futuri
eventusque suos et tanta pericula jurat:
creditus accepit cantatas protinus herbas
edidicitque usum laetusque in tecta recessit.
　　 Postera depulerat stellas Aurora micantes:　　　　7-100
conveniunt populi sacrum Mavortis in arvum
consistuntque jugis; medio rex ipse resedit
agmine purpureus sceptroque insignis eburno.
ecce adamanteis Vulcanum naribus efflant
aeripedes tauri, tactaeque vaporibus herbae　　　　7-105
ardent, utque solent pleni resonare camini,
aut ubi terrena silices fornace soluti
concipiunt ignem liquidarum aspergine aquarum,
pectora sic intus clausas volventia flammas
gutturaque usta sonant; tamen illis Aesone natus　　　　7-110
obvius it. vertere truces venientis ad ora
terribiles vultus praefixaque cornua ferro
pulvereumque solum pede pulsavere bisulco
fumificisque locum mugitibus impleverunt.
deriguere metu Minyae; subit ille nec ignes　　　　7-115
sentit anhelatos (tantum medicamina possunt!)
pendulaque audaci mulcet palearia dextra
suppositosque jugo pondus grave cogit aratri
ducere et insuetum ferro proscindere campum:
mirantur Colchi, Minyae clamoribus augent　　　　7-120
adiciuntque animos. galea tum sumit aena
vipereos dentes et aratos spargit in agros.
semina mollit humus valido praetincta veneno,
et crescunt fiuntque sati nova corpora dentes,
utque hominis speciem materna sumit in alvo　　　　7-125
perque suos intus numeros componitur infans
nec nisi maturus communes exit in auras,
sic, ubi visceribus gravidae telluris imago
effecta est hominis, feto consurgit in arvo,
quodque magis mirum est, simul edita concutit arma.　　　　7-130
quos ubi viderunt praeacutae cuspidis hastas
in caput Haemonii juvenis torquere parantis,
demisere metu vultumque animumque Pelasgi;
ipsa quoque extimuit, quae tutum fecerat illum.
utque peti vidit juvenem tot ab hostibus unum,　　　　7- 135
palluit et subito sine sanguine frigida sedit,
neve parum valeant a se data gramina, carmen
auxiliare canit secretasque advocat artes.
ille gravem medios silicem jaculatus in hostes
a se depulsum Martem convertit in ipsos:　　　　7-140
terrigenae pereunt per mutua vulnera fratres
civilique cadunt acie. gratantur Achivi
victoremque tenent avidisque amplexibus haerent.
tu quoque victorem complecti, barbara, velles:
obstitit incepto pudor, at complexa fuisses,　　　　7-145
sed te, ne faceres, tenuit reverentia famae.
quod licet, affectu tacito laetaris agisque
carminibus grates et dis auctoribus horum.
　　 Pervigilem superest herbis sopire draconem,
qui crista linguisque tribus praesignis et uncis　　　　7-150
dentibus horrendus custos erat arboris aureae.
hunc postquam sparsit Lethaei gramine suci
verbaque ter dixit placidos facientia somnos,
quae mare turbatum, quae concita flumina sistunt,
somnus in ignotos oculos sibi venit, et auro　　　　7-155
heros Aesonius potitur spolioque superbus
muneris auctorem secum, spolia altera, portans
victor Iolciacos tetigit cum conjuge portus.
　　 Haemoniae matres pro gnatis dona receptis
grandaevique ferunt patres congestaque flamma　　　　7-160
tura liquefaciunt, inductaque cornibus aurum
victima vota cadit, sed abest gratantibus Aeson
jam propior leto fessusque senilibus annis,
cum sic Aesonides: 'o cui debere salutem
confiteor, conjunx, quamquam mihi cuncta dedisti　　　　7-165
excessitque fidem meritorum summa tuorum,
si tamen hoc possunt (quid enim non carmina possunt?)
deme meis annis et demptos adde parenti!'
nec tenuit lacrimas: mota est pietate rogantis,
dissimilemque animum subiit Aeeta relictus;　　　　7-170
nec tamen affectus talis confessa 'quod' inquit
'excidit ore tuo, conjunx, scelus? ergo ego cuiquam
posse tuae videor spatium transcribere vitae?
nec sinat hoc Hecate, nec tu petis aequa; sed isto,
quod petis, experiar maius dare munus, Iason.　　　　7-175
arte mea soceri longum temptabimus aevum,
non annis revocare tuis, modo diva triformis
adjuvet et praesens ingentibus adnuat ausis.'
　　 Tres aberant noctes, ut cornua tota coirent
efficerentque orbem; postquam plenissima fulsit　　　　7-180
ac solida terras spectavit imagine luna,
egreditur tectis vestes induta recinctas,
nuda pedem, nudos umeris infusa capillos,
fertque vagos mediae per muta silentia noctis
incomitata gradus: homines volucresque ferasque　　　　7-185
solverat alta quies, nullo cum murmure saepes,
immotaeque silent frondes, silet umidus aer,
sidera sola micant: ad quae sua bracchia tendens
ter se convertit, ter sumptis flumine crinem
irroravit aquis ternisque ululatibus ora　　　　7- 190
solvit et in dura submisso poplite terra
'Nox' ait 'arcanis fidissima, quaeque diurnis
aurea cum luna succeditis ignibus astra,
tuque, triceps Hecate, quae coeptis conscia nostris
adjutrixque venis cantusque artisque magorum,　　　　7-195
quaeque magos, Tellus, pollentibus instruis herbis,
auraeque et venti montesque amnesque lacusque,
dique omnes nemorum, dique omnes noctis adeste,
quorum ope, cum volui, ripis mirantibus amnes
in fontes rediere suos, concussaque sisto,　　　　7-200
stantia concutio cantu freta, nubila pello
nubilaque induco, ventos abigoque vocoque,
vipereas rumpo verbis et carmine fauces,
vivaque saxa sua convulsaque robora terra
et silvas moveo jubeoque tremescere montis　　　　7-205
et mugire solum manesque exire sepulcris!
te quoque, Luna, traho, quamvis Temesaea labores
aera tuos minuant; currus quoque carmine nostro
pallet avi, pallet nostris Aurora venenis!
vos mihi taurorum flammas hebetastis et unco　　　　7-210
impatiens oneris collum pressistis aratro,
vos serpentigenis in se fera bella dedistis
custodemque rudem somni sopistis et aurum
vindice decepto Graias misistis in urbes:
nunc opus est sucis, per quos renovata senectus　　　　7-215
in florem redeat primosque recolligat annos,
et dabitis. neque enim micuerunt sidera frustra,
nec frustra volucrum tractus cervice draconum
currus adest.' aderat demissus ab aethere currus.
quo simul asscendit frenataque colla draconum　　　　7-220
permulsit manibusque leves agitavit habenas,
sublimis rapitur subjectaque Thessala Tempe
despicit et certis regionibus adplicat angues:
et quas Ossa tulit, quas altum Pelion herbas,
Othrysque Pindusque et Pindo maior Olympus,　　　　7-225
perspicit et placitas partim radice revellit,
partim succidit curvamine falcis aenae.
multa quoque Apidani placuerunt gramina ripis,
multa quoque Amphrysi, neque eras immunis, Enipeu;
nec non Peneus nec non Spercheides undae　　　　7-230
contribuere aliquid juncosaque litora Boebes;
carpsit et Euboica vivax Anthedone gramen,
nondum mutato vulgatum corpore Glauci.
　　 Et jam nona dies curru pennisque draconum
nonaque nox omnes lustrantem viderat agros,　　　　7-235
cum rediit; neque erant tacti nisi odore dracones,
et tamen annosae pellem posuere senectae.
constitit adveniens citra limenque foresque
et tantum caelo tegitur refugitque viriles
contactus, statuitque aras de caespite binas,　　　　7-240
dexteriore Hecates, ast laeva parte Iuventae.
has ubi verbenis silvaque incinxit agresti,
haud procul egesta scrobibus tellure duabus
sacra facit cultrosque in guttura velleris atri
conicit et patulas perfundit sanguine fossas;　　　　7- 245
tum super invergens liquidi carchesia mellis
alteraque invergens tepidi carchesia lactis,
verba simul fudit terrenaque numina civit
umbrarumque rogat rapta cum conjuge regem,
ne properent artus anima fraudare senili.　　　　7-250
　　 Quos ubi placavit precibusque et murmure longo,
Aesonis effetum proferri corpus ad auras
jussit et in plenos resolutum carmine somnos
exanimi similem stratis porrexit in herbis.
hinc procul Aesoniden, procul hinc jubet ire ministros　　　　7-255
et monet arcanis oculos removere profanos.
diffugiunt jussi; passis Medea capillis
bacchantum ritu flagrantis circuit aras
multifidasque faces in fossa sanguinis atra
tinguit et infectas geminis accendit in aris　　　　7-260
terque senem flamma, ter aqua, ter sulphure lustrat.
　　 Interea validum posito medicamen aeno
fervet et exsultat spumisque tumentibus albet.
illic Haemonia radices valle resectas
seminaque floresque et sucos incoquit atros;　　　　7-265
adicit extremo lapides Oriente petitos
et quas Oceani refluum mare lavit harenas;
addit et exceptas luna pernocte pruinas
et strigis infamis ipsis cum carnibus alas
inque virum soliti vultus mutare ferinos　　　　7-270
ambigui prosecta lupi; nec defuit illis
squamea Cinyphii tenuis membrana chelydri
vivacisque jecur cervi; quibus insuper addit
ova caputque novem cornicis saecula passae.
his et mille aliis postquam sine nomine rebus　　　　7- 275
propositum instruxit mortali barbara maius,
arenti ramo jampridem mitis olivae
omnia confudit summisque immiscuit ima.
ecce vetus calido versatus stipes aeno
fit viridis primo nec longo tempore frondes　　　　7-280
induit et subito gravidis oneratur olivis:
at quacumque cavo spumas ejecit aeno
ignis et in terram guttae cecidere calentes,
vernat humus, floresque et mollia pabula surgunt.
quae simul ac vidit, stricto Medea recludit　　　　7-285
ense senis jugulum veteremque exire cruorem
passa replet sucis; quos postquam conbibit Aeson
aut ore acceptos aut vulnere, barba comaeque
canitie posita nigrum rapuere colorem,
pulsa fugit macies, abeunt pallorque situsque,　　　　7-290
adjectoque cavae supplentur corpore rugae,
membraque luxuriant: Aeson miratur et olim
ante quater denos hunc se reminiscitur annos.
　　 Viderat ex alto tanti miracula monstri
Liber et admonitus, juvenes nutricibus annos　　　　7-295
posse suis reddi, capit hoc a Colchide munus.
　　 Neve doli cessent, odium cum conjuge falsum
Phasias assimulat Peliaeque ad limina supplex
confugit; atque illam, quoniam gravis ipse senecta est,
excipiunt natae; quas tempore callida parvo　　　　7-300
Colchis amicitiae mendacis imagine cepit,
dumque refert inter meritorum maxima demptos
Aesonis esse situs atque hac in parte moratur,
spes est virginibus Pelia subjecta creatis,
arte suum parili revirescere posse parentem,　　　　7-305
idque petunt pretiumque jubent sine fine pacisci.
illa brevi spatio silet et dubitare videtur
suspenditque animos ficta gravitate rogantum.
mox ubi pollicita est, 'quo sit fiducia maior
muneris huius' ait, 'qui vestri maximus aevo est　　　　7-310
dux gregis inter oves, agnus medicamine fiet.'
protinus innumeris effetus laniger annis
attrahitur flexo circum cava tempora cornu;
cuius ut Haemonio marcentia guttura cultro
fodit et exiguo maculavit sanguine ferrum,　　　　7-315
membra simul pecudis validosque venefica sucos
mergit in aere cavo: minuunt ea corporis artus
cornuaque exurunt nec non cum cornibus annos,
et tener auditur medio balatus aeno:
nec mora, balatum mirantibus exsilit agnus　　　　7-320
lascivitque fuga lactantiaque ubera quaerit.
　　 Obstipuere satae Pelia, promissaque postquam
exhibuere fidem, tum vero impensius instant.
ter juga Phoebus equis in Hibero flumine mersis
dempserat et quarta radiantia nocte micabant　　　　7-325
sidera, cum rapido fallax Aeetias igni
imponit purum laticem et sine viribus herbas.
jamque neci similis resoluto corpore regem
et cum rege suo custodes somnus habebat,
quem dederant cantus magicaeque potentia linguae;　　　　7-330
intrarant jussae cum Colchide limina natae
ambierantque torum: 'quid nunc dubitatis inertes?
stringite' ait 'gladios veteremque haurite crurorem,
ut repleam vacuas juvenali sanguine venas!
in manibus vestris vita est aetasque parentis:　　　　7-335
si pietas ulla est nec spes agitatis inanis,
officium praestate patri telisque senectam
exigite, et saniem conjecto emittite ferro!'
his, ut quaeque pia est, hortatibus impia prima est
et, ne sit scelerata, facit scelus: haud tamen ictus　　　　7-340
ulla suos spectare potest, oculosque reflectunt,
caecaque dant saevis aversae vulnera dextris.
ille cruore fluens, cubito tamen adlevat artus,
semilacerque toro temptat consurgere, et inter
tot medius gladios pallentia bracchia tendens　　　　7-345
'quid facitis, gnatae? quid vos in fata parentis
armat?' ait: cecidere illis animique manusque;
plura locuturo cum verbis guttura Colchis
abstulit et calidis laniatum mersit in undis.
　　 Quod nisi pennatis serpentibus isset in auras,　　　　7-350
non exempta foret poenae: fugit alta superque
Pelion umbrosum, Philyreia tecta, superque
Othryn et eventu veteris loca nota Cerambi:
hic ope nympharum sublatus in aera pennis,
cum gravis infuso tellus foret obruta ponto,　　　　7-355
Deucalioneas effugit inobrutus undas.
Aeoliam Pitanen a laeva parte relinquit
factaque de saxo longi simulacra draconis
Idaeumque nemus, quo nati furta, juvencum,
occuluit Liber falsi sub imagine cervi,　　　　7- 360
quaque pater Corythi parva tumulatus harena est,
et quos Maera novo latratu terruit agros,
Eurypylique urbem, qua Coae cornua matres
gesserunt tum, cum discederet Herculis agmen,
Phoebeamque Rhodon et Ialysios Telchinas,　　　　7-365
quorum oculos ipso vitiantes omnia visu
Juppiter exosus fraternis subdidit undis;
transit et antiquae Cartheia moenia Ceae(insulaeケオス島),
qua pater Alcidamas placidam de corpore natae
miraturus erat nasci potuisse columbam.　　　　7-370
inde lacus Hyries videt et Cycneia Tempe,
quae subitus celebravit olor: nam Phylius illic
imperio pueri volucrisque ferumque leonem
tradiderat domitos; taurum quoque vincere jussus
vicerat et spreto totiens iratus amore　　　　7-375
praemia poscenti taurum suprema negabat;
ille indignatus 'cupies dare' dixit et alto
desiluit saxo; cuncti cecidisse putabant:
factus olor niveis pendebat in aere pennis;
at genetrix Hyrie, servati nescia, flendo　　　　7-380
delicuit stagnumque suo de nomine fecit.
adiacet his Pleuron, in qua trepidantibus alis
Ophias effugit natorum vulnera Combe;
inde Calaureae Letoidos aspicit arva
in volucrem versi cum conjuge conscia regis.　　　　7-385
dextera Cyllene est, in qua cum matre Menephron
concubiturus erat saevarum more ferarum;
Cephison procul hinc deflentem fata nepotis
respicit in tumidam phocen ab Apolline versi
Eumelique domum lugentis in aere natum.　　　　7-390
　　 Tandem vipereis Ephyren Pirenida pennis
contigit: hic aevo veteres mortalia primo
corpora vulgarunt pluvialibus edita fungis.
sed postquam Colchis arsit nova nupta venenis
flagrantemque domum regis mare vidit utrumque,　　　　7-395
sanguine natorum perfunditur impius ensis,
ultaque se male mater Iasonis effugit arma.
hinc Titaniacis ablata draconibus intrat
Palladias arces, quae te, justissima Phene,
teque, senex Peripha, pariter videre volantes　　　　7-400
innixamque novis neptem Polypemonis alis.
excipit hanc Aegeus facto damnandus in uno,
nec satis hospitium est, thalami quoque foedere jungit.
　　 Jamque aderat Theseus, proles ignara parenti,
qui virtute sua bimarem pacaverat Isthmon:　　　　7-405
huius in exitium miscet Medea, quod olim
attulerat secum Scythicis aconiton ab oris.
illud Echidnaeae memorant e dentibus ortum
esse canis: specus est tenebroso caecus hiatu,
est via declivis, per quam Tirynthius heros　　　　7-410
restantem contraque diem radiosque micantes
obliquantem oculos nexis adamante catenis
Cerberon abstraxit, rabida qui concitus ira
implevit pariter ternis latratibus auras
et sparsit virides spumis albentibus agros;　　　　7- 415
has concresse putant nactasque alimenta feracis
fecundique soli vires cepisse nocendi;
quae quia nascuntur dura vivacia caute,
agrestes aconita vocant. ea conjugis astu
ipse parens Aegeus nato porrexit ut hosti.　　　　7-420
sumpserat ignara Theseus data pocula dextra,
cum pater in capulo gladii cognovit eburno
signa sui generis facinusque excussit ab ore.
effugit illa necem nebulis per carmina motis;
　　 At genitor, quamquam laetatur sospite nato,　　　　7-425
attonitus tamen est, ingens discrimine parvo
committi potuisse nefas: fovet ignibus aras
muneribusque deos implet, feriuntque secures
colla torosa boum vinctorum cornua vittis.
nullus Erecthidis fertur celebratior illo　　　　7-430
illuxisse dies: agitant convivia patres
et medium vulgus nec non et carmina vino
ingenium faciente canunt: 'te, maxime Theseu,
mirata est Marathon Cretaei sanguine tauri,
quodque suis securus arat Cromyona colonus,　　　　7-435
munus opusque tuum est; tellus Epidauria per te
clavigeram vidit Vulcani occumbere prolem,
vidit et immitem Cephisias ora Procrusten,
Cercyonis letum vidit Cerealis Eleusin.
occidit ille Sinis magnis male viribus usus,　　　　7-440
qui poterat curvare trabes et agebat ab alto
ad terram late sparsuras corpora pinus.
tutus ad Alcathoen, Lelegeia moenia, limes
composito Scirone patet, sparsisque latronis
terra negat sedem, sedem negat ossibus unda;　　　　7-445
quae jactata diu fertur durasse vetustas
in scopulos: scopulis nomen Scironis inhaeret.
si titulos annosque tuos numerare velimus,
facta prement annos. pro te, fortissime, vota
publica suscipimus, Bacchi tibi sumimus haustus.'　　　　7-450
consonat assensu populi precibusque faventum
regia, nec tota tristis locus ullus in urbe est.
　　 Nec tamen (usque adeo nulla est sincera voluptas,
sollicitumque aliquid laetis intervenit) Aegeus
gaudia percepit nato secura recepto:　　　　7-455
bella parat Minos; qui quamquam milite, quamquam
classe valet, patria tamen est firmissimus ira
Androgeique necem justis ulciscitur armis.
ante tamen bello vires adquirit amicas,
quaque potens habitus volucri freta classe pererrat:　　　　7-460
hinc Anaphen sibi jungit et Astypaleia regna,
(promissis Anaphen, regna Astypaleia bello);
hinc humilem Myconon cretosaque rura Cimoli
florentemque thymo Syron planamque Seriphon
marmoreamque Paron, quamque impia prodidit Arne　　　　7-465
Siphnon et accepto, quod avara poposcerat, auro
mutata est in avem, quae nunc quoque diligit aurum,
nigra pedes, nigris velata monedula pennis.
　　 At non Oliaros Didymeque et Tenos et Andros
et Gyaros nitidaeque ferax Peparethos olivae　　　　7-470
Cnosiacas juvere rates; latere inde sinistro
Oenopiam Minos petit, Aeacideia regna:
Oenopiam veteres adpellavere, sed ipse
Aeacus Aeginam genetricis nomine dixit.
turba ruit tantaeque virum cognoscere famae　　　　7-475
expetit; occurrunt illi Telamonque minorque
quam Telamon Peleus et proles tertia Phocus;
ipse quoque egreditur tardus gravitate senili
Aeacus et, quae sit veniendi causa, requirit.
admonitus patrii luctus suspirat et illi　　　　7-480
dicta refert rector populorum talia centum:
'arma juves oro pro gnato sumpta piaeque
pars sis militiae; tumulo solacia posco.'
huic Asopiades 'petis irrita' dixit 'et urbi
non facienda meae; neque enim conjunctior ulla　　　　7-485
Cecropidis est hac tellus: ea foedera nobis.'
tristis abit 'stabunt' que 'tibi tua foedera magno'
dixit et utilius bellum putat esse minari
quam gerere atque suas ibi praeconsumere vires.
classis ab Oenopiis etiamnum Lyctia muris　　　　7-490
spectari poterat, cum pleno concita velo
Attica puppis adest in portusque intrat amicos,
quae Cephalum patriaeque simul mandata ferebat.
Aeacidae longo juvenes post tempore visum
agnovere tamen Cephalum dextrasque dedere　　　　7-495
inque patris duxere domum: spectabilis heros
et veteris retinens etiamnum pignora formae
ingreditur ramumque tenens popularis olivae
a dextra laevaque duos aetate minores
maior habet, Clyton et Buten, Pallante creatos.　　　　7-500
　　 Postquam congressus primi sua verba tulerunt,
Cecropidae Cephalus peragit mandata rogatque
auxilium foedusque refert et jura parentum,
imperiumque peti totius Achaidos addit.
sic ubi mandatam juvit facundia causam,　　　　7-505
Aeacus, in capulo sceptri nitente sinistra,
'ne petite auxilium, sed sumite' dixit, 'Athenae,
nec dubie vires, quas haec habet insula, vestras
ducite, et (o maneat rerum status iste mearum!)
robora non desunt; superat mihi miles et hoc est,　　　　7-510
gratia dis, felix et inexcusabile tempus.'
'immo ita sit' Cephalus, 'crescat tua civibus opto
urbs' ait; 'adveniens equidem modo gaudia cepi,
cum tam pulchra mihi, tam par aetate juventus
obvia processit; multos tamen inde requiro,　　　　7-515
quos quondam vidi vestra prius urbe receptus.'
Aeacus ingemuit tristique ita voce locutus:
'flebile principium melior fortuna secuta est;
hanc utinam possem vobis memorare sine illo!
ordine nunc repetam, neu longa ambage morer vos,　　　　7-520
ossa cinisque jacent, memori quos mente requiris,
et quota pars illi rerum periere mearum!
dira lues ira populis Junonis iniquae
incidit exosae dictas a paelice terras.
dum visum mortale malum tantaeque latebat　　　　7-525
causa nocens cladis, pugnatum est arte medendi:
exitium superabat opem, quae victa jacebat.
principio caelum spissa caligine terras
pressit et ignavos inclusit nubibus aestus;
dumque quater junctis explevit cornibus orbem　　　　7-530
Luna, quater plenum tenuata retexuit orbem,
letiferis calidi spirarunt aestibus austri.
constat et in fontis vitium venisse lacusque,
miliaque incultos serpentum multa per agros
errasse atque suis fluvios temerasse venenis.　　　　7- 535
strage canum primo volucrumque oviumque boumque
inque feris subiti deprensa potentia morbi.
concidere infelix validos miratur arator
inter opus tauros medioque recumbere sulco;
lanigeris gregibus balatus dantibus aegros　　　　7-540
sponte sua lanaeque cadunt et corpora tabent;
acer equus quondam magnaeque in pulvere famae
degenerat palmas veterumque oblitus honorum
ad praesepe gemit leto moriturus inerti.
non aper irasci meminit, non fidere cursu　　　　7-545
cerva nec armentis incurrere fortibus ursi.
omnia languor habet: silvisque agrisque viisque
corpora foeda jacent, vitiantur odoribus aurae.
mira loquar: non illa canes avidaeque volucres,
non cani tetigere lupi; dilapsa liquescunt　　　　7-550
afflatuque nocent et agunt contagia late.
　　 'Pervenit ad miseros damno graviore colonos
pestis et in magnae dominatur moenibus urbis.
viscera torrentur primo, flammaeque latentis
indicium rubor est et ductus anhelitus; igni　　　　7-555
aspera lingua tumet, tepidisque arentia ventis
ora patent, auraeque graves captantur hiatu.
non stratum, non ulla pati velamina possunt,
nuda sed in terra ponunt praecordia, nec fit
corpus humo gelidum, sed humus de corpore fervet.　　　　7-560
nec moderator adest, inque ipsos saeva medentes
erumpit clades, obsuntque auctoribus artes;
quo propior quisque est servitque fidelius aegro,
in partem leti citius venit, utque salutis
spes abiit finemque vident in funere morbi,　　　　7-565
indulgent animis et nulla, quid utile, cura est:
utile enim nihil est. passim positoque pudore
fontibus et fluviis puteisque capacibus haerent,
nec sitis est exstincta prius quam vita bibendo.
inde graves multi nequeunt consurgere et ipsis　　　　7-570
immoriuntur aquis, aliquis tamen haurit et illas;
tantaque sunt miseris invisi taedia lecti,
prosiliunt aut, si prohibent consistere vires,
corpora devolvunt in humum fugiuntque penates
quisque suos, sua cuique domus funesta videtur,　　　　7-575
et quia causa latet, locus est in crimine; partim
semianimes errare viis, dum stare valebant,
adspiceres, flentes alios terraque jacentes
lassaque versantes supremo lumina motu;
membraque pendentis tendunt ad sidera caeli,　　　　7-580
hic illic, ubi mors deprenderat, exhalantes.
　　 'Quid mihi tunc animi fuit? an, quod debuit esse,
ut vitam odissem et cuperem pars esse meorum?
quo se cumque acies oculorum flexerat, illic
vulgus erat stratum, veluti cum putria motis　　　　7-585
poma cadunt ramis agitataque ilice glandes.
templa vides contra gradibus sublimia longis:
Juppiter illa tenet. quis non altaribus illis
irrita tura dedit? quotiens pro conjuge conjunx,
pro gnato genitor dum verba precantia dicit,　　　　7-590
non exoratis animam finivit in aris,
inque manu turis pars inconsumpta reperta est!
admoti quotiens templis, dum vota sacerdos
concipit et fundit durum inter cornua vinum,
haud exspectato ceciderunt vulnere tauri!　　　　7-595
ipse ego sacra Jovi pro me patriaque tribusque
cum facerem natis, mugitus victima diros
edidit et subito conlapsa sine ictibus ullis
exiguo tinxit subjectos sanguine cultros.
exta quoque aegra notas veri monitusque deorum　　　　7-600
perdiderant: tristes penetrant ad viscera morbi.
ante sacros vidi projecta cadavera postes,
ante ipsas, quo mors foret invidiosior, aras.
pars animam laqueo claudunt mortisque timorem
morte fugant ultroque vocant venientia fata.　　　　7-605
corpora missa neci nullis de more feruntur
funeribus (neque enim capiebant funera portae):
aut inhumata premunt terras aut dantur in altos
indotata rogos; et jam reverentia nulla est,
deque rogis pugnant alienisque ignibus ardent.　　　　7-610
qui lacriment, desunt, indefletaeque vagantur
natorumque patrumque animae juvenumque senumque,
nec locus in tumulos, nec sufficit arbor in ignes.
　　 Attonitus tanto miserarum turbine rerum,
"Juppiter o!" dixi, "si te non falsa loquuntur　　　　7-615
dicta sub amplexus Aeginae Asopidos isse,
nec te, magne pater, nostri pudet esse parentem,
aut mihi redde meos aut me quoque conde sepulcro!"
ille notam fulgore dedit tonitruque secundo.
"accipio sintque ista precor felicia mentis　　　　7-620
signa tuae!" dixi, "quod das mihi, pigneror omen."
forte fuit juxta patulis rarissima ramis
sacra Jovi quercus de semine Dodonaeo;
hic nos frugilegas aspeximus agmine longo
grande onus exiguo formicas ore gerentes　　　　7-625
rugosoque suum servantes cortice callem;
dum numerum miror, "totidem, pater optime," dixi,
"tu mihi da cives et inania moenia supple!"
intremuit ramisque sonum sine flamine motis
alta dedit quercus: pavido mihi membra timore　　　　7-630
horruerant, stabantque comae; tamen oscula terrae
roboribusque dedi, nec me sperare fatebar;
sperabam tamen atque animo mea vota fovebam.
nox subit, et curis exercita corpora somnus
occupat: ante oculos eadem mihi quercus adesse　　　　7-635
et ramis totidem totidemque animalia ramis
ferre suis visa est pariterque tremescere motu
graniferumque agmen subjectis spargere in arvis;
crescere desubito et maius maiusque videri
ac se tollere humo rectoque assistere trunco　　　　7-640
et maciem numerumque pedum nigrumque colorem
ponere et humanam membris inducere formam.
somnus abit: damno vigilans mea visa querorque
in superis opis esse nihil; at in aedibus ingens
murmur erat, vocesque hominum exaudire videbar　　　　7-645
jam mihi desuetas; dum suspicor has quoque somni
esse, venit Telamon properus foribusque reclusis
"speque fideque, pater", dixit "maiora videbis:
egredere!" egredior, qualesque in imagine somni
visus eram vidisse viros, ex ordine tales　　　　7-650
adspicio noscoque: adeunt regemque salutant.
vota Jovi solvo populisque recentibus urbem
partior et vacuos priscis cultoribus agros,
Myrmidonasque voco nec origine nomina fraudo.
corpora vidisti; mores, quos ante gerebant,　　　　7-655
nunc quoque habent: parcum genus est patiensque laborum
quaesitique tenax et quod quaesita reservet.
hi te ad bella pares annis animisque sequentur,
cum primum qui te feliciter attulit eurus'
(eurus enim attulerat) 'fuerit mutatus in austrum.'　　　　7-660
　　 Talibus atque aliis longum sermonibus illi
implevere diem; lucis pars ultima mensae
est data, nox somnis. jubar aureus extulerat Sol,
flabat adhuc eurus redituraque vela tenebat:
ad Cephalum Pallante sati, cui grandior aetas,　　　　7-665
ad regem Cephalus simul et Pallante creati
conveniunt, sed adhuc regem sopor altus habebat.
excipit Aeacides illos in limine Phocus;
nam Telamon fraterque viros ad bella legebant.
Phocus in interius spatium pulchrosque recessus　　　　7-670
Cecropidas ducit, cum quis simul ipse resedit.
adspicit Aeoliden ignota ex arbore factum
ferre manu jaculum, cuius fuit aurea cuspis.
pauca prius mediis sermonibus ille locutus
'sum nemorum studiosus' ait 'caedisque ferinae;　　　　7-675
qua tamen e silva teneas hastile recisum,
jamdudum dubito: certe si fraxinus esset,
fulva colore foret; si cornus, nodus inesset.
unde sit, ignoro, sed non formosius isto
viderunt oculi telum jaculabile nostri.'　　　　7-680
excipit Actaeis e fratribus alter et 'usum
maiorem specie mirabere' dixit 'in isto.
consequitur, quodcumque petit, fortunaque missum
non regit, et revolat nullo referente cruentum.'
tum vero juvenis Nereius omnia quaerit,　　　　7-685
cur sit et unde datum, quis tanti muneris auctor.
quae petit, ille refert, sed enim narrare pudori est,
qua tulerit mercede; silet tactusque dolore
conjugis amissae lacrimis ita fatur obortis:
'hoc me, nate dea, (quis possit credere?) telum　　　　7-690
flere facit facietque diu, si vivere nobis
fata diu dederint; hoc me cum conjuge cara
perdidit: hoc utinam caruissem munere semper!
　　 'Procris erat, si forte magis pervenit ad aures
Orithyia tuas, raptae soror Orithyiae,　　　　7-695
si faciem moresque velis conferre duarum,
dignior ipsa rapi! pater hanc mihi junxit Erectheus,
hanc mihi junxit amor: felix dicebar eramque;
non ita dis visum est, aut nunc quoque forsitan essem.
alter agebatur post sacra jugalia mensis,　　　　7-700
cum me cornigeris tendentem retia cervis
vertice de summo semper florentis Hymetti
lutea mane videt pulsis Aurora tenebris
invitumque rapit. liceat mihi vera referre
pace deae: quod sit roseo spectabilis(美しい) ore,　　　　7-705
quod teneat lucis, teneat confinia noctis,
nectareis quod alatur aquis, ego Procrin amabam;
pectore Procris erat, Procris mihi semper in ore.
sacra tori coitusque novos thalamosque recentes
primaque deserti referebam foedera lecti:　　　　7- 710
mota dea est et "siste tuas, ingrate, querellas;
Procrin habe!" dixit, "quod si mea provida mens est,
non habuisse voles." meque illi irata remisit.
cum redeo mecumque deae memorata retracto,
esse metus coepit, ne jura jugalia conjunx　　　　7-715
non bene servasset: facies aetasque jubebat
credere adulterium, prohibebant credere mores;
sed tamen afueram, sed et haec erat, unde redibam,
criminis exemplum, sed cuncta timemus amantes.
quaerere, quod doleam, statuo donisque pudicam　　　　7-720
sollicitare fidem; favet huic Aurora timori
immutatque meam (videor sensisse) figuram.
Palladias ineo non cognoscendus Athenas
ingrediorque domum; culpa domus ipsa carebat
castaque signa dabat dominoque erat anxia rapto:　　　　7-725
vix aditus per mille dolos ad Erecthida factus.
ut vidi, obstipui meditataque paene reliqui
temptamenta fide; male me, quin vera faterer,
continui, male, quin, et oportuit, oscula ferrem.
tristis erat (sed nulla tamen formosior illa　　　　7-730
esse potest tristi) desiderioque dolebat
conjugis abrepti: tu collige, qualis in illa,
Phoce, decor fuerit, quam sic dolor ipse decebat!
quid referam, quotiens temptamina nostra pudici
reppulerint mores, quotiens "ego" dixerit "uni　　　　7-735
servor; ubicumque est, uni mea gaudia servo."
cui non ista fide satis experientia sano
magna foret? non sum contentus et in mea pugno
vulnera, dum census dare me pro nocte loquendo
muneraque augendo tandem dubitare coegi.　　　　7-740
exclamo male victor: "adest, mala, fictus adulter!
verus eram conjunx! me, perfida, teste teneris."
illa nihil; tacito tantummodo victa pudore
insidiosa malo cum conjuge limina fugit;
offensaque mei genus omne perosa virorum　　　　7-745
montibus errabat, studiis operata Dianae.
tum mihi deserto violentior ignis ad ossa
pervenit: orabam veniam et peccasse fatebar
et potuisse datis simili succumbere culpae
me quoque muneribus, si munera tanta darentur.　　　　7-750
haec mihi confesso, laesum prius ulta pudorem,
redditur et dulces concorditer exigit annos;
dat mihi praeterea, tamquam se parva dedisset
dona, canem munus; quem cum sua traderet illi
Cynthia, "currendo superabit" dixerat "omnes."　　　　7-755
dat simul et jaculum, manibus quod, cernis, habemus.
muneris alterius quae sit fortuna, requiris?
accipe mirandum: novitate movebere facti!
　　 'Carmina Laiades non intellecta priorum
solverat ingeniis, et praecipitata jacebat　　　　7-760
immemor ambagum vates obscura suarum:
protinus Aoniis immittitur altera Thebis　　　　7-763
[scilicet alma Themis nec talia linquit inulta!]　　　　7-762
pestis, et exitio multi pecorumque suoque　　　　7-764
rurigenae pavere feram; vicina juventus
venimus et latos indagine cinximus agros.
illa levi velox superabat retia saltu
summaque transibat postarum lina plagarum:
copula detrahitur canibus, quas illa sequentes
effugit et coetum non segnior alite ludit.　　　　7-770
poscor et ipse meum consensu Laelapa magno
(muneris hoc nomen): jamdudum vincula pugnat
exuere ipse sibi colloque morantia tendit.
vix bene missus erat, nec jam poteramus, ubi esset,
scire; pedum calidus vestigia pulvis habebat,　　　　7-775
ipse oculis ereptus erat: non ocior illo
hasta nec excussae contorto verbere glandes
nec Gortyniaco calamus levis exit ab arcu.
collis apex medii subjectis imminet arvis:
tollor eo capioque novi spectacula cursus,　　　　7-780
quo modo deprendi, modo se subducere ab ipso
vulnere visa fera est; nec limite callida recto
in spatiumque fugit, sed decipit ora sequentis
et redit in gyrum, ne sit suus impetus hosti:
imminet hic sequiturque parem similisque tenenti　　　　7-785
non tenet et vanos exercet in aera morsus.
ad jaculi vertebar opem; quod dextera librat
dum mea, dum digitos amentis addere tempto,
lumina deflexi. revocataque rursus eodem
rettuleram: medio (mirum) duo marmora campo　　　　7-790
adspicio; fugere hoc, illud captare putares.
scilicet invictos ambo certamine cursus
esse deus voluit, si quis deus affuit illis.'
hactenus, et tacuit; 'iaculo quod crimen in ipso est?'
Phocus ait; jaculi sic crimina reddidit ille:　　　　7-795
　　 'Gaudia principium nostri sunt, Phoce, doloris:
illa prius referam. juvat o meminisse beati
temporis, Aeacide, quo primos rite per annos
conjuge eram felix, felix erat illa marito.
mutua cura duos et amor socialis habebat,　　　　7-800
nec Jovis illa meo thalamos praeferret amori,
nec me quae caperet, non si Venus ipsa veniret,
ulla erat; aequales urebant pectora flammae.
sole fere radiis feriente cacumina primis
venatum in silvas juvenaliter ire solebam　　　　7-805
nec mecum famuli nec equi nec naribus acres
ire canes nec lina sequi nodosa solebant:
tutus eram jaculo; sed cum satiata ferinae
dextera caedis erat, repetebam frigus et umbras
et quae de gelidis exibat vallibus aura:　　　　7-810
aura petebatur medio mihi lenis in aestu,
auram exspectabam, requies erat illa labori.
"aura" (recordor enim), "venias" cantare solebam,
"meque juves intresque sinus, gratissima, nostros,
utque facis, relevare velis, quibus urimur, aestus!"　　　　7-815
forsitan addiderim (sic me mea fata trahebant),
blanditias plures et "tu mihi magna voluptas"
dicere sim solitus, "tu me reficisque fovesque,
tu facis, ut silvas, ut amem loca sola: meoque
spiritus iste tuus semper captatur ab ore."　　　　7-820
vocibus ambiguis deceptam praebuit aurem
nescio quis nomenque aurae tam saepe vocatum
esse putat nymphae: nympham mihi credit amari.
criminis extemplo ficti temerarius index
Procrin adit linguaque refert audita susurra.　　　　7-825
credula res amor est: subito conlapsa dolore,
ut mihi narratur, cecidit; longoque refecta
tempore se miseram, se fati dixit iniqui
deque fide questa est et crimine concita vano,
quod nihil est, metuit, metuit sine corpore nomen　　　　7-830
et dolet infelix veluti de paelice vera.
saepe tamen dubitat speratque miserrima falli
indiciique fidem negat et, nisi viderit ipsa,
damnatura sui non est delicta mariti.
postera depulerant Aurorae lumina noctem:　　　　7-835
egredior silvamque peto victorque per herbas
"aura, veni" dixi "nostroque medere labori!"
et subito gemitus inter mea verba videbar
nescio quos audisse; "veni" tamen "optima!" dicens
fronde levem rursus strepitum faciente caduca　　　　7-840
sum ratus esse feram telumque volatile misi:
Procris erat medioque tenens in pectore vulnus
"ei mihi" conclamat! vox est ubi cognita fidae
conjugis, ad vocem praeceps amensque cucurri.
semianimem et sparsas foedantem sanguine vestes　　　　7-845
et sua (me miserum!) de vulnere dona trahentem
invenio corpusque meo mihi carius ulnis
mollibus attollo scissaque a pectore veste
vulnera saeva ligo conorque inhibere cruorem
neu me morte sua sceleratum deserat, oro.　　　　7- 850
viribus illa carens et jam moribunda coegit
haec se pauca loqui: "per nostri foedera lecti
perque deos supplex oro superosque meosque,
per si quid merui de te bene perque manentem
nunc quoque, cum pereo, causam mihi mortis amorem,　　　　7-855
ne thalamis Auram patiare innubere nostris!"
dixit, et errorem tum denique nominis esse
et sensi et docui. sed quid docuisse juvabat?
labitur, et parvae fugiunt cum sanguine vires,
dumque aliquid spectare potest, me spectat et in me　　　　7-860
infelicem animam nostroque exhalat in ore;
sed vultu meliore mori secura videtur.'
　　 Flentibus haec lacrimans heros memorabat, et ecce
Aeacus ingreditur duplici cum prole novoque
milite; quem Cephalus cum fortibus accipit armis.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER OCTAVVS

　　　Jam nitidum retegente diem noctisque fugante
tempora Lucifero cadit Eurus, et umida surgunt
nubila: dant placidi cursum redeuntibus Austri
Aeacidis Cephaloque; quibus feliciter acti
ante exspectatum portus tenuere petitos.　　　　8-5
interea Minos Lelegeia litora vastat
praetemptatque sui vires Mavortis in urbe
Alcathoi, quam Nisus habet, cui splendidus ostro
inter honoratos medioque in vertice canos
crinis inhaerebat, magni fiducia regni.　　　　8-10
　　 Sexta resurgebant orientis cornua lunae,
et pendebat adhuc belli fortuna, diuque
inter utrumque volat dubiis Victoria pennis.
regia turris erat vocalibus addita muris,
in quibus auratam proles Letoia fertur　　　　8-15
deposuisse lyram: saxo sonus eius inhaesit.
saepe illuc solita est ascendere filia Nisi
et petere exiguo resonantia saxa lapillo,
tum cum pax esset; bello quoque saepe solebat
spectare ex illa rigidi certamina Martis,　　　　8-20
jamque mora belli procerum quoque nomina norat
armaque equosque habitusque Cydoneasque pharetras;
noverat ante alios faciem ducis Europaei,
plus etiam, quam nosse sat est: hac judice Minos,
seu caput abdiderat cristata casside pennis,　　　　8-25
in galea formosus erat; seu sumpserat aere
fulgentem clipeum, clipeum sumpsisse decebat;
torserat adductis hastilia lenta lacertis:
laudabat virgo junctam cum viribus artem;
imposito calamo patulos sinuaverat arcus:　　　　8-30
sic Phoebum sumptis jurabat stare sagittis;
cum vero faciem dempto nudaverat aere
purpureusque albi stratis insignia pictis
terga premebat equi spumantiaque ora regebat,
vix sua, vix sanae virgo Niseia compos　　　　8-35
mentis erat: felix jaculum, quod tangeret ille,
quaeque manu premeret, felicia frena vocabat.
impetus est illi, liceat modo, ferre per agmen
virgineos hostile gradus, est impetus illi
turribus e summis in Cnosia mittere corpus　　　　8-40
castra vel aeratas hosti recludere portas,
vel siquid Minos aliud velit. utque sedebat
candida Dictaei spectans tentoria regis,
'laeter,' ait 'doleamne geri lacrimabile bellum,
in dubio est; doleo, quod Minos hostis amanti est.　　　　8-45
sed nisi bella forent, numquam mihi cognitus esset!
me tamen accepta poterat deponere bellum
obside: me comitem, me pacis pignus haberet.
si quae te peperit, talis, pulcherrime regum,
qualis es ipse, fuit, merito deus arsit in illa.　　　　8-50
o ego ter felix, si pennis lapsa per auras
Cnosiaci possem castris insistere regis
fassaque me flammasque meas, qua dote, rogarem,
vellet emi, tantum patrias ne posceret arces!
nam pereant potius sperata cubilia, quam sim　　　　8-55
proditione potens!—quamvis saepe utile vinci
victoris placidi fecit clementia multis.
iusta gerit certe pro nato bella perempto:
et causaque valet causamque tuentibus armis.
at, puto, vincemur; qui si manet exitus urbem,　　　　8-60
cur suus haec illi reseret mea moenia Mavors
et non noster amor? melius sine caede moraque
impensaque sui poterit superare cruoris.
non metuam certe, ne quis tua pectora, Minos,
vulneret imprudens: quis enim tam durus, ut in te　　　　8-65
derigere immitem non inscius audeat hastam?
coepta placent, et stat sententia tradere mecum
dotalem patriam finemque imponere bello;
verum velle parum est! aditus custodia servat,
claustraque portarum genitor tenet: hunc ego solum　　　　8-70
infelix timeo, solus mea vota moratur.
di facerent, sine patre forem! sibi quisque profecto
est deus: ignavis precibus Fortuna repugnat.
altera jamdudum succensa cupidine tanto
perdere gauderet, quodcumque obstaret amori.　　　　8-75
et cur ulla foret me fortior? ire per ignes
et gladios ausim; nec in hoc tamen ignibus ullis
aut gladiis opus est, opus est mihi crine paterno.
illa mihi est auro pretiosior, illa beatam
purpura me votique mei factura potentem.'　　　　8-80
　　 Talia dicenti curarum maxima nutrix
nox intervenit, tenebrisque audacia crevit.
prima quies aderat, qua curis fessa diurnis
pectora somnus habet: thalamos taciturna paternos
intrat et (heu facinus!) fatali nata parentem　　　　8-85
crine suum spoliat praedaque potita nefanda
per medios hostes (meriti fiducia tanta est)　　　　8-88
pervenit ad regem; quem sic affata paventem est:
'suasit amor facinus: proles ego regia Nisi
Scylla tibi trado patriaeque meosque penates;
praemia nulla peto nisi te: cape pignus amoris
purpureum crinem nec me nunc tradere crinem,
sed patrium tibi crede caput!' scelerataque dextra
munera porrexit; Minos porrecta refugit　　　　8-95
turbatusque novi respondit imagine facti:
'di te summoveant, o nostri infamia saecli,
orbe suo, tellusque tibi pontusque negetur!
certe ego non patiar Jovis incunabula, Creten,
qui meus est orbis, tantum contingere monstrum.'　　　　8-100
　　 Dixit, et ut leges captis justissimus auctor
hostibus imposuit, classis retinacula solvi
jussit et aeratas impelli remige puppes.
Scylla freto postquam deductas nare carinas
nec praestare ducem sceleris sibi praemia vidit,　　　　8-105
consumptis precibus violentam transit in iram
intendensque manus passis furibunda capillis
'quo fugis' exclamat 'meritorum auctore relicta,
o patriae praelate meae, praelate parenti?
quo fugis, immitis, cuius victoria nostrum　　　　8-110
et scelus et meritum est? nec te data munera, nec te
noster amor movit, nec quod spes omnis in unum
te mea congesta est? nam quo deserta revertar?
in patriam? superata jacet! sed finge manere:
proditione mea clausa est mihi! patris ad ora?　　　　8-115
quem tibi donavi? cives odere merentem,
finitimi exemplum metuunt: exponimur orbae
terrarum, nobis ut Crete sola pateret.
hac quoque si prohibes et nos, ingrate, relinquis,
non genetrix Europa tibi est, sed inhospita Syrtis,　　　　8-120
Armeniae tigres austroque agitata Charybdis.
Nec Jove tu natus, nec mater imagine tauri
ducta tua est: generis falsa est ea fabula! verus,
[et ferus et captus nullius amore juvencae]
qui te progenuit, taurus fuit. exige poenas,　　　　8-125
Nise pater! gaudete malis, modo prodita, nostris,
moenia! nam, fateor, merui et sum digna perire.
sed tamen ex illis aliquis, quos impia laesi,
me perimat! cur, qui vicisti crimine nostro,
insequeris crimen? scelus hoc patriaeque patrique est,　　　　8-130
officium tibi sit! te vere conjuge digna est,
quae torvum ligno decepit adultera taurum
discordemque utero fetum tulit. ecquid ad aures
perveniunt mea dicta tuas, an inania venti
verba ferunt idemque tuas, ingrate, carinas?　　　　8-135
jam jam Pasiphaen non est mirabile taurum
praeposuisse tibi: tu plus feritatis habebas.
me miseram! properare jubet! divulsaque remis
unda sonat, mecumque simul mea terra recedit.
nil agis, o frustra meritorum oblite meorum:　　　　8-140
insequar invitum puppimque amplexa recurvam
per freta longa trahar.' Vix dixerat, insilit undis
consequiturque rates faciente cupidine vires
Cnosiacaeque haeret comes invidiosa carinae.
quam pater ut vidit (nam jam pendebat in aura　　　　8-145
et modo factus erat fulvis haliaeetus alis),
ibat, ut haerentem rostro laceraret adunco;
illa metu puppim dimisit, et aura cadentem
sustinuisse levis, ne tangeret aequora, visa est.
pluma subit palmis: in avem mutata vocatur　　　　8-150
Ciris et a tonso est hoc nomen adepta capillo.
　　 Vota Jovi Minos taurorum corpora centum
solvit, ut egressus ratibus Curetida terram
contigit, et spoliis decorata est regia fixis.
creverat obprobrium generis, foedumque patebat　　　　8-155
matris adulterium monstri novitate biformis;
destinat hunc Minos thalamo removere pudorem
multiplicique domo caecisque includere tectis.
Daedalus ingenio fabrae celeberrimus artis
ponit opus turbatque notas et lumina flexum　　　　8-160
ducit in errorem variarum ambage viarum.
non secus ac liquidus Phrygiis Maeandros in arvis
ludit et ambiguo lapsu refluitque fluitque
occurrensque sibi venturas aspicit undas
et nunc ad fontes, nunc ad mare versus apertum　　　　8-165
incertas exercet aquas: ita Daedalus implet
innumeras errore vias vixque ipse reverti
ad limen potuit: tanta est fallacia tecti.
　　 Quo postquam geminam tauri juvenisque figuram
clausit, et Actaeo bis pastum sanguine monstrum　　　　8-170
tertia sors annis domuit repetita novenis,
utque ope virginea nullis iterata priorum
janua difficilis filo est inventa relecto,
protinus Aegides rapta Minoide Diam
vela dedit comitemque suam crudelis in illo　　　　8-175
litore destituit; desertae et multa querenti
amplexus et opem Liber tulit, utque perenni
sidere clara foret, sumptam de fronte coronam
immisit caelo: tenues volat illa per auras
dumque volat, gemmae nitidos vertuntur in ignes　　　　8-180
consistuntque loco specie remanente coronae,
qui medius Nixique genu est Anguemque tenentis.
　　 Daedalus interea Creten longumque perosus
exilium tactusque loci natalis amore
clausus erat pelago. 'terras licet' inquit 'et undas　　　　8-185
obstruat: et caelum certe patet; ibimus illac:
omnia possideat, non possidet aera Minos.'
dixit et ignotas animum dimittit in artes
naturamque novat. nam ponit in ordine pennas
a minima coeptas, longam breviore sequenti,　　　　8-190
ut clivo crevisse putes: sic rustica quondam
fistula disparibus paulatim surgit avenis;
tum lino medias et ceris alligat imas
atque ita compositas parvo curvamine flectit,
ut veras imitetur aves. puer Icarus una　　　　8-195
stabat et, ignarus sua se tractare pericla,
ore renidenti modo, quas vaga moverat aura,
captabat plumas, flavam modo pollice ceram
mollibat lusuque suo mirabile patris
impediebat opus. postquam manus ultima coepto　　　　8-200
imposita est, geminas opifex libravit in alas
ipse suum corpus motaque pependit in aura;
instruit et natum 'medio' que 'ut limite curras,
Icare,' ait 'moneo, ne, si demissior ibis,
unda gravet pennas, si celsior, ignis adurat:　　　　8-205
inter utrumque vola. nec te spectare Booten
aut Helicen jubeo strictumque Orionis ensem:
me duce carpe viam!' pariter praecepta volandi
tradit et ignotas umeris accommodat alas.
inter opus monitusque genae maduere seniles,　　　　8-210
et patriae tremuere manus; dedit oscula nato
non iterum repetenda suo pennisque levatus
ante volat comitique timet, velut ales, ab alto
quae teneram prolem produxit in aera nido,
hortaturque sequi damnosasque erudit artes　　　　8-215
et movet ipse suas et nati respicit alas.
hos aliquis tremula dum captat harundine pisces,
aut pastor baculo stivave innixus arator
vidit et obstipuit, quique aethera carpere possent,
credidit esse deos. et jam Junonia laeva　　　　8-220
parte Samos (fuerant Delosque Parosque relictae)
dextra Lebinthos erat fecundaque melle Calymne,
cum puer audaci coepit gaudere volatu
deseruitque ducem caelique cupidine tractus
altius egit iter. rapidi vicinia solis　　　　8-225
mollit odoratas, pennarum vincula, ceras;
tabuerant cerae: nudos quatit ille lacertos,
remigioque carens non ullas percipit auras,
oraque caerulea patrium clamantia nomen
excipiuntur aqua, quae nomen traxit ab illo.　　　　8-230
at pater infelix, nec jam pater, 'Icare,' dixit,
'Icare,' dixit 'ubi es? qua te regione requiram?'
'Icare' dicebat: pennas aspexit in undis
devovitque suas artes corpusque sepulcro
condidit, et tellus a nomine dicta sepulti.　　　　8-235
　　 Hunc miseri tumulo ponentem corpora nati
garrula limoso prospexit ab elice perdix
et plausit pennis testataque gaudia cantu est,
unica tunc volucris nec visa prioribus annis,
factaque nuper avis longum tibi, Daedale, crimen.　　　　8-240
namque huic tradiderat, fatorum ignara, docendam
progeniem germana suam, natalibus actis
bis puerum senis, animi ad praecepta capacis;
ille etiam medio spinas in pisce notatas
traxit in exemplum ferroque incidit acuto　　　　8-245
perpetuos dentes et serrae repperit usum;
primus et ex uno duo ferrea bracchia nodo
vinxit, ut aequali spatio distantibus illis
altera pars staret, pars altera duceret orbem.
Daedalus invidit sacraque ex arce Minervae　　　　8-250
praecipitem misit, lapsum mentitus; at illum,
quae favet ingeniis, excepit Pallas avemque
reddidit et medio velavit in aere pennis,
sed vigor ingenii quondam velocis in alas
inque pedes abiit; nomen, quod et ante, remansit.　　　　8-255
non tamen haec alte volucris sua corpora tollit,
nec facit in ramis altoque cacumine nidos:
propter humum volitat ponitque in saepibus ova
antiquique memor metuit sublimia casus.
　　 Jamque fatigatum tellus Aetnaea tenebat　　　　8-260
Daedalon, et sumptis pro supplice Cocalus armis
mitis habebatur; jam lamentabile Athenae
pendere desierant Thesea laude tributum:
templa coronantur, bellatricemque Minervam
cum Jove disque vocant aliis, quos sanguine voto　　　　8-265
muneribusque datis et acerris turis honorant;
sparserat Argolicas nomen vaga fama per urbes
Theseos, et populi, quos dives Achaia cepit,
huius opem magnis imploravere periclis,
huius opem Calydon, quamvis Meleagron haberet,　　　　8-270
sollicita supplex petiit prece: causa petendi
sus erat, infestae famulus vindexque Dianae.
Oenea namque ferunt pleni successibus anni
primitias frugum Cereri, sua vina Lyaeo,
Palladios flavae latices libasse Minervae;　　　　8-275
coeptus ab agricolis superos pervenit ad omnes
ambitiosus honor: solas sine ture relictas
praeteritae cessasse ferunt Latoidos aras.
tangit et ira deos. 'at non impune feremus,
quaeque inhonoratae, non et dicemur inultae'　　　　8-280
inquit, et Olenios ultorem spreta per agros
misit aprum, quanto maiores herbida tauros
non habet Epiros, sed habent Sicula arva minores:
sanguine et igne micant oculi, riget horrida cervix,
et setae similes rigidis hastilibus horrent:　　　　8-285
fervida cum rauco latos stridore per armos　　　　8-287
spuma fluit, dentes aequantur dentibus Indis,
fulmen ab ore venit, frondes afflatibus ardent.
is modo crescentes segetes proculcat in herba,　　　　8-290
nunc matura metit fleturi vota coloni
et Cererem in spicis intercipit: area frustra
et frustra exspectant promissas horrea messes.
sternuntur gravidi longo cum palmite fetus
bacaque cum ramis semper frondentis olivae.　　　　8-295
saevit et in pecudes: non has pastorve canisve,
non armenta truces possunt defendere tauri.
diffugiunt populi nec se nisi moenibus urbis
esse putant tutos, donec Meleagros et una
lecta manus juvenum coiere cupidine laudis:　　　　8-300
Tyndaridae gemini, praestantes caestibus alter,
alter equo, primaeque ratis molitor Iason,
et cum Pirithoo, felix concordia, Theseus,
et duo Thestiadae prolesque Aphareia, Lynceus
et velox Idas, et jam non femina Caeneus,　　　　8-305
Leucippusque ferox jaculoque insignis Acastus
Hippothousque Dryasque et cretus Amyntore Phoenix
Actoridaeque pares et missus ab Elide Phyleus.
nec Telamon aberat magnique creator Achillis
cumque Pheretiade et Hyanteo Iolao　　　　8- 310
impiger Eurytion et cursu invictus Echion
Naryciusque Lelex Panopeusque Hyleusque feroxque
Hippasus et primis etiamnum Nestor in annis,
et quos Hippocoon antiquis misit Amyclis,
Penelopaeque socer cum Parrhasio Ancaeo,　　　　8-315
Ampycidesque sagax et adhuc a conjuge tutus
Oeclides nemorisque decus Tegeaea Lycaei:
rasilis huic summam mordebat fibula vestem,
crinis erat simplex, nodum conlectus in unum,
ex umero pendens resonabat eburnea laevo　　　　8-320
telorum custos, arcum quoque laeva tenebat;
talis erat cultu, facies, quam dicere vere
virgineam in puero, puerilem in virgine possis.
hanc pariter vidit, pariter Calydonius heros
optavit renuente deo flammasque latentes　　　　8-325
hausit et 'o felix, siquem dignabitur' inquit
'ista virum!' nec plura sinit tempusque pudorque
dicere: maius opus magni certaminis urguet.
　　 Silva frequens trabibus, quam nulla ceciderat aetas,
incipit a plano devexaque prospicit arva:　　　　8-330
quo postquam venere viri, pars retia tendunt,
vincula pars adimunt canibus, pars pressa sequuntur
signa pedum, cupiuntque suum reperire periclum.
concava vallis erat, quo se demittere rivi
adsuerant pluvialis aquae; tenet ima lacunae　　　　8-335
lenta salix ulvaeque leves juncique palustres
viminaque et longa parvae sub harundine cannae:
hinc aper excitus medios violentus in hostes
fertur, ut excussis elisi nubibus ignes.
sternitur incursu nemus, et propulsa fragorem　　　　8-340
silva dat: exclamant juvenes praetentaque forti
tela tenent dextra lato vibrantia ferro.
ille ruit spargitque canes, ut quisque furenti
obstat, et obliquo latrantes dissipat ictu.
cuspis Echionio primum contorta lacerto　　　　8-345
vana fuit truncoque dedit leve vulnus acerno;
proxima, si nimiis mittentis viribus usa
non foret, in tergo visa est haesura petito:
longius it; auctor teli Pagasaeus Iason.
'Phoebe,' ait Ampycides, 'si te coluique coloque,　　　　8-350
da mihi, quod petitur, certo contingere telo!'
qua potuit, precibus deus adnuit: ictus ab illo est,
sed sine vulnere aper: ferrum Diana volanti
abstulerat jaculo; lignum sine acumine venit.
ira feri mota est, nec fulmine lenius arsit:　　　　8-355
emicat ex oculis, spirat quoque pectore flamma,
utque volat moles adducto concita nervo,
cum petit aut muros aut plenas milite turres,
in juvenes certo sic impete vulnificus sus
fertur et Hippalmon Pelagonaque, dextra tuentes　　　　8-360
cornua, prosternit: socii rapuere jacentes;
at non letiferos effugit Enaesimus ictus
Hippocoonte satus: trepidantem et terga parantem
vertere succiso liquerunt poplite nervi.
forsitan et Pylius citra Troiana perisset　　　　8-365
tempora, sed sumpto posita conamine ab hasta
arboris insiluit, quae stabat proxima, ramis
despexitque, loco tutus, quem fugerat, hostem.
dentibus ille ferox in querno stipite tritis
imminet exitio fidensque recentibus armis　　　　8-370
Eurytidae magni rostro femur hausit adunco.
at gemini, nondum caelestia sidera, fratres,
ambo conspicui, nive candidioribus ambo
vectabantur equis, ambo vibrata per auras
hastarum tremulo quatiebant spicula motu.　　　　8-375
vulnera fecissent, nisi saetiger inter opacas
nec jaculis isset nec equo loca pervia silvas.
persequitur Telamon studioque incautus eundi
pronus ab arborea cecidit radice retentus.
dum levat hunc Peleus, celerem Tegeaea sagittam　　　　8-380
imposuit nervo sinuatoque expulit arcu:
fixa sub aure feri summum destrinxit harundo
corpus et exiguo rubefecit sanguine saetas;
nec tamen illa sui successu laetior ictus
quam Meleagros erat: primus vidisse putatur　　　　8-385
et primus sociis visum ostendisse cruorem
et 'meritum' dixisse 'feres virtutis honorem.'
erubuere viri seque exhortantur et addunt
cum clamore animos jaciuntque sine ordine tela:
turba nocet jactis et, quos petit, impedit ictus.　　　　8-390
ecce furens contra sua fata bipennifer Arcas
'discite, femineis quid tela virilia praestent,
o juvenes, operique meo concedite!' dixit.
'ipsa suis licet hunc Latonia protegat armis,
invita tamen hunc perimet mea dextra Diana.'　　　　8-395
talia magniloquo tumidus memoraverat ore
ancipitemque manu tollens utraque securim
institerat digitis pronos suspensus in ictus:
occupat audentem, quaque est via proxima leto,
summa ferus geminos derexit ad inguina dentes.　　　　8-400
concidit Ancaeus glomerataque sanguine multo
viscera lapsa fluunt: madefacta est terra cruore.
ibat in adversum proles Ixionis hostem
Pirithous valida quatiens venabula dextra;
cui 'procul' Aegides 'o me mihi carior' inquit　　　　8-405
'pars animae consiste meae! licet eminus esse
fortibus: Ancaeo nocuit temeraria virtus.'
dixit et aerata torsit grave cuspide cornum;
quo bene librato votique potente futuro
obstitit aesculea frondosus ab arbore ramus.　　　　8-410
misit et Aesonides jaculum: quod casus ab illo
vertit in immeriti fatum latrantis et inter
ilia conjectum tellure per ilia fixum est.
at manus Oenidae variat, missisque duabus
hasta prior terra, medio stetit altera tergo.　　　　8-415
nec mora, dum saevit, dum corpora versat in orbem
stridentemque novo spumam cum sanguine fundit,
vulneris auctor adest hostemque irritat ad iram
splendidaque adversos venabula condit in armos.
gaudia testantur socii clamore secundo　　　　8-420
victricemque petunt dextrae conjungere dextram
immanemque ferum multa tellure jacentem
mirantes spectant neque adhuc contingere tutum
esse putant, sed tela tamen sua quisque cruentat.
　　 Ipse pede imposito caput exitiabile pressit　　　　8-425
atque ita 'sume mei spolium, Nonacria, juris,'
dixit 'et in partem veniat mea gloria tecum.'
protinus exuvias rigidis horrentia saetis
terga dat et magnis insignia dentibus ora.
illi laetitiae est cum munere muneris auctor;　　　　8-430
invidere alii, totoque erat agmine murmur.
e quibus ingenti tendentes bracchia voce
'pone age nec titulos intercipe, femina, nostros,'
Thestiadae clamant, 'nec te fiducia formae
decipiat, ne sit longe tibi captus amore　　　　8-435
auctor,' et huic adimunt munus, jus muneris illi.
non tulit et tumida frendens Mavortius ira
'discite, raptores alieni' dixit 'honoris,
facta minis quantum distent,' hausitque nefando
pectora Plexippi nil tale timentia ferro.　　　　8-440
Toxea, quid faciat, dubium pariterque volentem
ulcisci fratrem fraternaque fata timentem
haud patitur dubitare diu calidumque priori
caede recalfecit consorti sanguine telum.
　　 Dona deum templis nato victore ferebat,　　　　8-445
cum videt exstinctos fratres Althaea referri.
quae plangore dato maestis clamoribus urbem
implet et auratis mutavit vestibus atras;
at simul est auctor necis editus, excidit omnis
luctus et a lacrimis in poenae versus amorem est.　　　　8-450
　　 Stipes erat, quem, cum partus enixa jaceret
Thestias, in flammam triplices posuere sorores
staminaque impresso fatalia pollice nentes
'tempora' dixerunt 'eadem lignoque tibique,
o modo nate, damus.' quo postquam carmine dicto　　　　8-455
excessere deae, flagrantem mater ab igne
eripuit ramum sparsitque liquentibus undis.
ille diu fuerat penetralibus abditus imis
servatusque tuos, juvenis, servaverat annos.
protulit hunc genetrix taedasque et fragmina poni　　　　8-460
imperat et positis inimicos admovet ignes.
tum conata quater flammis imponere ramum
coepta quater tenuit: pugnat materque sororque,
et diversa trahunt unum duo nomina pectus.
saepe metu sceleris pallebant ora futuri,　　　　8-465
saepe suum fervens oculis dabat ira ruborem,
et modo nescio quid similis crudele minanti
vultus erat, modo quem misereri credere posses;
cumque ferus lacrimas animi siccaverat ardor,
inveniebantur lacrimae tamen, utque carina,　　　　8-470
quam ventus ventoque rapit contrarius aestus,
vim geminam sentit paretque incerta duobus,
Thestias haud aliter dubiis affectibus errat
inque vices ponit positamque resuscitat iram.
incipit esse tamen melior germana parente　　　　8-475
et consanguineas ut sanguine leniat umbras,
impietate pia est. nam postquam pestifer ignis
convaluit, 'rogus iste cremet mea viscera' dixit,
utque manu dira lignum fatale tenebat,
ante sepulcrales infelix astitit aras　　　　8-480
'poenarum' que 'deae triplices, furialibus,' inquit
'Eumenides, sacris vultus advertite vestros!
ulciscor facioque nefas; mors morte pianda est,
in scelus addendum scelus est, in funera funus:
per coacervatos pereat domus impia luctus!　　　　8-485
an felix Oeneus nato victore fruetur,
Thestius orbus erit? melius lugebitis ambo.
vos modo, fraterni manes animaeque recentes,
officium sentite meum magnoque paratas
accipite inferias, uteri mala pignora nostri!　　　　8-490
ei mihi! quo rapior? fratres, ignoscite matri!
deficiunt ad coepta manus: meruisse fatemur
illum, cur pereat; mortis mihi displicet auctor.
ergo impune feret vivusque et victor et ipso
successu tumidus regnum Calydonis habebit,　　　　8-495
vos cinis exiguus gelidaeque jacebitis umbrae?
haud equidem patiar: pereat sceleratus et ille
spemque patris regnumque trahat patriaeque ruinam!
mens ubi materna est? ubi sunt pia jura parentum
et quos sustinui bis mensum quinque labores?　　　　8-500
o utinam primis arsisses ignibus infans,
idque ego passa forem! vixisti munere nostro;
nunc merito moriere tuo! cape praemia facti
bisque datam, primum partu, mox stipite rapto,
redde animam vel me fraternis adde sepulcris!　　　　8-505
et cupio et nequeo. quid agam? modo vulnera fratrum
ante oculos mihi sunt et tantae caedis imago,
nunc animum pietas maternaque nomina frangunt.
me miseram! male vincetis, sed vincite, fratres,
dummodo, quae dedero vobis, solacia vosque　　　　8-510
ipsa sequar!' dixit dextraque aversa trementi
funereum torrem medios conjecit in ignes:
aut dedit aut visus gemitus est ipse dedisse
stipes, ut invitis conreptus ab ignibus arsit.
　　 Inscius atque absens flamma Meleagros ab illa　　　　8-515
uritur et caecis torreri viscera sentit
ignibus ac magnos superat virtute dolores.
quod tamen ignavo cadat et sine sanguine leto,
maeret et Ancaei felicia vulnera dicit
grandaevumque patrem fratresque piasque sorores　　　　8-520
cum gemitu sociamque tori vocat ore supremo,
forsitan et matrem. crescunt ignisque dolorque
languescuntque iterum; simul est exstinctus uterque,
inque leves abiit paulatim spiritus auras
paulatim cana prunam velante favilla.　　　　8-525
　　 Alta jacet Calydon: lugent juvenesque senesque,
vulgusque proceresque gemunt, scissaeque capillos
planguntur matres Calydonides Eueninae;
pulvere canitiem genitor vultusque seniles
foedat humi fusus spatiosumque increpat aevum.　　　　8-530
nam de matre manus diri sibi conscia facti
exegit poenas acto per viscera ferro.
non mihi si centum deus ora sonantia linguis
ingeniumque capax totumque Helicona dedisset,
tristia persequerer miserarum fata sororum.　　　　8-535
immemores decoris liventia pectora tundunt,
dumque manet corpus, corpus refoventque foventque,
oscula dant ipsi, posito dant oscula lecto.
post cinerem cineres haustos ad pectora pressant
affusaeque jacent tumulo signataque saxo　　　　8-540
nomina complexae lacrimas in nomina fundunt.
quas Parthaoniae tandem Latonia clade
exsatiata domus praeter Gorgenque nurumque
nobilis Alcmenae natis in corpore pennis
adlevat et longas per bracchia porrigit alas　　　　8-545
corneaque ora facit versasque per aera mittit.
　　 Interea Theseus sociati parte laboris
functus Erectheas Tritonidos ibat ad arces.
clausit iter fecitque moras Achelous eunti
imbre tumens: 'succede meis,' ait 'inclite, tectis,　　　　8-550
Cecropide, nec te committe rapacibus undis:
ferre trabes solidas obliquaque volvere magno
murmure saxa solent. vidi contermina ripae
cum gregibus stabula alta trahi; nec fortibus illic
profuit armentis nec equis velocibus esse.　　　　8-555
multa quoque hic torrens nivibus de monte solutis
corpora turbineo juvenalia vertice mersit.
tutior est requies, solito dum flumina currant
limite, dum tenues capiat suus alveus undas.'
adnuit Aegides 'utar,' que 'Acheloe, domoque　　　　8-560
consilioque tuo' respondit; et usus utroque est.
pumice multicavo nec levibus atria tophis
structa subit: molli tellus erat umida musco,
summa lacunabant alterno murice conchae.
jamque duas lucis partes Hyperione menso　　　　8-565
discubuere toris Theseus comitesque laborum,
hac Ixionides, illa Troezenius heros
parte Lelex, raris jam sparsus tempora canis,
quosque alios parili fuerat dignatus honore
Amnis Acarnanum, laetissimus hospite tanto.　　　　8-570
protinus adpositas nudae vestigia nymphae
instruxere epulis mensas dapibusque remotis
in gemma posuere merum. tum maximus heros,
aequora prospiciens oculis subjecta, 'quis' inquit
'ille locus?' (digitoque ostendit) 'et insula nomen　　　　8-575
quod gerit illa, doce, quamquam non una videtur!'
Amnis ad haec 'non est' inquit 'quod cernitis unum:
quinque jacent terrae; spatium discrimina fallit.
quoque minus spretae factum mirere Dianae,
naides hae fuerant, quae cum bis quinque juvencos　　　　8-580
mactassent rurisque deos ad sacra vocassent,
immemores nostri festas duxere choreas.
intumui, quantusque feror, cum plurimus umquam,
tantus eram, pariterque animis immanis et undis
a silvis silvas et ab arvis arva revelli　　　　8-585
cumque loco nymphas, memores tum denique nostri,
in freta provolvi. fluctus nosterque marisque
continuam diduxit humum partesque resolvit
in totidem, mediis quot cernis Echinadas undis.
ut tamen ipse vides, procul, en procul una recessit　　　　8-590
insula, grata mihi; Perimelen navita dicit:
huic ego virgineum dilectae nomen ademi;
quod pater Hippodamas aegre tulit inque profundum
propulit e scopulo periturae corpora natae.
excepi nantemque ferens "o proxima mundi　　　　8-595
regna vagae" dixi "sortite, Tridentifer, undae,
affer opem, mersaeque, precor, feritate paterna　　　　8-601
da, Neptune, locum, vel sit locus ipsa licebit!"
dum loquor, amplexa est artus nova terra natantes　　　　8-609
et gravis increvit mutatis insula membris.'
　　 Amnis ab his tacuit. factum mirabile cunctos
moverat: irridet credentes, utque deorum
spretor erat mentisque ferox, Ixione natus
'ficta refers nimiumque putas, Acheloe, potentes
esse deos,' dixit 'si dant adimuntque figuras.'　　　　8-615
obstipuere omnes nec talia dicta probarunt,
ante omnesque Lelex animo maturus et aevo,
sic ait: 'immensa est finemque potentia caeli
non habet, et quicquid superi voluere, peractum est,
quoque minus dubites, tiliae contermina quercus　　　　8-620
collibus est Phrygiis modico circumdata muro;
ipse locum vidi; nam me Pelopeia Pittheus
misit in arva suo quondam regnata parenti.
haud procul hinc stagnum est, tellus habitabilis olim,
nunc celebres mergis fulicisque palustribus undae;　　　　8-625
Juppiter huc specie mortali cumque parente
venit Atlantiades positis caducifer alis.
mille domos adiere locum requiemque petentes,
mille domos clausere serae; tamen una recepit,
parva quidem, stipulis et canna tecta palustri,　　　　8-630
sed pia Baucis anus parilique aetate Philemon
illa sunt annis juncti juvenalibus, illa
consenuere casa paupertatemque fatendo
effecere levem nec iniqua mente ferendo;
nec refert, dominos illic famulosne requiras:　　　　8-635
tota domus duo sunt, idem parentque jubentque.
ergo ubi caelicolae parvos tetigere penates
summissoque humiles intrarunt vertice postes,
membra senex posito jussit relevare sedili;
cui superinjecit textum rude sedula Baucis　　　　8-640
inque foco tepidum cinerem dimovit et ignes
suscitat hesternos foliisque et cortice sicco
nutrit et ad flammas anima producit anili
multifidasque faces ramaliaque arida tecto
detulit et minuit parvoque admovit aeno,　　　　8-645
quodque suus conjunx riguo conlegerat horto,
truncat holus foliis; furca levat ille bicorni
sordida terga suis nigro pendentia tigno
servatoque diu resecat de tergore partem
exiguam sectamque domat ferventibus undis.　　　　8-650
interea medias fallunt sermonibus horas
concutiuntque torum de molli fluminis ulva　　　　8-655
impositum lecto sponda pedibusque salignis.
vestibus hunc velant, quas non nisi tempore festo
sternere consuerant, sed et haec vilisque vetusque
vestis erat, lecto non indignanda saligno.
accubuere dei. mensam succincta tremensque　　　　8- 660
ponit anus, mensae sed erat pes tertius impar:
testa parem fecit; quae postquam subdita clivum
sustulit, aequatam mentae tersere virentes.
ponitur hic bicolor sincerae baca Minervae
conditaque in liquida corna autumnalia faece　　　　8-665
intibaque et radix et lactis massa coacti
ovaque non acri leviter versata favilla,
omnia fictilibus. post haec caelatus eodem
sistitur argento crater fabricataque fago
pocula, qua cava sunt, flaventibus illita ceris;　　　　8-670
parva mora est, epulasque foci misere calentes,
nec longae rursus referuntur vina senectae
dantque locum mensis paulum seducta secundis:
hic nux, hic mixta est rugosis carica palmis
prunaque et in patulis redolentia mala canistris　　　　8-675
et de purpureis conlectae vitibus uvae,
candidus in medio favus est; super omnia vultus
accessere boni nec iners pauperque voluntas.
　　 'Interea totiens haustum cratera repleri
sponte sua per seque vident succrescere vina:　　　　8-680
attoniti novitate pavent manibusque supinis
concipiunt Baucisque preces timidusque Philemon
et veniam dapibus nullisque paratibus orant.
unicus anser erat, minimae custodia villae:
quem dis hospitibus domini mactare parabant;　　　　8-685
ille celer penna tardos aetate fatigat
eluditque diu tandemque est visus ad ipsos
confugisse deos: superi vetuere necari
"di" que "sumus, meritasque luet vicinia poenas
impia" dixerunt; "vobis immunibus huius　　　　8-690
esse mali dabitur; modo vestra relinquite tecta
ac nostros comitate gradus et in ardua montis
ite simul!" parent ambo baculisque levati
nituntur longo vestigia ponere clivo.
tantum aberant summo, quantum semel ire sagitta　　　　8-695
missa potest: flexere oculos et mersa palude
cetera prospiciunt, tantum sua tecta manere,
dumque ea mirantur, dum deflent fata suorum,
illa vetus dominis etiam casa parva duobus
vertitur in templum: furcas subiere columnae,　　　　8-700
stramina flavescunt aurataque tecta videntur
caelataeque fores adopertaque marmore tellus.
talia tum placido Saturnius edidit ore:
"dicite, juste senex et femina conjuge justo
digna, quid optetis." cum Baucide pauca locutus　　　　8-705
judicium superis aperit commune Philemon:
"esse sacerdotes delubraque vestra tueri
poscimus, et quoniam concordes egimus annos,
auferat hora duos eadem, nec conjugis umquam
busta meae videam, neu sim tumulandus ab illa."　　　　8-710
vota fides sequitur: templi tutela fuere,
donec vita data est; annis aevoque soluti
ante gradus sacros cum starent forte locique
narrarent casus, frondere Philemona Baucis,
Baucida conspexit senior frondere Philemon.　　　　8-715
jamque super geminos crescente cacumine vultus
mutua, dum licuit, reddebant dicta "vale" que
"o conjunx" dixere simul, simul abdita texit
ora frutex: ostendit adhuc Thyneius illic
incola de gemino vicinos corpore truncos.　　　　8-720
haec mihi non vani (neque erat, cur fallere vellent)
narravere senes; equidem pendentia vidi
serta super ramos ponensque recentia dixi
"cura deum di sint, et, qui coluere, colantur."'
　　 Desierat, cunctosque et res et moverat auctor,　　　　8-725
Thesea praecipue; quem facta audire volentem
mira deum innixus cubito Calydonius amnis
talibus adloquitur: 'sunt, o fortissime, quorum
forma semel mota est et in hoc renovamine mansit;
sunt, quibus in plures jus est transire figuras,　　　　8-730
ut tibi, complexi terram maris incola, Proteu.
nam modo te juvenem, modo te videre leonem,
nunc violentus aper, nunc, quem tetigisse timerent,
anguis eras, modo te faciebant cornua taurum;
saepe lapis poteras, arbor quoque saepe videri,　　　　8-735
interdum, faciem liquidarum imitatus aquarum,
flumen eras, interdum undis contrarius ignis.
　　 'Nec minus Autolyci conjunx, Erysicthone nata,
iuris habet: pater huius erat, qui numina divum
sperneret et nullos aris adoleret odores;　　　　8-740
ille etiam Cereale nemus violasse securi
dicitur et lucos ferro temerasse vetustos.
stabat in his ingens annoso robore quercus,
una nemus; vittae mediam memoresque tabellae
sertaque cingebant, voti argumenta potentum.　　　　8- 745
saepe sub hac dryades festas duxere choreas,
saepe etiam manibus nexis ex ordine trunci
circuiere modum, mensuraque roboris ulnas
quinque ter implebat, nec non et cetera tantum
silva sub hac, silva quantum fuit herba sub omni.　　　　8-750
non tamen idcirco ferrum Triopeius illa
abstinuit famulosque jubet succidere sacrum
robur, et ut jussos cunctari vidit, ab uno
edidit haec rapta sceleratus verba securi:
"non dilecta deae solum, sed et ipsa licebit　　　　8-755
sit dea, jam tanget frondente cacumine terram."
dixit, et obliquos dum telum librat in ictus,
contremuit gemitumque dedit Deoia quercus,
et pariter frondes, pariter pallescere glandes
coepere ac longi pallorem ducere rami.　　　　8-760
cuius ut in trunco fecit manus impia vulnus,
haud aliter fluxit discusso cortice sanguis,
quam solet, ante aras ingens ubi victima taurus
concidit, abrupta cruor e cervice profundi.
obstipuere omnes, aliquisque ex omnibus audet　　　　8-765
deterrere nefas saevamque inhibere bipennem:
aspicit hunc "mentis" que "piae cape praemia!" dixit
Thessalus inque virum convertit ab arbore ferrum
detruncatque caput repetitaque robora caedit,
redditus e medio sonus est cum robore talis:　　　　8-770
"nympha sub hoc ego sum Cereri gratissima ligno,
quae tibi factorum poenas instare tuorum
vaticinor moriens, nostri solacia leti."
persequitur scelus ille suum, labefactaque tandem
ictibus innumeris adductaque funibus arbor　　　　8-775
corruit et multam prostravit pondere silvam.
　　 'Attonitae dryades damno nemorumque suoque,
omnes germanae, Cererem cum vestibus atris
maerentes adeunt poenamque Erysicthonis orant.
adnuit his capitisque sui pulcherrima motu　　　　8-780
concussit gravidis oneratos messibus agros,
moliturque genus poenae miserabile, si non
ille suis esset nulli miserabilis actis,
pestifera lacerare Fame: quae quatenus ipsi
non adeunda deae est (neque enim Cereremque Famemque　　　　8-785
fata coire sinunt), montani numinis unam
talibus agrestem compellat oreada dictis:
"est locus extremis Scythiae glacialis in oris,
triste solum, sterilis, sine fruge, sine arbore tellus;
Frigus iners illic habitant Pallorque Tremorque　　　　8-790
et jejuna Fames: ea se in praecordia condat
sacrilegi scelerata, jube, nec copia rerum
vincat eam superetque meas certamine vires,
neve viae spatium te terreat, accipe currus,
accipe, quos frenis alte moderere, dracones!"　　　　8-795
et dedit; illa dato subvecta per aera curru
devenit in Scythiam: rigidique cacumine montis
(Caucason appellant) serpentum colla levavit
quaesitamque Famem lapidoso vidit in agro
unguibus et raras vellentem dentibus herbas.　　　　8-800
hirtus erat crinis, cava lumina, pallor in ore,
labra incana situ, scabrae rubigine fauces,
dura cutis, per quam spectari viscera possent;
ossa sub incurvis exstabant arida lumbis,
ventris erat pro ventre locus; pendere putares　　　　8-805
pectus et a spinae tantummodo crate teneri.
auxerat articulos macies, genuumque tumebat
orbis, et immodico prodibant tubere tali.
　　 'Hanc procul ut vidit, (neque enim est accedere juxta
ausa) refert mandata deae paulumque morata,　　　　8-810
quamquam aberat longe, quamquam modo venerat illuc,
visa tamen sensisse famem est, retroque dracones
egit in Haemoniam versis sublimis habenis.
　　 'Dicta Fames Cereris, quamvis contraria semper
illius est operi, peragit perque aera vento　　　　8-815
ad jussam delata domum est, et protinus intrat
sacrilegi thalamos altoque sopore solutum
(noctis enim tempus) geminis amplectitur ulnis,
seque viro inspirat, faucesque et pectus et ora
afflat et in vacuis spargit jejunia venis;　　　　8-820
functaque mandato fecundum deserit orbem
inque domos inopes assueta revertitur antra.
　　 'Lenis adhuc Somnus placidis Erysicthona pennis
mulcebat: petit ille dapes sub imagine somni,
oraque vana movet dentemque in dente fatigat,　　　　8-825
exercetque cibo delusum guttur inani
proque epulis tenues nequiquam devorat auras;
ut vero est expulsa quies, furit ardor edendi
perque avidas fauces incensaque viscera regnat.
nec mora; quod pontus, quod terra, quod educat aer,　　　　8-830
poscit et adpositis queritur jejunia mensis
inque epulis epulas quaerit; quodque urbibus esse,
quodque satis poterat populo, non sufficit uni,
plusque cupit, quo plura suam demittit in alvum.
utque fretum recipit de tota flumina terra　　　　8- 835
nec satiatur aquis peregrinosque ebibit amnes,
utque rapax ignis non umquam alimenta recusat
innumerasque trabes cremat et, quo copia maior
est data, plura petit turbaque voracior ipsa est:
sic epulas omnes Erysicthonis ora profani　　　　8-840
accipiunt poscuntque simul. cibus omnis in illo
causa cibi est, semperque locus fit inanis edendo.
　　 'Jamque fame patrias altique voragine ventris
attenuarat opes, sed inattenuata manebat
tum quoque dira fames, implacataeque vigebat　　　　8-845
flamma gulae. tandem, demisso in viscera censu,
filia restabat, non illo digna parente.
hanc quoque vendit inops: dominum generosa recusat
et vicina suas tendens super aequora palmas
"eripe me domino, qui raptae praemia nobis　　　　8-850
virginitatis habes!" ait: haec Neptunus habebat;
qui prece non spreta, quamvis modo visa sequenti
esset ero, formamque novat vultumque virilem
induit et cultus piscem capientibus aptos.
hanc dominus spectans "o qui pendentia parvo　　　　8-855
aera cibo celas, moderator harundinis," inquit
"sic mare compositum, sic sit tibi piscis in unda
credulus et nullos, nisi fixus, sentiat hamos:
quae modo cum vili turbatis veste capillis
litore in hoc steterat (nam stantem in litore vidi),　　　　8-860
dic, ubi sit: neque enim vestigia longius exstant."
illa dei munus bene cedere sensit et a se
se quaeri gaudens his est resecuta rogantem:
"quisquis es, ignoscas; in nullam lumina partem
gurgite ab hoc flexi studioque operatus inhaesi,　　　　8-865
quoque minus dubites, sic has deus aequoris artes
adjuvet, ut nemo jamdudum litore in isto,
me tamen excepto, nec femina constitit ulla."
credidit et verso dominus pede pressit harenam
elususque abiit: illi sua reddita forma est.　　　　8-870
ast ubi habere suam transformia corpora sensit,
saepe pater dominis Triopeida tradit, at illa
nunc equa, nunc ales, modo bos, modo cervus abibat
praebebatque avido non justa alimenta parenti.
vis tamen illa mali postquam consumpserat omnem　　　　8-875
materiam derantque gravi nova pabula morbo,
ipse suos artus lacerans divellere morsu
coepit et infelix minuendo corpus alebat.—
　　 'Quid moror externis? etiam mihi nempe novandi est
corporis, o juvenis, numero finita, potestas.　　　　8-880
nam modo, qui nunc sum, videor, modo flector in anguem,
armenti modo dux vires in cornua sumo,—
cornua, dum potui. nunc pars caret altera telo
frontis, ut ipse vides.' gemitus sunt verba secuti.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER NONVS

　　 Quae gemitus truncaeque deo Neptunius heros
causa rogat frontis; cui sic Calydonius amnis
coepit inornatos redimitus harundine crines:
'triste petis munus. quis enim sua proelia victus
commemorare velit? referam tamen ordine, nec tam　　　　9-5
turpe fuit vinci, quam contendisse decorum est,
magnaque dat nobis tantus solacia victor.
nomine siqua suo fando pervenit ad aures
Deianira tuas, quondam pulcherrima virgo
multorumque fuit spes invidiosa procorum.　　　　9-10
cum quibus ut soceri domus est intrata petiti,
"accipe me generum," dixi "Parthaone nate":
dixit et Alcides. alii cessere duobus.
ille Jovem socerum dare se, famamque laborum,
et superata suae referebat jussa novercae.　　　　9-15
contra ego "turpe deum mortali cedere" dixi—
nondum erat ille deus—"dominum me cernis aquarum
cursibus obliquis inter tua regna fluentum.
nec gener externis hospes tibi missus ab oris,
sed popularis ero et rerum pars una tuarum.　　　　9-20
tantum ne noceat, quod me nec regia Juno
odit, et omnis abest jussorum poena laborum.
nam, quo te jactas, Alcmena nate, creatum,
Juppiter aut falsus pater est, aut crimine verus.
matris adulterio patrem petis. elige, fictum　　　　9-25
esse Jovem malis, an te per dedecus ortum."
talia dicentem jamdudum lumine torvo
spectat, et accensae non fortiter imperat irae,
verbaque tot reddit: "melior mihi dextera lingua.
dummodo pugnando superem, tu vince loquendo"　　　　9-30
congrediturque ferox. puduit modo magna locutum
cedere: rejeci viridem de corpore vestem,
bracchiaque opposui, tenuique a pectore varas
in statione manus et pugnae membra paravi.
ille cavis hausto spargit me pulvere palmis,　　　　9-35
inque vicem fulvae tactu flavescit harenae.
et modo cervicem, modo crura, modo ilia captat,
aut captare putes, omnique a parte lacessit.
me mea defendit gravitas frustraque petebar;
haud secus ac moles, magno quam murmure fluctus　　　　9-40
oppugnant; manet illa, suoque est pondere tuta.
digredimur paulum, rursusque ad bella coimus,
inque gradu stetimus, certi non cedere, eratque
cum pede pes junctus, totoque ego pectore pronus
et digitos digitis et frontem fronte premebam.　　　　9-45
non aliter vidi fortes concurrere tauros,
cum, pretium pugnae, toto nitidissima saltu
expetitur conjunx: spectant armenta paventque
nescia, quem maneat tanti victoria regni.
ter sine profectu voluit nitentia contra　　　　9-50
reicere Alcides a se mea pectora; quarto
excutit amplexus, adductaque bracchia solvit,
impulsumque manu—certum est mihi vera fateri—
protinus avertit, tergoque onerosus inhaesit.
siqua fides,—neque enim ficta mihi gloria voce　　　　9-55
quaeritur—imposito pressus mihi monte videbar.
vix tamen inserui sudore fluentia multo
bracchia, vix solvi duros a corpore nexus.
instat anhelanti, prohibetque resumere vires,
et cervice mea potitur. tum denique tellus　　　　9-60
pressa genu nostro est, et harenas ore momordi.
inferior virtute, meas devertor ad artes,
elaborque viro longum formatus in anguem.
qui postquam flexos sinuavi corpus in orbes,
cumque fero movi linguam stridore bisulcam,　　　　9-65
risit, et illudens nostras Tirynthius artes
"cunarum labor est angues superare mearum,"
dixit "et ut vincas alios, Acheloe, dracones,
pars quota Lernaeae serpens eris unus echidnae?
vulneribus fecunda suis erat illa, nec ullum　　　　9-70
de centum numero caput est impune recisum,
quin gemino cervix herede valentior esset.
hanc ego ramosam natis e caede colubris
crescentemque malo domui, domitamque reclusi.
quid fore te credis, falsum qui versus in anguem　　　　9- 75
arma aliena moves, quem forma precaria celat?"
dixerat, et summo digitorum vincula collo
inicit: angebar, ceu guttura forcipe pressus,
pollicibusque meas pugnabam evellere fauces.
sic quoque devicto restabat tertia tauri　　　　9-80
forma trucis. tauro mutatus membra rebello.
induit ille toris a laeva parte lacertos,
admissumque trahens sequitur, depressaque dura
cornua figit humo, meque alta sternit harena.
nec satis hoc fuerat: rigidum fera dextera cornu　　　　9-85
dum tenet, infregit, truncaque a fronte revellit.
naides hoc, pomis et odoro flore repletum,
sacrarunt; divesque meo Bona Copia cornu est.'
　　 Dixerat: et nymphe ritu succincta Dianae,
una ministrarum, fusis utrimque capillis,　　　　9-90
incessit totumque tulit praedivite cornu
autumnum et mensas, felicia poma, secundas.
lux subit; et primo feriente cacumina sole
discedunt juvenes, neque enim dum flumina pacem
et placidos habeant lapsus totaeque residant　　　　9-95
opperiuntur aquae. vultus Achelous agrestes
et lacerum cornu mediis caput abdidit undis.

　　 Huic tamen ablati doluit jactura(損失) decoris,
cetera sospes(無事に) habet. capitis quoque fronde saligna
aut superimposita celatur harundine damnum.　　　　9-100

しかし、河神アケロウスは、敗れたといっても、もぎとられた飾り(角)をひとつうしなったにすぎず、それ以外は、からだのどこにも怪我はなかった。額の傷も、柳の葉冠や葦でつくった冠で見えないようにしてあった。

at te, Nesse ferox, eiusdem virginis ardor
perdiderat volucri trajectum terga sagitta.

ところが、猛きネッスス(16)よ、おまえは、おなじこの乙女(17)にたいする恋慕のために、すばやい矢に背中を射ぬかれて死んでしまったのだ。

namque nova repetens patrios cum conjuge muros
venerat Eueni rapidas Jove natus ad undas.

ユピテルの子(18)は、新妻をつれて故郷の町へ帰る途中、エウエヌスの激流のほとりにさ
しかかった。

uberior solito, nimbis hiemalibus auctus,　　　　9-105
verticibusque frequens erat atque impervius amnis.

あいにく、冬の雨によっていつもよりずっと水量のました河は、数しれぬほどの渦をつくりながら滔々とながれ、とても歩いて渡ることなどできなかった。

intrepidum pro se, curam de conjuge agentem
Nessus adit, membrisque valens scitusque vadorum,
'officio' que 'meo ripa sistetur in illa
haec,' ait 'Alcide. tu viribus utere nando!'　　　　9-110

かの英雄は、かれ自身はすこしも怖れることはなかったが、妻のことが心配であった。と、この河の浅瀬のことをよく知っているネッススが近づいてきて、こういった。「アルケウスの孫(19)よ、奥さんをむこう岸に渡すことは、わたしがひき受けましょう。あなたは、ご自身の力で泳いで渡られたらよいでしょう」

pallentemque metu, fluviumque ipsumque timentem
tradidit Aonius pavidam Calydonida Nesso.

そこで、アオニア(20)の英雄は、こわくて青くなっているカリュドンうまれの妻をネッススに託した。かの女は、流れも、運んでくれる男もこわくてしかたがなかったのである。

mox, ut erat, pharetraque gravis spolioque leonis—
nam clavam et curvos trans ripam miserat arcus—
'quandoquidem coepi, superentur flumina' dixit,　　　　9-115

ヘルクレスは、着のみ着のままで、おまけに箙もかけ、獅子の皮衣もつけたまま(21)、鉄棒とまがった弓だけは先にむこう岸へ投げておいて、こういった。「やりはじめた以上は、きっとこの流れを渡ってみせるぞ!」

nec dubitat nec, qua sit clementissimus amnis,
quaerit, et obsequio deferri spernit aquarum.

そして、すこしもためらわず、どこが流れのゆるやかなところかをさぐりもしなければ、なだらかな水流に運ばれようとも考えなかった。

jamque tenens ripam, missos cum tolleret arcus,
conjugis agnovit vocem Nessoque paranti
fallere depositum 'quo te fiducia' clamat　　　　9-120
'vana pedum, violente, rapit? tibi, Nesse biformis,
dicimus. exaudi, nec res intercipe nostras.

こうしてむこう岸に泳ぎつくと、先に投げておいた弓をひろいあげたが、そのとき妻の叫びごえが聞えた。見ると、ネッススがあずかったかれの妻を奪いさろうとしていたのである。「この大ばか者め、脚がはやいとうぬぼれおって、どこへつれていこうというのだ! こらっ、ふたつ姿のネッスス(22)、きさまのことをいっているのだぞ! よく聞け、おれのものを盗むなというのだ!

si te nulla mei reverentia movit, at orbes
concubitus vetitos poterant inhibere paterni.

たとえきさまがおれの力を怖れないとしても、きさまの父親がいましめられている火の車(23)のことを考えたら、そんな大それた欲望などとても起こせなかったはずだ。

haud tamen effugies, quamvis ope(能力) fidis equina;　　　　9-125
vulnere(矢), non pedibus te consequar.' ultima dicta
re probat, et missa fugientia terga sagitta
traicit. exstabat ferrum de pectore aduncum(曲がった).

馬の脚力をもっていると安心していても、のがすものか。おれは、脚できさまに追いつこうというのじゃない。矢で射とめようというのだ!」そうさけぶなり、かれは、ただちにその言葉を実行にうつした。手をはなれた一本の矢は、逃げていくネッススの背にみごとに突きささり、鉤になった矢尻は、胸までつきぬけた。

quod simul evulsum est, sanguis per utrumque foramen
emicuit mixtus Lernaei tabe veneni.　　　　9-130

かれがその矢を引きぬくと、血は、レルナの怪物の毒にそまって(24)、前後ふたつの傷口からほとばしりでた。

excipit hunc Nessus 'ne' que enim 'moriemur
inulti' secum ait, et calido velamina tincta cruore
dat munus raptae velut irritamen amoris.

ネッススは、流れる血潮を手にうけると、「この怨みをはらさずに死ぬものか」とうめきながら、まだあたたかい血にそまった衣をぬぎ、愛欲をそそるまじないだと称して、それを自分が拉致しようとした女にあたえた。

　　 Longa fuit medii mora temporis, actaque magni
Herculis implerant terras odiumque novercae.　　　　9-135
victor ab Oechalia Cenaeo sacra parabat
vota Jovi, cum Fama loquax praecessit ad aures,
Deianira, tuas, quae veris addere falsa
gaudet, et e minimo sua per mendacia crescit,
Amphitryoniaden Ioles ardore teneri.　　　　9-140
credit amans, venerisque novae perterrita fama
indulsit primo lacrimis, flendoque dolorem
diffudit miseranda suum. mox deinde 'quid autem
flemus?' ait 'paelex lacrimis laetabitur istis.
quae quoniam adveniet, properandum aliquidque novandum est,　　　　9-145
dum licet, et nondum thalamos tenet altera nostros.
conquerar, an sileam? repetam Calydona, morerne?
excedam tectis? an, si nihil amplius, obstem?
quid si me, Meleagre, tuam memor esse sororem
forte paro facinus, quantumque iniuria possit　　　　9-150
femineusque dolor, jugulata paelice testor?'
in cursus animus varios abit. omnibus illis
praetulit inbutam Nesseo sanguine vestem
mittere, quae vires defecto reddat amori,
ignaroque Lichae, quid tradat, nescia, luctus　　　　9-155
ipsa suos tradit blandisque miserrima verbis,
dona det illa viro, mandat. capit inscius heros,
induiturque umeris Lernaeae virus echidnae.
　　 Tura dabat primis et verba precantia flammis,
vinaque marmoreas patera fundebat in aras:　　　　9-160
incaluit vis illa mali, resolutaque flammis
Herculeos abiit late dilapsa per artus.
dum potuit, solita gemitum virtute repressit.
victa malis postquam est patientia, reppulit aras,
implevitque suis nemorosam vocibus Oeten.　　　　9-165
nec mora, letiferam conatur scindere vestem:
qua trahitur, trahit illa cutem, foedumque relatu,
aut haeret membris frustra temptata revelli,
aut laceros artus et grandia detegit ossa.
ipse cruor, gelido ceu quondam lammina candens　　　　9-170
tincta lacu, stridit coquiturque ardente veneno.
nec modus est, sorbent avidae praecordia flammae,
caeruleusque fluit toto de corpore sudor,
ambustique sonant nervi, caecaque medullis
tabe liquefactis tollens ad sidera palmas　　　　9-175
'cladibus,' exclamat 'Saturnia, pascere nostris:
pascere, et hanc pestem specta, crudelis, ab alto,
corque ferum satia. vel si miserandus et hosti,
hoc est, si tibi sum, diris cruciatibus aegram
invisamque animam natamque laboribus aufer.　　　　9-180
mors mihi munus erit; decet haec dare dona novercam.
ergo ego foedantem peregrino templa cruore
Busirin domui? saevoque alimenta parentis
Antaeo eripui? nec me pastoris Hiberi
forma triplex, nec forma triplex tua, Cerbere, movit?　　　　9-185
vosne, manus, validi pressistis cornua tauri?
vestrum opus Elis habet, vestrum Stymphalides undae,
Partheniumque nemus? vestra virtute relatus
Thermodontiaco caelatus balteus auro,
pomaque ab insomni concustodita dracone?　　　　9-190
nec mihi centauri potuere resistere, nec mi
Arcadiae vastator aper? nec profuit hydrae
crescere per damnum geminasque resumere vires?
quid, cum Thracis equos humano sanguine pingues
plenaque corporibus laceris praesepia vidi,　　　　9-195
visaque dejeci, dominumque ipsosque peremi?
his elisa jacet moles Nemeaea lacertis:
hac caelum cervice tuli. defessa jubendo est
saeva Jovis conjunx: ego sum indefessus agendo.
sed nova pestis adest, cui nec virtute resisti　　　　9-200
nec telis armisque potest. pulmonibus errat
ignis edax imis, perque omnes pascitur artus.
at valet Eurystheus! et sunt, qui credere possint
esse deos?' dixit, perque altam saucius Oeten
haud aliter graditur, quam si venabula taurus　　　　9-205
corpore fixa gerat, factique refugerit auctor.
saepe illum gemitus edentem, saepe frementem,
saepe retemptantem totas infringere vestes
sternentemque trabes irascentemque videres
montibus aut patrio tendentem bracchia caelo.　　　　9- 210
　　 Ecce Lichan trepidum latitantem rupe cavata
aspicit, utque dolor rabiem conlegerat omnem,
'tune, Licha,' dixit 'feralia dona dedisti?
tune meae necis auctor eris?' tremit ille, pavetque
pallidus, et timide verba excusantia dicit.　　　　9-215

dicentem genibusque manus adhibere parantem(しようとする)
corripit(捉える) Alcides, et terque quaterque rotatum
mittit in Euboicas tormento fortius undas.

そして、弁明をしながら、両手でヘルクレスの膝にすがりつこうとしたとき、ヘルクレスはかれをとらえるなり、三四度ぐるぐるとふりまわして、投石器よりもすごい力でエウボエアの海に投げこんだ。

ille per aerias pendens induruit auras:
utque ferunt imbres gelidis concrescere ventis,　　　　9-220
inde nives fieri, nivibus quoque molle rotatis
astringi et spissa glomerari grandine corpus,
sic illum validis jactum per inane lacertis
exsanguemque metu nec quicquam umoris habentem
in rigidos versum silices prior edidit aetas.　　　　9-225
nunc quoque in Euboico scopulus brevis eminet alto
gurgite et humanae servat vestigia formae,
quem, quasi sensurum, nautae calcare verentur,
appellantque Lichan. at tu, Jovis inclita proles,
arboribus caesis, quas ardua gesserat Oete,　　　　9-230
inque pyram structis arcum pharetramque capacem
regnaque visuras iterum Troiana sagittas
ferre jubes Poeante satum, quo flamma ministro
subdita. dumque avidis comprenditur ignibus agger,
congeriem silvae Nemeaeo vellere summam　　　　9-235
sternis, et imposita clavae cervice recumbis,
haud alio vultu, quam si conviva jaceres
inter plena meri redimitus pocula sertis.
　　 Jamque valens et in omne latus diffusa sonabat,
securosque artus contemptoremque petebat　　　　9-240
flamma suum. timuere dei pro vindice terrae.
quos ita, sensit enim, laeto Saturnius ore
Juppiter adloquitur: 'nostra est timor iste voluptas,
o superi, totoque libens mihi pectore grator,
quod memoris populi dicor rectorque paterque　　　　9-245
et mea progenies vestro quoque tuta favore est.
nam quamquam ipsius datur hoc immanibus actis,
obligor ipse tamen. sed enim nec pectora vano
fida metu paveant. Oetaeas spernite flammas!
omnia qui vicit, vincet, quos cernitis, ignes;　　　　9-250
nec nisi materna Vulcanum parte potentem
sentiet. aeternum est a me quod traxit, et expers
atque immune necis, nullaque domabile flamma.
idque ego defunctum terra caelestibus oris
accipiam, cunctisque meum laetabile factum　　　　9-255
dis fore confido. siquis tamen Hercule, siquis
forte deo doliturus erit, data praemia nolet,
sed meruisse dari sciet, invitusque probabit.'
adsensere dei. conjunx quoque regia visa est
cetera non duro, duro tamen ultima vultu　　　　9-260
dicta tulisse Jovis, seque indoluisse notatam.
interea quodcumque fuit populabile flammae,
Mulciber abstulerat, nec cognoscenda remansit
Herculis effigies, nec quicquam ab imagine ductum
matris habet, tantumque Jovis vestigia servat.　　　　9-265
utque novus serpens posita cum pelle senecta
luxuriare solet, squamaque nitere recenti,
sic ubi mortales Tirynthius exuit artus,
parte sui meliore viget, maiorque videri
coepit et augusta fieri gravitate verendus.　　　　9-270
quem pater omnipotens inter cava nubila raptum
quadrijugo curru radiantibus intulit astris.
　　 Sensit Atlas pondus. neque adhuc Stheneleius iras
solverat Eurystheus, odiumque in prole paternum
exercebat atrox. at longis anxia curis　　　　9-275
Argolis Alcmene, questus ubi ponat aniles,
cui referat nati testatos orbe labores,
cuive suos casus, Iolen habet. Herculis illam
imperiis thalamoque animoque receperat Hyllus,
impleratque uterum generoso semine; cui sic　　　　9-280
incipit Alcmene: 'faveant tibi numina saltem,
conripiantque moras tum cum matura vocabis
praepositam timidis parientibus Ilithyiam,
quam mihi difficilem Junonis gratia fecit.
namque laboriferi cum jam natalis adesset　　　　9-285
Herculis et decimum premeretur sidere signum,
tendebat gravitas uterum mihi, quodque ferebam,
tantum erat, ut posses auctorem dicere tecti
ponderis esse Jovem. nec jam tolerare labores
ulterius poteram. quin nunc quoque frigidus artus,　　　　9-290
dum loquor, horror habet, parsque est meminisse doloris.
septem ego per noctes, totidem cruciata diebus,
fessa malis, tendensque ad caelum bracchia, magno
Lucinam Nixosque pares clamore vocabam.
illa quidem venit, sed praecorrupta, meumque　　　　9-295
quae donare caput Junoni vellet iniquae.
utque meos audit gemitus, subsedit in illa
ante fores ara, dextroque a poplite laevum
pressa genu et digitis inter se pectine junctis
sustinuit partus. tacita quoque carmina voce　　　　9-300
dixit, et inceptos tenuerunt carmina partus.
nitor, et ingrato facio convicia demens
vana Jovi, cupioque mori, moturaque duros
verba queror silices. matres Cadmeides assunt,
votaque suscipiunt, exhortanturque dolentem.　　　　9-305
una ministrarum, media de plebe, Galanthis,
flava comas, aderat, faciendis strenua jussis,
officiis dilecta suis. ea sensit iniqua
nescio quid Junone geri, dumque exit et intrat
saepe fores, divam residentem vidit in ara　　　　9-310
bracchiaque in genibus digitis conexa tenentem,
et "quaecumque es," ait "dominae gratare. levata est
Argolis Alcmene, potiturque puerpera voto."
exsiluit, junctasque manus pavefacta remisit
diva potens uteri: vinclis levor ipsa remissis.　　　　9-315
numine decepto risisse Galanthida fama est.
ridentem prensamque ipsis dea saeva capillis
traxit, et e terra corpus relevare volentem
arcuit, inque pedes mutavit bracchia primos.
strenuitas antiqua manet; nec terga colorem　　　　9-320
amisere suum: forma est diversa priori.
quae quia mendaci parientem juverat ore,
ore parit nostrasque domos, ut et ante, frequentat.'
　　 Dixit, et admonitu veteris commota ministrae
ingemuit. quam sic nurus est affata dolentem:　　　　9-325
'te tamen, o genetrix, alienae sanguine nostro
rapta movet facies. quid si tibi mira sororis
fata meae referam? quamquam lacrimaeque dolorque
impediunt, prohibentque loqui. fuit unica matri—
me pater ex alia genuit—notissima forma　　　　9-330
Oechalidum, Dryope. quam virginitate carentem
vimque dei passam Delphos Delonque tenentis
excipit Andraemon, et habetur conjuge felix.
est lacus, acclivis devexo margine formam
litoris efficiens, summum myrteta coronant.　　　　9-335
venerat huc Dryope fatorum nescia, quoque
indignere magis, nymphis latura coronas,
inque sinu puerum, qui nondum impleverat annum,
dulce ferebat onus tepidique ope lactis alebat.
haut procul a stagno Tyrios imitata colores　　　　9-340
in spem bacarum florebat aquatica lotos.
carpserat hinc Dryope, quos oblectamina nato
porrigeret, flores, et idem factura videbar—
namque aderam—vidi guttas e flore cruentas
decidere et tremulo ramos horrore moveri.　　　　9-345
scilicet, ut referunt tardi nunc denique agrestes,
Lotis in hanc nymphe, fugiens obscena Priapi,
contulerat versos, servato nomine, vultus.
　　 'Nescierat soror hoc. quae cum perterrita retro
ire et adoratis vellet discedere nymphis,　　　　9-350
haeserunt radice pedes. convellere pugnat,
nec quicquam, nisi summa movet. subcrescit ab imo,
totaque paulatim lentus premit inguina cortex.
ut vidit, conata manu laniare capillos,
fronde manum implevit: frondes caput omne tenebant.　　　　9-355
at puer Amphissos (namque hoc avus Eurytus illi
addiderat nomen) materna rigescere sentit
ubera; nec sequitur ducentem lacteus umor.
spectatrix aderam fati crudelis, opemque
non poteram tibi ferre, soror, quantumque valebam,　　　　9-360
crescentem truncum ramosque amplexa morabar,
et, fateor, volui sub eodem cortice condi.
　　 'Ecce vir Andraemon genitorque miserrimus assunt,
et quaerunt Dryopen: Dryopen quaerentibus illis
ostendi loton. tepido dant oscula ligno,　　　　9-365
affusique suae radicibus arboris haerent.
nil nisi jam faciem, quod non foret arbor, habebat
cara soror: lacrimae misero de corpore factis
irrorant foliis, ac, dum licet, oraque praestant
vocis iter, tales effundit in aera questus:　　　　9-370
"siqua fides miseris, hoc me per numina juro
non meruisse nefas. patior sine crimine poenam.
viximus innocuae. si mentior, arida perdam
quas habeo frondes, et caesa securibus urar.
hunc tamen infantem maternis demite ramis,　　　　9-375
et date nutrici, nostraque sub arbore saepe
lac facitote bibat, nostraque sub arbore ludat.
cumque loqui poterit, matrem facitote salutet,
et tristis dicat 'latet hoc in stipite mater.'
stagna tamen timeat, nec carpat ab arbore flores,　　　　9- 380
et frutices omnes corpus putet esse dearum.
care vale conjunx, et tu, germana, paterque!
qui, siqua est pietas, ab acutae vulnere falcis,
a pecoris morsu frondes defendite nostras.
et quoniam mihi fas ad vos incumbere non est,　　　　9-385
erigite huc artus, et ad oscula nostra venite,
dum tangi possum, parvumque attollite natum!
plura loqui nequeo. nam jam per candida mollis
colla liber serpit, summoque cacumine condor.
ex oculis removete manus. sine munere vestro　　　　9-390
contegat inductus morientia lumina cortex!"
desierant simul ora loqui, simul esse. diuque
corpore mutato rami caluere recentes.'
　　 Dumque refert Iole factum mirabile, dumque
Eurytidos lacrimas admoto pollice siccat　　　　9-395
Alcmene (flet et ipsa tamen) compescuit omnem
res nova tristitiam. nam limine constitit alto
paene puer dubiaque tegens lanugine malas,
ora reformatus primos Iolaus in annos.
hoc illi dederat Junonia muneris Hebe,　　　　9-400
victa viri precibus. quae cum jurare pararet,
dona tributuram post hunc se talia nulli,
non est passa Themis: 'nam jam discordia Thebae
bella movent,' dixit 'Capaneusque nisi ab Jove vinci
haud poterit, fientque pares in vulnere fratres,　　　　9-405
subductaque suos manes tellure videbit
vivus adhuc vates; ultusque parente parentem
natus erit facto pius et sceleratus eodem
attonitusque malis, exul mentisque domusque,
vultibus Eumenidum matrisque agitabitur umbris,　　　　9-410
donec eum conjunx fatale poposcerit aurum,
cognatumque latus Phegeius hauserit ensis.
tum demum magno petet hos Acheloia supplex
ab Jove Calliroe natis infantibus annos
addat, neve necem sinat esse ultoris inultam.　　　　9-415
Juppiter his motus privignae dona nurusque
praecipiet, facietque viros impubibus annis.'
　　 Haec ubi faticano venturi praescia dixit
ore Themis, vario superi sermone fremebant,
et, cur non aliis eadem dare dona liceret,　　　　9-420
murmur erat. queritur veteres Pallantias annos
conjugis esse sui, queritur canescere mitis
Iasiona Ceres, repetitum Mulciber aevum
poscit Ericthonio, Venerem quoque cura futuri
tangit, et Anchisae renovare paciscitur annos.　　　　9-425
cui studeat, deus omnis habet; crescitque favore
turbida seditio, donec sua Juppiter ora
solvit, et 'o! nostri siqua est reverentia,' dixit
'quo ruitis? tantumne aliquis sibi posse videtur,
fata quoque ut superet? fatis Iolaus in annos,　　　　9-430
quos egit, rediit. fatiiuvenescere debent
Calliroe geniti, non ambitione nec armis.
vos etiam, quoque hoc animo meliore feratis,
me quoque fata regunt. quae si mutare valerem,
nec nostrum seri curvarent Aeacon anni,　　　　9-435
perpetuumque aevi florem Rhadamanthus haberet
cum Minoe meo, qui propter amara senectae
pondera despicitur, nec quo prius ordine regnat.'
　　 Dicta Jovis movere deos; nec sustinet ullus,
cum videat fessos Rhadamanthon et Aeacon annis　　　　9-440
et Minoa, queri. qui, dum fuit integer aevi,
terruerat magnas ipso quoque nomine gentes;
tunc erat invalidus, Deionidenque juventae
robore Miletum Phoeboque parente superbum
pertimuit, credensque suis insurgere regnis,　　　　9-445
haut tamen est patriis arcere penatibus ausus.
sponte fugis, Milete, tua, celerique carina
Aegaeas metiris aquas, et in Aside terra
moenia constituis positoris habentia nomen.
hic tibi, dum sequitur patriae curvamina ripae,　　　　9-450
filia Maeandri totiens redeuntis eodem
cognita Cyanee, praestanti corpora forma,
Byblida cum Cauno, prolem est enixa gemellam.
　　 Byblis in exemplo est, ut ament concessa puellae,
Byblis Apollinei correpta cupidine fratris;　　　　9-455
non soror ut fratrem, nec qua debebat, amabat.
illa quidem primo nullos intellegit ignes,
nec peccare putat, quod saepius oscula jungat,
quod sua fraterno circumdet bracchia collo;
mendacique diu pietatis fallitur umbra.　　　　9-460
paulatim declinat amor, visuraque fratrem
culta venit, nimiumque cupit formosa videri
et siqua est illic formosior, invidet illi.
sed nondum manifesta sibi est, nullumque sub illo
igne facit votum, verumtamen aestuat intus.　　　　9-465
jam dominum appellat, jam nomina sanguinis odit,
Byblida jam mavult, quam se vocet ille sororem.
　　 Spes tamen obscenas animo demittere non est
ausa suo vigilans; placida resoluta quiete
saepe videt quod amat: visa est quoque jungere fratri　　　　9-470
corpus et erubuit, quamvis sopita jacebat.
somnus abit; silet illa diu repetitque quietis
ipsa suae speciem dubiaque ita mente profatur:
'me miseram! tacitae quid vult sibi noctis imago?
quam nolim rata sit! cur haec ego somnia vidi?　　　　9-475
ille quidem est oculis quamvis formosus iniquis
et placet, et possim, si non sit frater, amare,
et me dignus erat. verum nocet esse sororem.
dummodo tale nihil vigilans committere temptem,
saepe licet simili redeat sub imagine somnus!　　　　9-480
testis abest somno, nec abest imitata voluptas.
pro Venus et tenera volucer cum matre Cupido,
gaudia quanta tuli! quam me manifesta libido
contigit! ut jacui totis resoluta medullis!
ut meminisse juvat! quamvis brevis illa voluptas　　　　9-485
noxque fuit praeceps et coeptis invida nostris.
　　 'O ego, si liceat mutato nomine jungi,
quam bene, Caune, tuo poteram nurus esse parenti!
quam bene, Caune, meo poteras gener esse parenti!
omnia, di facerent, essent communia nobis,　　　　9-490
praeter avos: tu me vellem generosior esses!
nescioquam facies igitur, pulcherrime, matrem;
at mihi, quae male sum, quos tu, sortita parentes,
nil nisi frater eris. quod obest, id habebimus unum.
quid mihi significant ergo mea visa? quod autem　　　　9-495
somnia pondus habent? an habent et somnia pondus?
di melius! di nempe suas habuere sorores.
sic Saturnus Opem junctam sibi sanguine duxit,
Oceanus Tethyn, Junonem rector Olympi.
sunt superis sua jura! quid ad caelestia ritus　　　　9-500
exigere humanos diversaque foedera tempto?
aut nostro vetitus de corde fugabitur ardor,
aut hoc si nequeo, peream, precor, ante toroque
mortua componar, positaeque det oscula frater.
et tamen arbitrium quaerit res ista duorum!　　　　9-505
finge placere mihi: scelus esse videbitur illi.
　　 'At non Aeolidae thalamos timuere sororum!
unde sed hos novi? cur haec exempla paravi?
quo feror? obscenae procul hinc discedite flammae
nec, nisi qua fas est germanae, frater ametur!　　　　9-510
si tamen ipse mei captus prior esset amore,
forsitan illius possem indulgere furori.
ergo ego, quae fueram non rejectura petentem,
ipsa petam! poterisne loqui? poterisne fateri?
coget amor, potero! vel, si pudor ora tenebit,　　　　9-515
littera celatos arcana fatebitur ignes.'
　　 Hoc placet, haec dubiam vicit sententia mentem.
in latus erigitur cubitoque innixa sinistro
'viderit: insanos' inquit 'fateamur amores!
ei mihi, quo labor? quem mens mea concipit ignem?'　　　　9-520
et meditata manu componit verba trementi.
dextra tenet ferrum, vacuam tenet altera ceram.
incipit et dubitat, scribit damnatque tabellas,
et notat et delet, mutat culpatque probatque
inque vicem sumptas ponit positasque resumit.　　　　9-525
quid velit ignorat; quicquid factura videtur,
displicet. in vultu est audacia mixta pudori.
scripta 'soror' fuerat; visum est delere sororem
verbaque correctis incidere talia ceris:
'quam, nisi tu dederis, non est habitura salutem,　　　　9-530
hanc tibi mittit amans: pudet, a, pudet edere nomen,
et si quid cupiam quaeris, sine nomine vellem
posset agi mea causa meo, nec cognita Byblis
ante forem, quam spes votorum certa fuisset.
　　 'Esse quidem laesi poterat tibi pectoris index　　　　9-535
et color et macies et vultus et umida saepe
lumina nec causa suspiria mota patenti
et crebri amplexus, et quae, si forte notasti,
oscula sentiri non esse sororia possent.
ipsa tamen, quamvis animo grave vulnus habebam,　　　　9-540
quamvis intus erat furor igneus, omnia feci
(sunt mihi di testes), ut tandem sanior essem,
pugnavique diu violenta Cupidinis arma
effugere infelix, et plus, quam ferre puellam
posse putes, ego dura tuli. superata fateri　　　　9- 545
cogor, opemque tuam timidis exposcere votis.
tu servare potes, tu perdere solus amantem:
elige, utrum facias. non hoc inimica precatur,
sed quae, cum tibi sit junctissima, junctior esse
expetit et vinclo tecum propiore ligari.　　　　9-550
jura senes norint, et quid liceatque nefasque
fasque sit, inquirant, legumque examina servent.
conveniens Venus est annis temeraria nostris.
quid liceat, nescimus adhuc, et cuncta licere
credimus, et sequimur magnorum exempla deorum.　　　　9-555
nec nos aut durus pater aut reverentia famae
aut timor impediet: tantum sit causa timendi,
dulcia fraterno sub nomina furta tegemus.
est mihi libertas tecum secreta loquendi,
et damus amplexus, et jungimus oscula coram.　　　　9-560
quantum est, quod desit? miserere fatentis amorem,
et non fassurae, nisi cogeret ultimus ardor,
neve merere meo subscribi causa sepulchro.'
　　 Talia nequiquam perarantem plena reliquit
cera manum, summusque in margine versus adhaesit.　　　　9-565
protinus impressa signat sua crimina gemma,
quam tinxit lacrimis (linguam defecerat umor):
deque suis unum famulis pudibunda vocavit,
et pavidum blandita 'fer has, fidissime, nostro'
dixit, et adjecit longo post tempore 'fratri.'　　　　9-570
cum daret, elapsae manibus cecidere tabellae.
omine turbata est, misit tamen. apta minister
tempora nactus adit traditque latentia verba.
attonitus subita juvenis Maeandrius ira
proicit acceptas lecta sibi parte tabellas,　　　　9-575
vixque manus retinens trepidantis ab ore ministri,
'dum licet, o vetitae scelerate libidinis auctor,
effuge!' ait 'qui, si nostrum tua fata pudorem
non traherent secum, poenas mihi morte dedisses.'
ille fugit pavidus, dominaeque ferocia Cauni　　　　9-580
dicta refert. palles audita, Bybli, repulsa,
et pavet obsessum glaciali frigore corpus.
mens tamen ut rediit, pariter rediere furores,
linguaque vix tales icto dedit aere voces:
'et merito! quid enim temeraria vulneris huius　　　　9-585
indicium feci? quid, quae celanda fuerunt,
tam cito commisi properatis verba tabellis?
ante erat ambiguis animi sententia dictis
praetemptanda mihi. ne non sequeretur euntem,
parte aliqua veli, qualis foret aura, notare　　　　9-590
debueram, tutoque mari decurrere, quae nunc
non exploratis implevi lintea ventis.
auferor in scopulos igitur, subversaque toto
obruor oceano, neque habent mea vela recursus.
　　 'Quid quod et ominibus certis prohibebar amori　　　　9-595
indulgere meo, tum cum mihi ferre jubenti
excidit et fecit spes nostras cera caducas?
nonne vel illa dies fuerat, vel tota voluntas,
sed potius mutanda dies? deus ipse monebat
signaque certa dabat, si non male sana fuissem.　　　　9-600
et tamen ipsa loqui, nec me committere cerae
debueram, praesensque meos aperire furores.
vidisset lacrimas, vultum vidisset amantis;
plura loqui poteram, quam quae cepere tabellae.
invito potui circumdare bracchia collo,　　　　9-605
et, si reicerer, potui moritura videri
amplectique pedes, affusaque poscere vitam.
omnia fecissem, quorum si singula duram
flectere non poterant, potuissent omnia, mentem.
forsitan et missi sit quaedam culpa ministri:　　　　9-610
non adiit apte, nec legit idonea, credo,
tempora, nec petiit horamque animumque vacantem.
　　 'Haec nocuere mihi. neque enim est de tigride natus
nec rigidas silices solidumve in pectore ferrum
aut adamanta gerit, nec lac bibit ille leaenae.　　　　9-615
vincetur! repetendus erit, nec taedia coepti
ulla mei capiam, dum spiritus iste manebit.
nam primum, si facta mihi revocare liceret,
non coepisse fuit: coepta expugnare secundum est.
quippe nec ille potest, ut jam mea vota relinquam,　　　　9-620
non tamen ausorum semper memor esse meorum.
et, quia desierim, leviter voluisse videbor,
aut etiam temptasse illum insidiisque petisse,
vel certe non hoc, qui plurimus urget et urit
pectora nostra, deo, sed victa libidine credar;　　　　9-625
denique jam nequeo nil commisisse nefandum.
et scripsi et petii: reserata est nostra voluntas;
ut nihil adiciam, non possum innoxia dici.
quod superest, multum est in vota, in crimina parvum.'
dixit, et (incertae tanta est discordia mentis),　　　　9-630
cum pigeat temptasse, libet temptare. modumque
exit et infelix committit saepe repelli.
mox ubi finis abest, patriam fugit ille nefasque,
inque peregrina ponit nova moenia terra.
　　 Tum vero maestam tota Miletida mente　　　　9-635
defecisse ferunt, tum vero a pectore vestem
diripuit planxitque suos furibunda lacertos;
jamque palam est demens, inconcessaeque fatetur
spem veneris, siquidem patriam invisosque penates
deserit, et profugi sequitur vestigia fratris.　　　　9-640
utque tuo motae, proles Semeleia, thyrso
Ismariae celebrant repetita triennia bacchae,
Byblida non aliter latos ululasse per agros
Bubasides videre nurus. quibus illa relictis
Caras et armiferos Lelegas Lyciamque pererrat.　　　　9-645
jam Cragon et Limyren Xanthique reliquerat undas,
quoque Chimaera jugo mediis in partibus ignem,
pectus et ora leae, caudam serpentis habebat.
deficiunt silvae, cum tu lassata sequendo
concidis, et dura positis tellure capillis,　　　　9-650
Bybli, jaces, frondesque tuo premis ore caducas.
saepe illam nymphae teneris Lelegeides ulnis
tollere conantur, saepe, ut medeatur amori,
praecipiunt, surdaeque adhibent solacia menti.
muta jacet, viridesque suis tenet unguibus herbas　　　　9-655
Byblis, et umectat lacrimarum gramina rivo.
naidas his venam, quae numquam arescere posset,
subposuisse ferunt. quid enim dare maius habebant?
protinus, ut secto piceae de cortice guttae,
utve tenax gravida manat tellure bitumen;　　　　9-660
utve sub adventu spirantis lene favoni
sole remollescit quae frigore constitit unda;
sic lacrimis consumpta suis Phoebeia Byblis
vertitur in fontem, qui nunc quoque vallibus illis
nomen habet dominae, nigraque sub ilice manat.　　　　9-665
　　 Fama novi centum Cretaeas forsitan urbes
implesset monstri, si non miracula nuper
Iphide mutata Crete propiora tulisset.
proxima Cnosiaco nam quondam Phaestia regno
progenuit tellus ignotum nomine Ligdum,　　　　9-670
ingenua de plebe virum, nec census in illo
nobilitate sua maior, sed vita fidesque
inculpata fuit. gravidae qui conjugis aures
vocibus his monuit, cum jam prope partus adesset.
'quae voveam, duo sunt: minimo ut relevere dolore,　　　　9-675
utque marem parias. onerosior altera sors est,
et vires fortuna negat. quod abominor, ergo
edita forte tuo fuerit si femina partu,—
invitus mando; pietas, ignosce!—necetur.'
dixerat, et lacrimis vultum lavere profusis,　　　　9-680
tam qui mandabat, quam cui mandata dabantur.
sed tamen usque suum vanis Telethusa maritum
sollicitat precibus, ne spem sibi ponat in arto.
certa sua est Ligdo sententia. jamque ferendo
vix erat illa gravem maturo pondere ventrem,　　　　9-685
cum medio noctis spatio sub imagine somni
Inachis ante torum, pompa comitata sacrorum,
aut stetit aut visa est. inerant lunaria fronti
cornua cum spicis nitido flaventibus auro
et regale decus; cum qua latrator Anubis,　　　　9-690
sanctaque Bubastis, variusque coloribus Apis,
quique premit vocem digitoque silentia suadet;
sistraque erant, numquamque satis quaesitus Osiris,
plenaque somniferis serpens peregrina venenis.
tum velut excussam somno et manifesta videntem　　　　9-695
sic affata dea est: 'pars o Telethusa mearum,
pone graves curas, mandataque falle mariti.
nec dubita, cum te partu Lucina levarit,
tollere quicquid erit. dea sum auxiliaris opemque
exorata fero; nec te coluisse quereris　　　　9-700
ingratum numen.' monuit, thalamoque recessit.
laeta toro surgit, purasque ad sidera supplex
Cressa manus tollens, rata sint sua visa, precatur.
　　 Ut dolor increvit, seque ipsum pondus in auras
expulit, et nata est ignaro femina patre,　　　　9-705
jussit ali mater puerum mentita. fidemque
res habuit, neque erat ficti nisi conscia nutrix.
vota pater solvit, nomenque imponit avitum:
Iphis avus fuerat. gavisa est nomine mater,
quod commune foret, nec quemquam falleret illo.　　　　9-710
inde incepta pia mendacia fraude latebant.
cultus erat pueri; facies, quam sive puellae,
sive dares puero, fuerat formosus uterque.

　　 Tertius interea decimo successerat annus:
cum pater, Iphi, tibi flavam despondet Ianthen(イアンテ),　　　　9-715
inter Phaestiadas quae laudatissima formae
dote fuit virgo, Dictaeo nata Teleste.

こうしてイピスが十三歳になったとき、イピスよ、おまえの父親は、クレタのテレステ
スの娘で、パエストウムの乙女たちのあいだでも天与の美貌で知られた金髪の少女イアンテを、おまえの許婚者にえらんだ。

par aetas, par forma fuit, primasque magistris
accepere artes, elementa aetatis, ab isdem.

ふたりは、おない年であり、容姿も似ていて、おなじ先生から最初の授業を、つまり児童教育をうけていたのである。

hinc amor ambarum tetigit rude pectus, et aequum　　　　9-720
vulnus utrique dedit, sed erat fiducia(信じていること) dispar:

このようにして、ふたりの無邪気なこころに愛がめざめはじめ、たがいの胸におなじ悩みを植えつけた。けれども、ふたりのいだく望みは、おなじではなかった。

conjugium pactaeque exspectat tempora taedae(婚礼),
quamque virum(男) putat esse, virum(夫) fore credit Ianthe(主);

イアンテは、結婚と定められた華燭の日とを待ちのぞみ、男だとおもっているイピスが自分の良人になってくれるものと信じこんでいた。

Iphis amat, (eam) qua posse frui desperat, et auget
hoc ipsum flammas, ardetque in virgine virgo,　　　　9-725

これに反して、イピスの方は、おなじく愛してはいても、愛する者を自分のものにできる望みはなく、そのことがかの女の情熱をよけいにつのらせ、乙女の身がおなじ乙女である相手に胸をこがしていたのである。

vixque tenens lacrimas 'quis me manet exitus,' inquit
'cognita quam nulli, quam prodigiosa novaeque
cura tenet Veneris? si di mihi parcere vellent,
parcere debuerant; si non, et perdere vellent,
naturale malum saltem et de more dedissent.　　　　9-730

涙もおさえやらず、かの女はひとりごちた。「いままでだれも知らなかったような、ふしぎな、奇妙な恋の悩みにとりつかれたわたしは、いったい、これから先どうなることかしら。もし神々がわたしに恋の悩みなどあたえまいとお考えなら、そうしてくださった方がありがたかったし、人なみにわたしにも恋の悩みを味わわせてやろうというおつもりなら、自然の掟にも人の道にもかなったような悩みをあたえてくださるべきだった。

nec vaccam vaccae, nec equas amor urit equarum:
urit oves aries, sequitur sua femina cervum.

畜生だって、牝牛が牝牛に、牝馬が牝馬に恋い焦れるようなことはない。牝羊は牡羊に胸をこがし、牝鹿は牡鹿のあとを追っていくとしたものだ。

sic et aves coeunt, interque animalia cuncta
femina femineo conrepta cupidine nulla est.

畜生だって、牝牛が牝牛に、牝馬が牝馬に恋い焦れるようなことはない。牝羊は牡羊に胸をこがし、牝鹿は牡鹿のあとを追っていくとしたものだ。

vellem nulla forem! ne non tamen omnia Crete　　　　9-735
monstra ferat, taurum dilexit filia Solis,
femina nempe marem. meus est furiosior illo,
si verum profitemur, amor. tamen illa secuta est
spem Veneris; tamen illa dolis et imagine vaccae
passa bovem est, et erat, qui deciperetur, adulter.　　　　9-740

ああ、いっそのこと、うまれてこなければよかった。このクレタの島は、ありとあらゆる怪物をうみだしたところだが、あのソルの娘パーシパエの場合もそうで、かの女は牡牛を愛した。しかし、それでもやはり女性が男性を愛したのだった。わたしがほんとうのことをあかせば、わたしの愛は、かの女の恋よりもまだもっと気ちがいじみていることになるわ。だって、かの女は、なんといっても情交の喜びを味わいたいという望みに負けたんだもの。それで、一策を案じ、牝牛にばけて、あの牡牛の愛撫をうけたのだった。それでも、かの女にだまされた相手は、やはり男性の情人だった。

huc licet ex toto sollertia(熟練) confluat orbe,
ipse licet revolet ceratis Daedalus alis,
quid faciet? num me puerum de virgine doctis
artibus efficiet? num te mutabit, Ianthe?

たとえ全世界の天才がすべてこの地にあつまって来ようとも、あるいは、あのダエダルスが蝋でかためた翼をのべてもう一度とんで来ようとも、どうしてくれることができるだろうか。ダエダルスのあらゆる技術をかたむけても、わたしを乙女から若者に変えることができるかしら。あるいは、イアンテよ、あなたを男に変えることができるかしら。

　　 'Quin animum firmas, teque ipsa recolligis, Iphi,　　　　9-745
consiliique inopes et stultos excutis ignes?

ああ、イピスよ、勇気をだして、気持をしっかりとさせ、こんな道ならぬ、おろかな恋をふりすてておしまい。

quid sis nata, vide, nisi te quoque decipis ipsam,
et pete quod fas est, et ama quod femina debes!

自分で自分をあざむいたりなどしないで、自然がつくってくれたおまえのほんとうの姿をよく考えてみるがよい。おまえにゆるされた相手をもとめ、女が愛すべき者を慕うがよい。

spes est, quae faciat, spes est, quae pascat amorem.

恋をうまれさせるのも、それをはぐくむのも、相手と愛のよろこびをともにすることができるという希望だわ。

hanc tibi res adimit. non te custodia caro　　　　9-750
arcet ab amplexu, nec cauti cura mariti,
non patris asperitas, non se negat ipsa roganti,

しかし、自然は、おまえにその希望をゆるさない。おまえから甘美な抱擁をさまたげるのは、けっして世間のうるさい眼でもなければ、疑いぶかい良人の嫉妬でもなく、父親のかたくなな厳格さでもない。おまえが求めれば、あの娘自身もこばみはしないだろう。

nec tamen est potiunda tibi, nec, ut omnia fiant,
esse potes felix, ut dique hominesque laborent.

だのに、おまえは、あの娘を自分のものにすることができない。この世のあらゆる手だてをつくしてみても、たとえ神々や人びとがおまえのために力をあつめてくださっても、おまえは幸福にはなれないのだわ。

nunc quoque votorum nulla est pars vana meorum,　　　　9-755
dique mihi faciles, quicquid valuere, dederunt;

いまでさえ、わたしの願いは、ひとつとしてかなえられなかったものはない。神々は、わたしにできるかぎり慈悲ぶかく力をかしてくださった。

quodque ego, vult genitor, vult ipsa, socerque futurus.
at non vult natura, potentior omnibus istis,

わたしの望むことは、そのまま父の望みであり、同時にあの娘と未来の舅との望みでもある。だのに、自然は、これらすべての人たちよりもつよい力をもつ自然はそれを望まない。

quae mihi sola nocet. venit ecce optabile tempus,
luxque jugalis adest, et jam mea fiet Ianthe—　　　　9-760
nec mihi continget: mediis sitiemus in undis.
pronuba quid Juno, quid ad haec, Hymenaee, venitis
sacra, quibus qui ducat abest, ubi nubimus ambae?'
pressit ab his vocem. nec lenius altera virgo
aestuat, utque celer venias, Hymenaee, precatur.　　　　9-765
quae petit, haec Telethusa timens modo tempora differt,
nunc ficto languore moram trahit, omina saepe
visaque causatur. sed jam consumpserat omnem
materiam ficti, dilataque tempora taedae
institerant, unusque dies restabat. at illa　　　　9-770
crinalem capiti vittam nataeque sibique
detrahit, et passis aram complexa capillis
'Isi, Paraetonium Mareoticaque arva Pharonque
quae colis, et septem digestum in cornua Nilum:
fer, precor,' inquit 'opem, nostroque medere timori!　　　　9-775
te, dea, te quondam tuaque haec insignia vidi
cunctaque cognovi, sonitum comitantiaque aera
sistrorum, memorique animo tua jussa notavi.
quod videt haec lucem, quod non ego punior, ecce
consilium munusque tuum est. miserere duarum,　　　　9-780
auxilioque juva!' lacrimae sunt verba secutae.
visa dea est movisse suas (et moverat) aras,
et templi tremuere fores, imitataque lunam
cornua fulserunt, crepuitque sonabile sistrum.
non secura quidem, fausto tamen omine laeta　　　　9-785
mater abit templo. sequitur comes Iphis euntem,
quam solita est, maiore gradu, nec candor in ore
permanet, et vires augentur, et acrior ipse est
vultus, et incomptis brevior mensura capillis,
plusque vigoris adest, habuit quam femina. nam quae　　　　9-790
femina nuper eras, puer es! date munera templis,
nec timida gaudete fide! dant munera templis,
addunt et titulum: titulus breve carmen habebat:
dona : puer : solvit : quae : femina : voverat : iphis.
postera lux radiis latum patefecerat orbem,　　　　9-795
cum Venus et Juno sociosque Hymenaeus ad ignes
conveniunt, potiturque sua puer Iphis Ianthe.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER DECIMVS

　　 Inde per immensum croceo velatus amictu
aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras
tendit et Orphea nequiquam voce vocatur.
affuit ille quidem, sed nec sollemnia verba
nec laetos vultus nec felix attulit omen.　　　　10-5
fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula fumo
usque fuit nullosque invenit motibus ignes.
exitus auspicio gravior: nam nupta per herbas
dum nova Naiadum turba comitata vagatur,
occidit in talum serpentis dente recepto.　　　　10-10
quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras
deflevit vates, ne non temptaret et umbras,
ad Styga Taenaria est ausus descendere porta
perque leves populos simulacraque functa sepulcro
Persephonen adiit inamoenaque regna tenentem　　　　10-15
umbrarum dominum pulsisque ad carmina nervis
sic ait: 'o positi sub terra numina mundi,
in quem reccidimus, quicquid mortale creamur,
si licet et falsi positis ambagibus oris
vera loqui sinitis, non huc, ut opaca viderem　　　　10-20
Tartara, descendi, nec uti villosa colubris
terna Medusaei vincirem guttura monstri:
causa viae est conjunx, in quam calcata venenum
vipera diffudit crescentesque abstulit annos.
posse pati volui nec me temptasse negabo:　　　　10-25
vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est;
an sit et hic, dubito: sed et hic tamen auguror esse,
famaque si veteris non est mentita rapinae,
vos quoque junxit Amor. per ego haec loca plena timoris,
per Chaos hoc ingens vastique silentia regni,　　　　10-30
Eurydices, oro, properata retexite fata.
omnia debemur vobis, paulumque morati
serius aut citius sedem properamus ad unam.
tendimus huc omnes, haec est domus ultima, vosque
humani generis longissima regna tenetis.　　　　10-35
haec quoque, cum justos matura peregerit annos,
iuris erit vestri: pro munere poscimus usum;
quodsi fata negant veniam pro conjuge, certum est
nolle redire mihi: leto gaudete duorum.'
　　 Talia dicentem nervosque ad verba moventem　　　　10-40
exsangues flebant animae; nec Tantalus undam
captavit refugam, stupuitque Ixionis orbis,
nec carpsere jecur volucres, urnisque vacarunt
Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo.
tunc primum lacrimis victarum carmine fama est　　　　10-45
Eumenidum maduisse genas, nec regia conjunx
sustinet oranti nec, qui regit ima, negare,
Eurydicenque vocant: umbras erat illa recentes
inter et incessit passu de vulnere tardo.
hanc simul et legem Rhodopeius accipit heros,　　　　10- 50
ne flectat retro sua lumina, donec Avernas
exierit valles; aut irrita dona futura.
carpitur acclivis per muta silentia trames,
arduus, obscurus, caligine densus opaca,
nec procul afuerunt telluris margine summae:　　　　10-55
hic, ne deficeret, metuens avidusque videndi
flexit amans oculos, et protinus illa relapsa est,
bracchiaque intendens prendique et prendere certans
nil nisi cedentes infelix arripit auras.
jamque iterum moriens non est de conjuge quicquam　　　　10-60
questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?)
supremumque 'vale,' quod jam vix auribus ille
acciperet, dixit revolutaque rursus eodem est.
　　 Non aliter stupuit gemina nece conjugis Orpheus,
quam tria qui timidus, medio portante catenas,　　　　10-65
colla canis vidit, quem non pavor ante reliquit,
quam natura prior saxo per corpus oborto,
quique in se crimen traxit voluitque videri
Olenos esse nocens, tuque, o confisa figurae,
infelix Lethaea, tuae, junctissima quondam　　　　10-70
pectora, nunc lapides, quos umida sustinet Ide.
orantem frustraque iterum transire volentem
portitor arcuerat: septem tamen ille diebus
squalidus in ripa Cereris sine munere sedit;
cura dolorque animi lacrimaeque alimenta fuere.　　　　10- 75
esse deos Erebi crudeles questus, in altam
se recipit Rhodopen pulsumque aquilonibus Haemum.
　　 Tertius aequoreis inclusum Piscibus annum
finierat Titan, omnemque refugerat Orpheus
femineam Venerem, seu quod male cesserat illi,　　　　10-80
sive fidem dederat; multas tamen ardor habebat
jungere se vati, multae doluere repulsae.
ille etiam Thracum populis fuit auctor amorem
in teneros transferre mares citraque juventam
aetatis breve ver et primos carpere flores.　　　　10-85
　　 Collis erat collemque super planissima campi
area, quam viridem faciebant graminis herbae:
umbra loco deerat; qua postquam parte resedit
dis genitus vates et fila sonantia movit,
umbra loco venit: non Chaonis afuit arbor,　　　　10-90
non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis,
nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus,
et coryli fragiles et fraxinus utilis hastis
enodisque abies curvataque glandibus ilex
et platanus genialis acerque coloribus impar　　　　10-95
amnicolaeque simul salices et aquatica lotos
perpetuoque virens buxum tenuesque myricae
et bicolor myrtus et bacis caerula tinus.
vos quoque, flexipedes hederae, venistis et una
pampineae vites et amictae vitibus ulmi　　　　10-100
ornique et piceae pomoque onerata rubenti
arbutus et lentae, victoris praemia, palmae
et succincta comas hirsutaque vertice pinus,
grata deum matri, siquidem Cybeleius Attis
exuit hac hominem truncoque induruit illo.　　　　10-105
　　 Adfuit huic turbae metas imitata cupressus,
nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo,
qui citharam nervis et nervis temperat arcum.
namque sacer nymphis Carthaea tenentibus arva
ingens cervus erat, lateque patentibus altas　　　　10-110
ipse suo capiti praebebat cornibus umbras.
cornua fulgebant auro, demissaque in armos
pendebant tereti gemmata monilia collo.
bulla super frontem parvis argentea loris
vincta movebatur; parilesque ex aere nitebant　　　　10-115
auribus e geminis circum cava tempora bacae;
isque metu vacuus naturalique pavore
deposito celebrare domos mulcendaque colla
quamlibet ignotis manibus praebere solebat.
sed tamen ante alios, Ceae pulcherrime gentis,　　　　10-120
gratus erat, Cyparisse, tibi: tu pabula cervum
ad nova, tu liquidi ducebas fontis ad undam,
tu modo texebas varios per cornua flores,
nunc eques in tergo residens huc laetus et illuc
mollia purpureis frenabas ora capistris.　　　　10-125
　　 Aestus erat mediusque dies, solisque vapore
concava litorei fervebant bracchia Cancri:
fessus in herbosa posuit sua corpora terra
cervus et arborea frigus ducebat ab umbra.
hunc puer imprudens jaculo Cyparissus acuto　　　　10-130
fixit et, ut saevo morientem vulnere vidit,
velle mori statuit. quae non solacia Phoebus
dixit et, ut leviter pro materiaque doleret,
admonuit! gemit ille tamen munusque supremum
hoc petit a superis, ut tempore lugeat omni.　　　　10-135
jamque per immensos egesto sanguine fletus
in viridem verti coeperunt membra colorem,
et, modo qui nivea pendebant fronte capilli,
horrida caesaries fieri sumptoque rigore
sidereum gracili spectare cacumine caelum.　　　　10-140
ingemuit tristisque deus 'lugebere nobis
lugebisque alios aderisque dolentibus' inquit.
　　 Tale nemus vates attraxerat inque ferarum
concilio, medius turbae, volucrumque sedebat.
ut satis impulsas temptavit pollice chordas　　　　10-145
et sensit varios, quamvis diversa sonarent,
concordare modos, hoc vocem carmine movit:
'ab Jove, Musa parens, (cedunt Jovis omnia regno)
carmina nostra move! Jovis est mihi saepe potestas
dicta prius: cecini plectro graviore Gigantas　　　　10-150
sparsaque Phlegraeis victricia fulmina campis.
nunc opus est leviore lyra, puerosque canamus
dilectos superis inconcessisque puellas
ignibus attonitas meruisse libidine poenam.
　　 'Rex superum Phrygii quondam Ganymedis amore　　　　10-155
arsit, et inventum est aliquid, quod Juppiter esse,
quam quod erat, mallet. nulla tamen alite verti
dignatur, nisi quae posset sua fulmina ferre.
nec mora, percusso mendacibus aere pennis
abripit Iliaden; qui nunc quoque pocula miscet　　　　10-160
invitaque Jovi nectar Junone ministrat.
　　 'Te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus,
tristia si spatium ponendi fata dedissent.
qua licet, aeternus tamen es, quotiensque repellit
ver hiemem, Piscique Aries succedit aquoso,　　　　10- 165
tu totiens oreris viridique in caespite flores.
te meus ante omnes genitor dilexit, et orbe
in medio positi caruerunt praeside Delphi,
dum deus Eurotan immunitamque frequentat
Sparten, nec citharae nec sunt in honore sagittae:　　　　10-170
immemor ipse sui non retia ferre recusat,
non tenuisse canes, non per juga montis iniqui
ire comes, longaque alit assuetudine flammas.
jamque fere medius Titan venientis et actae
noctis erat spatioque pari distabat utrimque,　　　　10-175
corpora veste levant et suco pinguis olivi
splendescunt latique ineunt certamina disci.
quem prius aerias libratum Phoebus in auras
misit et oppositas disjecit pondere nubes;
reccidit in solidam longo post tempore terram　　　　10-180
pondus et exhibuit junctam cum viribus artem.
protinus imprudens actusque cupidine lusus
tollere Taenarides orbem properabat, at illum
dura repercusso subjecit verbere tellus
in vultus, Hyacinthe, tuos. expalluit aeque　　　　10-185
quam puer ipse deus conlapsosque excipit artus,
et modo te refovet, modo tristia vulnera siccat,
nunc animam admotis fugientem sustinet herbis.
nil prosunt artes: erat immedicabile vulnus.
ut, siquis violas rigidumve papaver in horto　　　　10-190
liliaque infringat fulvis horrentia linguis,
marcida demittant subito caput illa vietum
nec se sustineant spectentque cacumine terram:
sic vultus moriens jacet et defecta vigore
ipsa sibi est oneri cervix umeroque recumbit.　　　　10-195
"laberis, Oebalide, prima fraudate juventa,"
Phoebus ait "videoque tuum, mea crimina, vulnus.
tu dolor es facinusque meum: mea dextera leto
inscribenda tuo est. ego sum tibi funeris auctor.
quae mea culpa tamen, nisi si lusisse vocari　　　　10-200
culpa potest, nisi culpa potest et amasse vocari?
atque utinam tecumque mori vitamque liceret
reddere! quod quoniam fatali lege tenemur,
semper eris mecum memorique haerebis in ore.
te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt,　　　　10-205
flosque novus scripto gemitus imitabere nostros.
tempus et illud erit, quo se fortissimus heros
addat in hunc florem folioque legatur eodem."
talia dum vero memorantur Apollinis ore,
ecce cruor, qui fusus humo signaverat herbas,　　　　10-210
desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro
flos oritur formamque capit, quam lilia, si non
purpureus color his, argenteus esset in illis.
non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris):
ipse suos gemitus foliis inscribit, et AI AI　　　　10-215
flos habet inscriptum, funestaque littera ducta est.
nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon: honorque
durat in hoc aevi, celebrandaque more priorum
annua praelata redeunt Hyacinthia pompa.
　　 'At si forte roges fecundam Amathunta metallis,　　　　10-220
an genuisse velit Propoetidas, abnuat aeque
atque illos, gemino quondam quibus aspera cornu
frons erat, unde etiam nomen traxere Cerastae.
ante fores horum stabat Jovis Hospitis ara;
ignarus sceleris quam siquis sanguine tinctam　　　　10-225
advena vidisset, mactatos crederet illic
lactantes vitulos Amathusiacasque bidentes:
hospes erat caesus! sacris offensa nefandis
ipsa suas urbes Ophiusiaque arva parabat
deserere alma Venus. "sed quid loca grata(私が愛でる), quid urbes　　　　10-230
peccavere meae? quod" dixit "crimen in illis?
exilio poenam potius gens impia pendat
vel nece vel siquid medium est mortisque fugaeque.
idque quid esse potest, nisi versae poena figurae?"
dum dubitat, quo mutet eos, ad cornua vultum　　　　10-235
flexit et admonita est haec illis posse relinqui
grandiaque in torvos transformat membra juvencos.
　　 'Sunt tamen obscenae Venerem Propoetides ausae
esse negare deam; pro quo sua numinis ira
corpora cum fama primae vulgasse feruntur,　　　　10-240
utque pudor cessit, sanguisque induruit oris,
in rigidum parvo silicem discrimine versae.
　　 'Quas quia Pygmalion aevum per crimen agentis
viderat, offensus vitiis, quae plurima menti
femineae natura dedit, sine conjuge caelebs　　　　10-245
vivebat thalamique diu consorte carebat.
interea niveum mira feliciter arte
sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci
nulla potest, operisque sui concepit amorem.
virginis est verae facies, quam vivere credas,　　　　10-250
et, si non obstet reverentia, velle moveri:
ars adeo latet arte sua. miratur et haurit
pectore Pygmalion simulati corporis ignes.
saepe manus operi temptantes admovet, an sit
corpus an illud ebur, nec adhuc ebur esse fatetur.　　　　10-255
oscula dat reddique putat loquiturque tenetque
et credit tactis digitos insidere membris
et metuit, pressos veniat ne livor in artus,
et modo blanditias adhibet, modo grata puellis
munera fert illi conchas teretesque lapillos　　　　10-260
et parvas volucres et flores mille colorum
liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas
Heliadum lacrimas; ornat quoque vestibus artus,
dat digitis gemmas, dat longa monilia collo,
aure leves bacae, redimicula pectore pendent:　　　　10-265
cuncta decent; nec nuda minus formosa videtur.
conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctis
adpellatque tori sociam acclinataque colla
mollibus in plumis, tamquam sensura, reponit.
　　 'Festa dies Veneris tota celeberrima Cypro　　　　10-270
venerat, et pandis inductae cornibus aurum
conciderant ictae nivea cervice juvencae,
turaque fumabant, cum munere functus ad aras
constitit et timide "si, di, dare cuncta potestis,
sit conjunx, opto," non ausus "eburnea virgo"　　　　10-275
dicere, Pygmalion "similis mea" dixit "eburnae."
sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis,
vota quid illa velint et, amici numinis omen,
flamma ter accensa est apicemque per aera duxit.
ut rediit, simulacra suae petit ille puellae　　　　10-280
incumbensque toro dedit oscula: visa tepere est;
admovet os iterum, manibus quoque pectora temptat:
temptatum mollescit ebur positoque rigore
subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole
cera remollescit tractataque pollice multas　　　　10-285
flectitur in facies ipsoque fit utilis usu.
dum stupet et dubie gaudet fallique veretur,
rursus amans rursusque manu sua vota retractat.
corpus erat! saliunt temptatae pollice venae.
tum vero Paphius plenissima concipit heros　　　　10-290
verba, quibus Veneri grates agat, oraque tandem
ore suo non falsa premit, dataque oscula virgo
sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen
attollens pariter cum caelo vidit amantem.
conjugio, quod fecit, adest dea, jamque coactis　　　　10-295
cornibus in plenum noviens lunaribus orbem
illa Paphon genuit, de qua tenet insula nomen.
　　 'Editus hac ille est, qui si sine prole fuisset,
inter felices Cinyras potuisset haberi.
dira canam; procul hinc natae, procul este parente　　　　10-300
aut, mea si vestras mulcebunt carmina mentes,
desit in hac mihi parte fides, nec credite factum,
vel, si credetis, facti quoque credite poenam.
si tamen admissum sinit hoc natura videri,
[gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi,]　　　　10-305
gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis,
quae tantum genuere nefas: sit dives amomo
cinnamaque costumque suum sudataque ligno
tura ferat floresque alios Panchaia tellus,
dum ferat et murram: tanti nova non fuit arbor.　　　　10-310
ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido,
Myrrha, facesque suas a crimine vindicat isto;
stipite te Stygio tumidisque afflavit echidnis
e tribus una soror: scelus est odisse parentem,
hic amor est odio maius scelus.—undique lecti　　　　10-315
te cupiunt proceres, totoque Oriente juventus
ad thalami certamen adest: ex omnibus unum
elige, Myrrha, virum, dum ne sit in omnibus unus.
illa quidem sentit foedoque repugnat amori
et secum "quo mente feror? quid molior?" inquit　　　　10-320
"di, precor, et pietas sacrataque jura parentum,
hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro,
si tamen hoc scelus est. sed enim damnare negatur
hanc Venerem pietas: coeunt animalia nullo
cetera dilectu, nec habetur turpe juvencae　　　　10-325
ferre patrem tergo, fit equo sua filia conjunx,
quasque creavit init pecudes caper, ipsaque, cuius
semine concepta est, ex illo concipit ales.
felices, quibus ista licent! humana malignas
cura dedit leges, et quod natura remittit,　　　　10-330
invida jura negant. gentes tamen esse feruntur,
in quibus et nato genetrix et nata parenti
jungitur, et pietas geminato crescit amore.
me miseram, quod non nasci mihi contigit illic,
fortunaque loci laedor!—quid in ista revolvor?　　　　10-335
spes interdictae, discedite! dignus amari
ille, sed ut pater, est.—ergo, si filia magni
non essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem:
nunc, quia jam meus est, non est meus, ipsaque damno
est mihi proximitas: aliena potentior essem.　　　　10-340
ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines,
dum scelus effugiam; retinet malus ardor euntem,
ut praesens spectem Cinyran tangamque loquarque
osculaque admoveam, si nil conceditur ultra.
ultra autem spectare aliquid potes, impia virgo?　　　　10-345
et quot confundas et jura et nomina, sentis?
tune eris et matris paelex et adultera patris?
tune soror nati genetrixque vocabere fratris?
nec metues atro crinitas angue sorores,
quas facibus saevis oculos atque ora petentes　　　　10-350
noxia corda vident? at tu, dum corpore non es
passa nefas, animo ne concipe neve potentis
concubitu vetito naturae pollue foedus!
velle puta: res ipsa vetat; pius ille memorque est
moris—et o vellem similis furor esset in illo!"　　　　10-355
　　 'Dixerat, at Cinyras, quem copia digna procorum,
quid faciat, dubitare facit, scitatur ab ipsa,
nominibus dictis, cuius velit esse mariti;
illa silet primo patriisque in vultibus haerens
aestuat et tepido suffundit lumina rore.　　　　10- 360
virginei Cinyras haec credens esse timoris,
flere vetat siccatque genas atque oscula jungit;
Myrrha datis nimium gaudet consultaque, qualem
optet habere virum, "similem tibi" dixit; at ille
non intellectam vocem conlaudat et "esto　　　　10-365
tam pia semper" ait. pietatis nomine dicto
demisit vultus sceleris sibi conscia virgo.
　　 'Noctis erat medium, curasque et corpora somnus
solverat; at virgo Cinyreia pervigil igni
carpitur indomito furiosaque vota retractat　　　　10-370
et modo desperat, modo vult temptare, pudetque
et cupit, et, quid agat, non invenit, utque securi
saucia trabs ingens, ubi plaga novissima restat,
quo cadat, in dubio est omnique a parte timetur,
sic animus vario labefactus vulnere nutat　　　　10-375
huc levis atque illuc momentaque sumit utroque,
nec modus et requies, nisi mors, reperitur amoris.
mors placet. erigitur laqueoque innectere fauces
destinat et zona summo de poste revincta
"care, vale, Cinyra, causamque intellege mortis!"　　　　10-380
dixit et aptabat pallenti vincula collo.
　　 'Murmura verborum fidas nutricis ad aures
pervenisse ferunt limen servantis alumnae.
surgit anus reseratque fores mortisque paratae
instrumenta videns spatio conclamat eodem　　　　10-385
seque ferit scinditque sinus ereptaque collo
vincula dilaniat; tum denique flere vacavit,
tum dare complexus laqueique requirere causam.
muta silet virgo terramque immota tuetur
et deprensa dolet tardae conamina mortis.　　　　10-390
instat anus canosque suos et inania nudans
ubera per cunas alimentaque prima precatur,
ut sibi committat, quicquid dolet. illa rogantem
aversata gemit; certa est exquirere nutrix
nec solam spondere fidem. "dic" inquit "opemque　　　　10-395
me sine ferre tibi: non est mea pigra senectus.
seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis;
sive aliquis nocuit, magico lustrabere ritu;
ira deum sive est, sacris placabilis ira.
quid rear ulterius? certe fortuna domusque　　　　10-400
sospes et in cursu est: vivunt genetrixque paterque."
Myrrha patre audito suspiria duxit ab imo
pectore; nec nutrix etiamnum concipit ullum
mente nefas aliquemque tamen praesentit amorem;
propositique tenax, quodcumque est, orat, ut ipsi　　　　10-405
indicet, et gremio lacrimantem tollit anili
atque ita complectens infirmis membra lacertis
"sensimus," inquit "amas! et in hoc mea (pone timorem)
sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquam
hoc pater." exiluit gremio furibunda torumque　　　　10-410
ore premens "discede, precor, miseroque pudori
parce!" ait; instanti "discede, aut desine" dixit
"quaerere, quid doleam! scelus est, quod scire laboras."
horret anus tremulasque manus annisque metuque
tendit et ante pedes supplex procumbit alumnae　　　　10-415
et modo blanditur, modo, si non conscia fiat,
terret et indicium laquei coeptaeque minatur
mortis et officium commisso spondet amori.
extulit illa caput lacrimisque implevit obortis
pectora nutricis conataque saepe fateri　　　　10-420
saepe tenet vocem pudibundaque vestibus ora
texit et "o" dixit "felicem conjuge matrem!"
hactenus, et gemuit. gelidus nutricis in artus
ossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque toto
vertice canities rigidis stetit hirta capillis,　　　　10-425
multaque, ut excuteret diros, si posset, amores,
addidit. at virgo scit se non falsa moneri;
certa mori tamen est, si non potiatur amore.
"vive," ait haec, "potiere tuo"—et, non ausa "parente"
dicere, conticuit promissaque numine firmat.　　　　10-430
　　 'Festa piae Cereris celebrabant annua matres
illa, quibus nivea velatae corpora veste
primitias frugum dant spicea serta suarum
perque novem noctes venerem tactusque viriles
in vetitis numerant: turba Cenchreis in illa　　　　10-435
regis adest conjunx arcanaque sacra frequentat.
ergo legitima vacuus dum conjuge lectus,
nacta gravem vino Cinyran male sedula nutrix,
nomine mentito veros exponit amores
et faciem laudat; quaesitis virginis annis　　　　10-440
"par" ait "est Myrrhae." quam postquam adducere jussa est
utque domum rediit, "gaude, mea" dixit "alumna:
vicimus!" infelix non toto pectore sentit
laetitiam virgo, praesagaque pectora maerent,
sed tamen et gaudet: tanta est discordia mentis.　　　　10-445
　　 'Tempus erat, quo cuncta silent, interque triones
flexerat obliquo plaustrum temone Bootes:
ad facinus venit illa suum; fugit aurea caelo
luna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes;
nox caret igne suo; primus tegis, Icare, vultus,　　　　10-450
Erigoneque pio sacrata parentis amore.
ter pedis offensi signo est revocata, ter omen
funereus bubo letali carmine fecit:
it tamen, et tenebrae minuunt noxque atra pudorem;
nutricisque manum laeva tenet, altera motu　　　　10-455
caecum iter explorat. thalami jam limina tangit,
jamque fores aperit, jam ducitur intus: at illi
poplite succiduo genua intremuere, fugitque
et color et sanguis, animusque relinquit euntem.
quoque suo propior sceleri est, magis horret, et ausi　　　　10-460
paenitet, et vellet non cognita posse reverti.
cunctantem longaeva manu deducit et alto
admotam lecto cum traderet "accipe," dixit,
"ista tua est, Cinyra" devotaque corpora junxit.
accipit obsceno genitor sua viscera lecto　　　　10-465
virgineosque metus levat hortaturque timentem.
forsitan aetatis quoque nomine "filia" dixit,
dixit et illa "pater," sceleri ne nomina desint.
　　 'Plena patris thalamis excedit et impia diro
semina fert utero conceptaque crimina portat.　　　　10-470
postera nox facinus geminat, nec finis in illa est,
cum tandem Cinyras, avidus cognoscere amantem
post tot concubitus, illato lumine vidit
et scelus et natam verbisque dolore retentis
pendenti nitidum vagina deripit ensem;　　　　10-475
Myrrha fugit: tenebrisque et caecae munere noctis
intercepta neci est latosque vagata per agros
palmiferos Arabas Panchaeaque rura relinquit
perque novem erravit redeuntis cornua lunae,
cum tandem terra requievit fessa Sabaea;　　　　10-480
vixque uteri portabat onus. tum nescia voti
atque inter mortisque metus et taedia vitae
est tales complexa preces: "o siqua patetis
numina confessis, merui nec triste recuso
supplicium, sed ne violem vivosque superstes　　　　10-485
mortuaque exstinctos, ambobus pellite regnis
mutataeque mihi vitamque necemque negate!"
numen confessis aliquod patet: ultima certe
vota suos habuere deos. nam crura loquentis
terra supervenit, ruptosque obliqua per ungues　　　　10-490
porrigitur radix, longi firmamina trunci,
ossaque robur agunt, mediaque manente medulla
sanguis it in sucos, in magnos bracchia ramos,
in parvos digiti, duratur cortice pellis.
jamque gravem crescens uterum perstrinxerat arbor　　　　10-495
pectoraque obruerat collumque operire parabat:
non tulit illa moram venientique obvia ligno
subsedit mersitque suos in cortice vultus.
quae quamquam amisit veteres cum corpore sensus,
flet tamen, et tepidae manant ex arbore guttae.　　　　10-500
est honor et lacrimis, stillataque cortice murra
nomen erile tenet nulloque tacebitur aevo.
　　 'At male conceptus sub robore creverat infans
quaerebatque viam, qua se genetrice relicta
exsereret; media gravidus tumet arbore venter.　　　　10-505
tendit onus matrem; neque habent sua verba dolores,
nec Lucina potest parientis voce vocari.
nitenti tamen est similis curvataque crebros
dat gemitus arbor lacrimisque cadentibus umet.
constitit ad ramos mitis Lucina dolentes　　　　10-510
admovitque manus et verba puerpera dixit:
arbor agit rimas et fissa cortice vivum
reddit onus, vagitque puer; quem mollibus herbis
naides impositum lacrimis unxere parentis.
laudaret faciem Livor quoque; qualia namque　　　　10-515
corpora nudorum tabula pinguntur Amorum,
talis erat, sed, ne faciat discrimina cultus,
aut huic adde leves, aut illis deme pharetras.
　　 'Labitur occulte fallitque volatilis aetas,
et nihil est annis velocius: ille sorore　　　　10-520
natus avoque suo, qui conditus arbore nuper,
nuper erat genitus, modo formosissimus infans,
jam juvenis, jam vir, jam se formosior ipso est,
jam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes.
namque pharetratus dum dat puer oscula matri,　　　　10-525
inscius exstanti destrinxit harundine pectus;
laesa manu natum dea reppulit: altius actum
vulnus erat specie primoque fefellerat ipsam.
capta viri forma non jam Cythereia curat
litora, non alto repetit Paphon aequore cinctam　　　　10-530
piscosamque Cnidon gravidamve Amathunta metallis;
abstinet et caelo: caelo praefertur Adonis.
hunc tenet, huic comes est assuetaque semper in umbra
indulgere sibi formamque augere colendo
per juga, per silvas dumosaque saxa vagatur　　　　10-535
fine genus vestem ritu succincta Dianae
hortaturque canes tutaeque animalia praedae,
aut pronos lepores aut celsum in cornua cervum
aut agitat dammas; a fortibus abstinet apris
raptoresque lupos armatosque unguibus ursos　　　　10-540
vitat et armenti saturatos caede leones.
te quoque, ut hos timeas, siquid prodesse monendo
possit, Adoni, monet, "fortis" que "fugacibus esto"
inquit; "in audaces non est audacia tuta.
parce meo, juvenis, temerarius esse periclo,　　　　10-545
neve feras, quibus arma dedit natura, lacesse,
stet mihi ne magno tua gloria. non movet aetas
nec facies nec quae Venerem movere, leones
saetigerosque sues oculosque animosque ferarum.
fulmen habent acres in aduncis dentibus apri,　　　　10-550
impetus est fulvis et vasta leonibus ira,
invisumque mihi genus est." quae causa, roganti
"dicam," ait "et veteris monstrum mirabere culpae.
sed labor insolitus jam me lassavit, et, ecce,
opportuna sua blanditur populus umbra,　　　　10-555
datque torum caespes: libet hac requiescere tecum"
(et requievit) "humo" pressitque et gramen et ipsum
inque sinu juvenis posita cervice reclinis
sic ait ac mediis interserit oscula verbis:
　　 '"Forsitan audieris aliquam certamine cursus　　　　10-560
veloces superasse viros: non fabula rumor
ille fuit; superabat enim. nec dicere posses,
laude pedum formaene bono praestantior esset.
scitanti deus huic de conjuge 'conjuge' dixit
'nil opus est, Atalanta, tibi: fuge conjugis usum.　　　　10-565
nec tamen effugies teque ipsa viva carebis.'
territa sorte dei per opacas innuba silvas
vivit et instantem turbam violenta procorum
condicione fugat, 'nec sum potiunda, nisi' inquit
'victa prius cursu. pedibus contendite mecum:　　　　10-570
praemia veloci conjunx thalamique dabuntur,
mors pretium tardis: ea lex certaminis esto.'
illa quidem immitis, sed (tanta potentia formae est)
venit ad hanc legem temeraria turba procorum.
sederat Hippomenes cursus spectator iniqui　　　　10-575
et 'petitur cuiquam per tanta pericula conjunx?'
dixerat ac nimios juvenum damnarat amores;
ut faciem et posito corpus velamine vidit,
quale meum, vel quale tuum, si femina fias,
obstipuit tollensque manus 'ignoscite,' dixit　　　　10-580
'quos modo culpavi! nondum mihi praemia nota,
quae peteretis, erant.' laudando concipit ignes
et, ne quis juvenum currat velocius, optat
invidiaque timet. 'sed cur certaminis huius
intemptata mihi fortuna relinquitur?' inquit　　　　10-585
'audentes deus ipse juvat!' dum talia secum
exigit Hippomenes, passu volat alite virgo.
quae quamquam Scythica non setius ire sagitta
Aonio visa est juveni, tamen ille decorem
miratur magis: et cursus facit ipse decorem.　　　　10-590
aura refert ablata citis talaria plantis,
tergaque jactantur crines per eburnea, quaeque
poplitibus suberant picto genualia limbo;
inque puellari corpus candore ruborem
traxerat, haud aliter, quam cum super atria velum　　　　10-595
candida purpureum simulatas inficit umbras.
dum notat haec hospes, decursa novissima meta est,
et tegitur festa victrix Atalanta corona.
dant gemitum victi penduntque ex foedere poenas.
　　 '"Non tamen eventu juvenis deterritus horum　　　　10-600
constitit in medio vultuque in virgine fixo
'quid facilem titulum superando quaeris inertes?
mecum confer' ait. 'seu me fortuna potentem
fecerit, a tanto non indignabere vinci:
namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi　　　　10-605
est Neptunus avus, pronepos ego regis aquarum,
nec virtus citra genus est; seu vincar, habebis
Hippomene victo magnum et memorabile nomen.'
talia dicentem molli Schoeneia vultu
aspicit et dubitat, superari an vincere malit,　　　　10-610
atque ita 'quis deus hunc formosis' inquit 'iniquus
perdere vult caraeque jubet discrimine vitae
conjugium petere hoc? non sum, me judice, tanti.
nec forma tangor, (poteram tamen hac quoque tangi)
sed quod adhuc puer est; non me movet ipse, sed aetas.　　　　10- 615
quid, quod inest virtus et mens interrita leti?
quid, quod ab aequorea numeratur origine quartus?
quid, quod amat tantique putat conubia nostra,
ut pereat, si me fors illi dura negarit?
dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos.　　　　10-620
conjugium crudele meum est, tibi nubere nulla
nolet, et optari potes a sapiente puella.—
cur tamen est mihi cura tui tot jam ante peremptis?
viderit! intereat, quoniam tot caede procorum
admonitus non est agiturque in taedia vitae.—　　　　10-625
occidet hic igitur, voluit quia vivere mecum,
indignamque necem pretium patietur amoris?
non erit invidiae victoria nostra ferendae.
sed non culpa mea est! utinam desistere velles,
aut, quoniam es demens, utinam velocior esses!　　　　10-630
at quam virgineus puerili vultus in ore est!
a! miser Hippomene, nollem tibi visa fuissem!
vivere dignus eras. quodsi felicior essem,
nec mihi conjugium fata importuna negarent,
unus eras, cum quo sociare cubilia vellem.'　　　　10-635
dixerat, utque rudis primoque cupidine tacta,
quod facit, ignorans amat et non sentit amorem.
　　 '"Jam solitos poscunt cursus populusque paterque,
cum me sollicita proles Neptunia voce
invocat Hippomenes 'Cytherea,' que 'comprecor, ausis　　　　10-640
adsit' ait 'nostris et quos dedit, adjuvet ignes.'
detulit aura preces ad me non invida blandas:
motaque sum, fateor, nec opis mora longa dabatur.
est ager, indigenae Tamasenum nomine dicunt,
telluris Cypriae pars optima, quem mihi prisci　　　　10-645
sacravere senes templisque accedere dotem
hanc jussere meis; medio nitet arbor in arvo,
fulva comas, fulvo ramis crepitantibus auro:
hinc tria forte mea veniens decerpta ferebam
aurea poma manu nullique videnda nisi ipsi　　　　10-650
Hippomenen adii docuique, quis usus in illis.
signa tubae dederant, cum carcere pronus uterque
emicat et summam celeri pede libat harenam:
posse putes illos sicco freta radere passu
et segetis canae stantes percurrere aristas.　　　　10-655
adiciunt animos juveni clamorque favorque
verbaque dicentum 'nunc, nunc incumbere tempus!
Hippomene, propera! nunc viribus utere totis!
pelle moram: vinces!' dubium, Megareius heros
gaudeat an virgo magis his Schoeneia dictis.　　　　10-660
o quotiens, cum jam posset transire, morata est
spectatosque diu vultus invita reliquit!
aridus e lasso veniebat anhelitus ore,
metaque erat longe: tum denique de tribus unum
fetibus arboreis proles Neptunia misit.　　　　10-665
obstipuit virgo nitidique cupidine pomi
declinat cursus aurumque volubile tollit;
praeterit Hippomenes: resonant spectacula plausu.
illa moram celeri cessataque tempora cursu
corrigit atque iterum juvenem post terga relinquit:　　　　10-670
et rursus pomi jactu remorata secundi
consequitur transitque virum. pars ultima cursus
restabat; 'nunc' inquit 'ades, dea muneris auctor!'
inque latus campi, quo tardius illa rediret,
jecit ab obliquo nitidum juvenaliter aurum.　　　　10-675
an peteret, virgo visa est dubitare: coegi
tollere et adjeci sublato pondera malo
impediique oneris pariter gravitate moraque,
neve meus sermo cursu sit tardior ipso,
praeterita est virgo: duxit sua praemia victor.　　　　10-680
　　 '"Dignane, cui grates ageret, cui turis honorem
ferret, Adoni, fui? nec grates immemor egit,
nec mihi tura dedit. subitam convertor in iram,
contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris,
exemplo caveo meque ipsa exhortor in ambos:　　　　10-685
templa, deum Matri quae quondam clarus Echion
fecerat ex voto, nemorosis abdita silvis,
transibant, et iter longum requiescere suasit;
illic concubitus intempestiva cupido
occupat Hippomenen a numine concita nostro.　　　　10-690
luminis exigui fuerat prope templa recessus,
speluncae similis, nativo pumice tectus,
religione sacer prisca, quo multa sacerdos
lignea contulerat veterum simulacra deorum;
hunc init et vetito temerat sacraria probro.　　　　10-695
sacra retorserunt oculos, turritaque Mater
an Stygia sontes dubitavit mergeret unda:
poena levis visa est; ergo modo levia fulvae
colla jubae velant, digiti curvantur in ungues,
ex umeris armi fiunt, in pectora totum　　　　10-700
pondus abit, summae cauda verruntur harenae;
iram vultus habet, pro verbis murmura reddunt,
pro thalamis celebrant silvas aliisque timendi
dente premunt domito Cybeleia frena leones.
hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum,　　　　10-705
quod non terga fugae, sed pugnae pectora praebet,
effuge, ne virtus tua sit damnosa duobus!"
　　 'Illa quidem monuit junctisque per aera cycnis
carpit iter, sed stat monitis contraria virtus.
forte suem latebris vestigia certa secuti　　　　10-710
excivere canes, silvisque exire parantem
fixerat obliquo juvenis Cinyreius ictu:
protinus excussit pando venabula rostro
sanguine tincta suo trepidumque et tuta petentem
trux aper insequitur totosque sub inguine dentes　　　　10-715
abdidit et fulva moribundum stravit harena.
vecta levi curru medias Cytherea per auras
Cypron olorinis nondum pervenerat alis:
agnovit longe gemitum morientis et albas
flexit aves illuc, utque aethere vidit ab alto　　　　10-720
exanimem inque suo jactantem sanguine corpus,
desiluit pariterque sinum pariterque capillos
rupit et indignis percussit pectora palmis
questaque cum fatis "at non tamen omnia vestri
iuris erunt" dixit. "luctus monimenta manebunt　　　　10-725
semper, Adoni, mei, repetitaque mortis imago
annua plangoris peraget simulamina nostri;
at cruor in florem mutabitur. an tibi quondam
femineos artus in olentes vertere mentas,
Persephone, licuit: nobis Cinyreius heros　　　　10-730
invidiae mutatus erit?" sic fata cruorem
nectare odorato sparsit, qui tinctus ab illo
intumuit sic, ut fulvo perlucida caeno
surgere bulla solet, nec plena longior hora
facta mora est, cum flos de sanguine concolor ortus,　　　　10-735
qualem, quae lento celant sub cortice granum,
punica ferre solent; brevis est tamen usus in illo;
namque male haerentem et nimia levitate caducum
excutiunt idem, qui praestant nomina, venti.'

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER VNDECIMVS

　　 Carmine dum tali silvas animosque ferarum
Threicius vates et saxa sequentia ducit,
ecce nurus Ciconum tectae lymphata ferinis
pectora velleribus tumuli de vertice cernunt
Orphea percussis sociantem carmina nervis.　　　　11-5
e quibus una leves jactato crine per auras,
'en,' ait 'en, hic est nostri contemptor!' et hastam
vatis Apollinei vocalia misit in ora,
quae foliis praesuta notam sine vulnere fecit;
alterius telum lapis est, qui missus in ipso　　　　11-10
aere concentu victus vocisque lyraeque est
ac veluti supplex pro tam furialibus ausis
ante pedes jacuit. sed enim temeraria crescunt
bella modusque abiit insanaque regnat Erinys;
cunctaque tela forent cantu mollita, sed ingens　　　　11-15
clamor et infracto Berecyntia tibia cornu
tympanaque et plausus et Bacchei ululatus
obstrepuere sono citharae, tum denique saxa
non exauditi rubuerunt sanguine vatis.
ac primum attonitas etiamnum voce canentis　　　　11-20
innumeras volucres anguesque agmenque ferarum
maenades Orphei titulum rapuere triumphi;
inde cruentatis vertuntur in Orphea dextris
et coeunt ut aves, si quando luce vagantem
noctis avem cernunt, structoque utrimque theatro　　　　11-25
ceu matutina cervus periturus harena
praeda canum est, vatemque petunt et fronde virentes
coniciunt thyrsos non haec in munera factos.
hae glaebas, illae direptos arbore ramos,
pars torquent silices; neu desint tela furori,　　　　11-30
forte boves presso subigebant vomere terram,
nec procul hinc multo fructum sudore parantes
dura lacertosi fodiebant arva coloni,
agmine qui viso fugiunt operisque relinquunt
arma sui, vacuosque jacent dispersa per agros　　　　11-35
sarculaque rastrique graves longique ligones;
quae postquam rapuere ferae cornuque minaces
divulsere boves, ad vatis fata recurrunt
tendentemque manus et in illo tempore primum
irrita dicentem nec quicquam voce moventem　　　　11-40
sacrilegae perimunt, perque os, pro Juppiter! illud
auditum saxis intellectumque ferarum
sensibus in ventos anima exhalata recessit.
　　 Te maestae volucres, Orpheu, te turba ferarum,
te rigidi silices, te carmina saepe secutae　　　　11-45
fleverunt silvae, positis te frondibus arbor
tonsa comas luxit; lacrimis quoque flumina dicunt
increvisse suis, obstrusaque carbasa pullo
naides et dryades passosque habuere capillos.
membra jacent diversa locis, caput, Hebre, lyramque　　　　11-50
excipis: et (mirum!) medio dum labitur amne,
flebile nescio quid queritur lyra, flebile lingua
murmurat exanimis, respondent flebile ripae.
jamque mare invectae flumen populare relinquunt
et Methymnaeae potiuntur litore Lesbi:　　　　11-55
hic ferus expositum peregrinis anguis harenis
os petit et sparsos stillanti rore capillos.
tandem Phoebus adest morsusque inferre parantem
arcet et in lapidem rictus serpentis apertos
congelat et patulos, ut erant, indurat hiatus.　　　　11-60
　　 Umbra subit terras, et quae loca viderat ante,
cuncta recognoscit quaerensque per arva piorum
invenit Eurydicen cupidisque amplectitur ulnis;
hic modo conjunctis spatiantur passibus ambo,
nunc praecedentem sequitur, nunc praevius anteit　　　　11-65
Eurydicenque suam jam tuto respicit Orpheus.
　　 Non impune tamen scelus hoc sinit esse Lyaeus
amissoque dolens sacrorum vate suorum
protinus in silvis matres Edonidas omnes,
quae videre nefas, torta radice ligavit;　　　　11-70
quippe pedum digitos via, quam tum est quaeque secuta,
traxit et in solidam detrusit acumina terram,
utque suum laqueis, quos callidus abdidit auceps,
crus ubi commisit volucris sensitque teneri,
plangitur ac trepidans astringit vincula motu:　　　　11-75
sic, ut quaeque solo defixa cohaeserat harum,
exsternata fugam frustra temptabat, at illam
lenta tenet radix exsultantemque coercet,
dumque ubi sint digiti, dum pes ubi, quaerit, et ungues,
aspicit in teretes lignum succedere suras　　　　11- 80
et conata femur maerenti plangere dextra
robora percussit, pectus quoque robora fiunt,
robora sunt umeri; nodosaque bracchia veros
esse putes ramos, et non fallare putando.
　　 Nec satis hoc Baccho est, ipsos quoque deserit agros　　　　11-85
cumque choro meliore sui vineta Timoli
Pactolonque petit, quamvis non aureus illo
tempore nec caris erat invidiosus harenis.
hunc assueta cohors, satyri bacchaeque, frequentant,
at Silenus abest: titubantem annisque meroque　　　　11-90
ruricolae cepere Phryges vinctumque coronis
ad regem duxere Midan, cui Thracius Orpheus
orgia tradiderat cum Cecropio Eumolpo.
qui simul agnovit socium comitemque sacrorum,
hospitis adventu festum genialiter egit　　　　11-95
per bis quinque dies et junctas ordine noctes,
et jam stellarum sublime coegerat agmen
Lucifer undecimus, Lydos cum laetus in agros
rex venit et juveni Silenum reddit alumno.
　　 Huic deus optandi gratum, sed inutile, fecit　　　　11-100
muneris arbitrium gaudens altore recepto.
ille male usurus donis ait 'effice, quicquid
corpore contigero, fulvum vertatur in aurum.'
adnuit optatis nocituraque munera solvit
Liber et indoluit, quod non meliora petisset.　　　　11-105
laetus abit gaudetque malo Berecyntius heros
pollicitique fidem tangendo singula temptat
vixque sibi credens, non alta fronde virentem
ilice detraxit virgam: virga aurea facta est;
tollit humo saxum: saxum quoque palluit auro;　　　　11-110
contigit et glaebam: contactu glaeba potenti
massa fit; arentis Cereris decerpsit aristas:
aurea messis erat; demptum tenet arbore pomum:
Hesperidas donasse putes; si postibus altis
admovit digitos, postes radiare videntur;　　　　11-115
ille etiam liquidis palmas ubi laverat undis,
unda fluens palmis Danaen eludere posset;
vix spes ipse suas animo capit aurea fingens
omnia. gaudenti mensas posuere ministri
exstructas dapibus nec tostae frugis egentes:　　　　11-120
tum vero, sive ille sua Cerealia dextra
munera contigerat, Cerealia dona rigebant,
sive dapes avido convellere dente parabat,
lammina fulva dapes admoto dente premebat;
miscuerat puris auctorem muneris undis:　　　　11-125
fusile per rictus aurum fluitare videres.
　　 Attonitus novitate mali divesque miserque
effugere optat opes et quae modo voverat, odit.
copia nulla famem relevat; sitis arida guttur
urit, et inviso meritus torquetur ab auro　　　　11-130
ad caelumque manus et splendida bracchia tollens
'da veniam, Lenaee pater! peccavimus' inquit,
'sed miserere, precor, speciosoque eripe damno!'
mite deum numen: Bacchus peccasse fatentem
restituit pactique fide data munera solvit　　　　11-135
'ne' ve 'male optato maneas circumlitus auro,
vade' ait 'ad magnis vicinum Sardibus amnem
perque jugum nitens labentibus obvius undis
carpe viam, donec venias ad fluminis ortus,
spumigeroque tuum fonti, qua plurimus exit,　　　　11-140
subde caput corpusque simul, simul elue crimen.'
rex jussae succedit aquae: vis aurea tinxit
flumen et humano de corpore cessit in amnem;
nunc quoque jam veteris percepto semine venae
arva rigent auro madidis pallentia glaebis.　　　　11-145
　　 Ille perosus opes silvas et rura colebat
Panaque montanis habitantem semper in antris,
pingue sed ingenium mansit, nocituraque, ut ante,
rursus erant domino stultae praecordia mentis.
nam freta prospiciens late riget arduus alto　　　　11-150
Tmolus in ascensu clivoque extensus utroque
Sardibus hinc, illinc parvis finitur Hypaepis.
Pan ibi dum teneris jactat sua sibila nymphis
et leve cerata modulatur harundine carmen
ausus Apollineos prae se contemnere cantus,　　　　11-155
judice sub Tmolo certamen venit ad impar.
　　 Monte suo senior judex consedit et aures
liberat arboribus: quercu coma caerula tantum
cingitur, et pendent circum cava tempora glandes.
isque deum pecoris spectans 'in judice' dixit　　　　11-160
'nulla mora est.' calamis agrestibus insonat ille
barbaricoque Midan (aderat nam forte canenti)
carmine delenit; post hunc sacer ora retorsit
Tmolus ad os Phoebi: vultum sua silva secuta est.
ille caput flavum lauro Parnaside vinctus　　　　11-165
verrit humum Tyrio saturata murice palla
instructamque fidem gemmis et dentibus Indis
sustinet a laeva, tenuit manus altera plectrum;
artificis status ipse fuit. tum stamina docto
pollice sollicitat, quorum dulcedine captus　　　　11-170
Pana jubet Tmolus citharae submittere cannas.
　　 Iudicium sanctique placet sententia montis
omnibus, arguitur tamen atque iniusta vocatur
unius sermone Midae; nec Delius aures
humanam stolidas patitur retinere figuram,　　　　11-175
sed trahit in spatium villisque albentibus implet
instabilesque imas facit et dat posse moveri:
cetera sunt hominis, partem damnatur in unam
induiturque aures lente gradientis aselli.
ille quidem celare cupit turpique pudore　　　　11-180
tempora purpureis temptat relevare tiaris;
sed solitus longos ferro resecare capillos
viderat hoc famulus, qui cum nec prodere visum
dedecus auderet, cupiens efferre sub auras,
nec posset reticere tamen, secedit humumque　　　　11-185
effodit et, domini quales aspexerit aures,
voce refert parva terraeque immurmurat haustae
indiciumque suae vocis tellure regesta
obruit et scrobibus tacitus discedit opertis.
creber harundinibus tremulis ibi surgere lucus　　　　11-190
coepit et, ut primum pleno maturuit anno,
prodidit agricolam: leni nam motus ab austro
obruta verba refert dominique coarguit aures.
　　 Ultus abit Tmolo liquidumque per aera vectus
angustum citra pontum Nepheleidos Helles　　　　11- 195
Laomedonteis Latoius astitit arvis.
dextera Sigei, Rhoetei laeva profundi
ara Panomphaeo vetus est sacrata Tonanti:
inde novae primum moliri moenia Troiae
Laomedonta videt susceptaque magna labore　　　　11-200
crescere difficili nec opes exposcere parvas
cumque tridentigero tumidi genitore profundi
mortalem induitur formam Phrygiaeque tyranno
aedificat muros pactus pro moenibus aurum.
stabat opus: pretium rex infitiatur et addit,　　　　11-205
perfidiae cumulum, falsis periuria verbis.
'non impune feres' rector maris inquit, et omnes
inclinavit aquas ad avarae litora Troiae
inque freti formam terras complevit opesque
abstulit agricolis et fluctibus obruit agros.　　　　11-210
poena neque haec satis est: regis quoque filia monstro
poscitur aequoreo, quam dura ad saxa revinctam
vindicat Alcides promissaque munera dictos
poscit equos tantique operis mercede negata
bis perjura capit superatae moenia Troiae.　　　　11-215
nec, pars militiae, Telamon sine honore recessit
Hesioneque data potitur. nam conjuge Peleus
clarus erat diva nec avi magis ille superbus
nomine quam soceri, siquidem Jovis esse nepoti
contigit haut uni, conjunx dea contigit uni.　　　　11- 220
　　 Namque senex Thetidi Proteus 'dea' dixerat 'undae,
concipe: mater eris juvenis, qui fortibus annis
acta patris vincet maiorque vocabitur illo.'
ergo, ne quicquam mundus Jove maius haberet,
quamvis haut tepidos sub pectore senserat ignes,　　　　11-225
Juppiter aequoreae Thetidis conubia fugit,
in suaque Aeaciden succedere vota nepotem
jussit et amplexus in virginis ire marinae.
　　 Est sinus Haemoniae curvos falcatus in arcus,
bracchia procurrunt: ubi, si foret altior unda,　　　　11-230
portus erat; summis inductum est aequor harenis;
litus habet solidum, quod nec vestigia servet
nec remoretur iter nec opertum pendeat alga;
myrtea silva subest bicoloribus obsita bacis.
est specus in medio, natura factus an arte,　　　　11-235
ambiguum, magis arte tamen: quo saepe venire
frenato delphine sedens, Theti, nuda solebas.
illic te Peleus, ut somno vincta jacebas,
occupat, et quoniam precibus temptata repugnas,
vim parat, innectens ambobus colla lacertis;　　　　11-240
quod nisi venisses variatis saepe figuris
ad solitas artes, auso foret ille potitus;
sed modo tu volucris: volucrem tamen ille tenebat;
nunc gravis arbor eras: haerebat in arbore Peleus;
tertia forma fuit maculosae tigridis: illa　　　　11-245
territus Aeacides a corpore bracchia solvit.
inde deos pelagi vino super aequora fuso
et pecoris fibris et fumo turis adorat,
donec Carpathius medio de gurgite vates
'Aeacide,' dixit 'thalamis potiere petitis,　　　　11-250
tu modo, cum rigido sopita quiescet in antro,
ignaram laqueis vincloque innecte tenaci.
nec te decipiat centum mentita figuras,
sed preme, quicquid erit, dum, quod fuit ante, reformet.'
dixerat haec Proteus et condidit aequore vultum　　　　11-255
admisitque suos in verba novissima fluctus.
　　 Pronus erat Titan inclinatoque tenebat
Hesperium temone fretum, cum pulchra relicto
Nereis ingreditur consueta cubilia ponto;
vix bene virgineos Peleus invaserat artus:　　　　11-260
illa novat formas, donec sua membra teneri
sentit et in partes diversas bracchia tendi.
tum denum ingemuit, 'ne' que ait 'sine numine vincis'
exhibita estque Thetis: confessam amplectitur heros
et potitur votis ingentique implet Achille.　　　　11-265
　　 Felix et nato, felix et conjuge Peleus,
et cui, si demas jugulati crimina Phoci,
omnia contigerant: fraterno sanguine sontem
expulsumque domo patria Trachinia tellus
accipit. hic regnum sine vi, sine caede gerebat　　　　11-270
Lucifero genitore satus patriumque nitorem
ore ferens Ceyx, illo qui tempore maestus
dissimilisque sui fratrem lugebat ademptum.
quo postquam Aeacides fessus curaque viaque
venit et intravit paucis comitantibus urbem,　　　　11-275
quosque greges pecorum, quae secum armenta trahebat,
haut procul a muris sub opaca valle reliquit;
copia cum facta est adeundi prima tyranni,
velamenta manu praetendens supplice, qui sit
quoque satus, memorat, tantum sua crimina celat　　　　11-280
mentiturque fugae causam; petit, urbe vel agro
se juvet. hunc contra placido Trachinius ore
talibus adloquitur: 'mediae quoque commoda plebi
nostra patent, Peleu, nec inhospita regna tenemus;
adicis huic animo momenta potentia, clarum　　　　11-285
nomen avumque Jovem; ne tempora perde precando!
quod petis, omne feres tuaque haec pro parte vocato,
qualiacumque vides! utinam meliora videres!'
et flebat: moveat tantos quae causa dolores,
Peleusque comitesque rogant; quibus ille profatur:　　　　11-290
'forsitan hanc volucrem, rapto quae vivit et omnes
terret aves, semper pennas habuisse putetis:
vir fuit (et—tanta est animi constantia—iam tum
acer erat belloque ferox ad vimque paratus)
nomine Daedalion. illo genitore creatis,　　　　11-295
qui vocat Auroram caeloque novissimus exit,
culta mihi pax est, pacis mihi cura tenendae
conjugiique fuit, fratri fera bella placebant:
illius virtus reges gentesque subegit,
quae nunc Thisbaeas agitat mutata columbas.　　　　11-300
nata erat huic Chione, quae dotatissima forma
mille procos habuit, bis septem nubilis annis.
forte revertentes Phoebus Maiaque creatus,
ille suis Delphis, hic vertice Cyllenaeo,
videre hanc pariter, pariter traxere colorem.　　　　11-305
spem veneris differt in tempora noctis Apollo;
non fert ille moras virgaque movente soporem
virginis os tangit: tactu jacet illa potenti
vimque dei patitur; nox caelum sparserat astris:
Phoebus anum simulat praereptaque gaudia sumit.　　　　11-310
ut sua maturus complevit tempora venter,
alipedis de stirpe dei versuta propago
nascitur Autolycus furtum ingeniosus ad omne,
candida de nigris et de candentibus atra
qui facere assuerat, patriae non degener artis;　　　　11-315
nascitur e Phoebo (namque est enixa gemellos)
carmine vocali clarus citharaque Philammon.
quid peperisse duos et dis placuisse duobus
et forti genitore et progenitore nitenti
esse satam prodest? an obest quoque gloria multis?　　　　11-320
obfuit huic certe! quae se praeferre Dianae
sustinuit faciemque deae culpavit, at illi
ira ferox mota est "factis" que "placebimus" inquit.
nec mora, curvavit cornu nervoque sagittam
impulit et meritam trajecit harundine linguam.　　　　11-325
lingua tacet, nec vox temptataque verba sequuntur,
conantemque loqui cum sanguine vita reliquit;
quam miser amplexans ego tum patriumque dolorem
corde tuli fratrique pio solacia dixi,
quae pater haut aliter quam cautes murmura ponti　　　　11- 330
accipit et natam delamentatur ademptam;
ut vero ardentem vidit, quater impetus illi
in medios fuit ire rogos, quater inde repulsus
concita membra fugae mandat similisque juvenco
spicula crabronum pressa cervice gerenti,　　　　11-335
qua via nulla, ruit. jam tum mihi currere visus
plus homine est, alasque pedes sumpsisse putares.
effugit ergo omnes veloxque cupidine leti
vertice Parnasi potitur; miseratus Apollo,
cum se Daedalion saxo misisset ab alto,　　　　11-340
fecit avem et subitis pendentem sustulit alis
oraque adunca dedit, curvos dedit unguibus hamos,
virtutem antiquam, maiores corpore vires,
et nunc accipiter, nulli satis aequus, in omnes
saevit aves aliisque dolens fit causa dolendi.'　　　　11-345
　　 Quae dum Lucifero genitus miracula narrat
de consorte suo, cursu festinus anhelo
advolat armenti custos Phoceus Onetor
et 'Peleu, Peleu! magnae tibi nuntius assum
cladis' ait. quodcumque ferat, jubet edere Peleus,　　　　11-350
pendet et ipse metu trepidi Trachinius oris;
ille refert 'fessos ad litora curva juvencos
adpuleram, medio cum Sol altissimus orbe
tantum respiceret, quantum superesse videret,
parsque boum fulvis genua inclinarat harenis　　　　11-355
latarumque jacens campos spectabat aquarum,
pars gradibus tardis illuc errabat et illuc;
nant alii celsoque exstant super aequora collo.
templa mari subsunt nec marmore clara neque auro,
sed trabibus densis lucoque umbrosa vetusto:　　　　11-360
Nereides Nereusque tenent (hos navita ponti
edidit esse deos, dum retia litore siccat);
juncta palus huic est densis obsessa salictis,
quam restagnantis fecit maris unda paludem:
inde fragore gravi strepitans loca proxima terret,　　　　11-365
belua vasta, lupus juncisque palustribus exit,
oblitus et spumis et sparsus sanguine rictus
fulmineos, rubra suffusus lumina flamma.
qui quamquam saevit pariter rabieque fameque,
acrior est rabie: neque enim jejunia curat　　　　11-370
caede boum diramque famem finire, sed omne
vulnerat armentum sternitque hostiliter omne.
pars quoque de nobis funesto saucia morsu,
dum defensamus, leto est data; sanguine litus
undaque prima rubet demugitaeque paludes.　　　　11-375
sed mora damnosa est, nec res dubitare remittit:
dum superest aliquid, cuncti coeamus et arma,
arma capessamus conjunctaque tela feramus!'
dixerat agrestis: nec Pelea damna movebant,
sed memor admissi Nereida conligit orbam　　　　11-380
damna sua inferias exstincto mittere Phoco.
induere arma viros violentaque sumere tela
rex jubet Oetaeus; cum quis simul ipse parabat
ire, sed Alcyone conjunx excita tumultu
prosilit et nondum totos ornata capillos　　　　11-385
disicit hos ipsos colloque infusa mariti,
mittat ut auxilium sine se, verbisque precatur
et lacrimis, animasque duas ut servet in una.
Aeacides illi: 'pulchros, regina, piosque
pone metus! plena est promissi gratia vestri.　　　　11-390
non placet arma mihi contra nova monstra moveri;
numen adorandum pelagi est!' erat ardua turris,
arce focus summa, fessis nota grata carinis:
ascendunt illuc stratosque in litore tauros
cum gemitu aspiciunt vastatoremque cruento　　　　11-395
ore ferum, longos infectum sanguine villos.
inde manus tendens in aperti litora ponti
caeruleam Peleus Psamathen, ut finiat iram,
orat, opemque ferat; nec vocibus illa rogantis
flectitur Aeacidae, Thetis hanc pro conjuge supplex　　　　11-400
accepit veniam. sed enim revocatus ab acri
caede lupus perstat, dulcedine sanguinis asper,
donec inhaerentem lacerae cervice juvencae
marmore mutavit: corpus praeterque colorem
omnia servavit, lapidis color indicat illum　　　　11-405
jam non esse lupum, jam non debere timeri.
nec tamen hac profugum consistere Pelea terra
fata sinunt, Magnetas adit vagus exul et illic
sumit ab Haemonio purgamina caedis Acasto.
　　 Interea fratrisque sui fratremque secutis　　　　11-410
anxia prodigiis turbatus pectora Ceyx,
consulat ut sacras, hominum oblectamina, sortes,
ad Clarium parat ire deum; nam templa profanus
invia cum Phlegyis faciebat Delphica Phorbas.
consilii tamen ante sui, fidissima, certam　　　　11-415
te facit, Alcyone; cui protinus intima frigus
ossa receperunt, buxoque simillimus ora
pallor obit, lacrimisque genae maduere profusis.
ter conata loqui, ter fletibus ora rigavit
singultuque pias interrumpente querellas　　　　11-420
'quae mea culpa tuam,' dixit 'carissime, mentem
vertit? ubi est quae cura mei prior esse solebat?
jam potes Alcyone securus abesse relicta?
jam via longa placet? jam sum tibi carior absens?
at, puto, per terras iter est, tantumque dolebo,　　　　11-425
non etiam metuam, curaeque timore carebunt.
aequora me terrent et ponti tristis imago:
et laceras nuper tabulas in litore vidi
et saepe in tumulis sine corpore nomina legi.
neve tuum fallax animum fiducia tangat,　　　　11-430
quod socer Hippotades tibi sit, qui carcere fortes
contineat ventos, et, cum velit, aequora placet.
cum semel emissi tenuerunt aequora venti,
nil illis vetitum est: incommendataque tellus
omnis et omne fretum est, caeli quoque nubila vexant　　　　11-435
excutiuntque feris rutilos concursibus ignes.
quo magis hos novi (nam novi et saepe paterna
parva domo vidi), magis hoc reor esse timendos.
quod tua si flecti precibus sententia nullis,
care, potest, conjunx, nimiumque es certus eundi,　　　　11-440
me quoque tolle simul! certe jactabimur una,
nec nisi quae patiar, metuam, pariterque feremus,
quicquid erit, pariter super aequora lata feremur.'
　　 Talibus Aeolidis dictis lacrimisque movetur
sidereus conjunx: neque enim minor ignis in ipso est;　　　　11-445
sed neque propositos pelagi dimittere cursus,
nec vult Alcyonen in partem adhibere pericli
multaque respondit timidum solantia pectus.
non tamen idcirco causam probat; addidit illis
hoc quoque lenimen, quo solo flexit amantem:　　　　11-450
'longa quidem est nobis omnis mora, sed tibi juro
per patrios ignes, si me modo fata remittant,
ante reversurum, quam luna bis impleat orbem.'
his ubi promissis spes est admota recursus,
protinus eductam navalibus aequore tingui　　　　11-455
aptarique suis pinum jubet armamentis;
qua rursus visa veluti praesaga futuri
horruit Alcyone lacrimasque emisit obortas
amplexusque dedit tristique miserrima tandem
ore 'vale' dixit conlapsaque corpore toto est;　　　　11-460
ast juvenes quaerente moras Ceyce reducunt
ordinibus geminis ad fortia pectora remos
aequalique ictu scindunt freta: sustulit illa
umentes oculos stantemque in puppe recurva
concussaque manu dantem sibi signa maritum　　　　11-465
prona videt redditque notas; ubi terra recessit
longius, atque oculi nequeunt cognoscere vultus,
dum licet, insequitur fugientem lumine pinum;
haec quoque ut haut poterat spatio submota videri,
vela tamen spectat summo fluitantia malo;　　　　11-470
ut nec vela videt, vacuum petit anxia lectum
seque toro ponit: renovat lectusque torusque
Alcyonae lacrimas et quae pars admonet absit.
　　 Portibus exierant, et moverat aura rudentes:
obvertit lateri pendentes navita remos　　　　11-475
cornuaque in summa locat arbore totaque malo
carbasa deducit venientesque accipit auras.
aut minus, aut certe medium non amplius aequor
puppe secabatur, longeque erat utraque tellus,
cum mare sub noctem tumidis albescere coepit　　　　11-480
fluctibus et praeceps spirare valentius eurus.
'ardua jamdudum demittite cornua' rector
clamat 'et antemnis totum subnectite velum.'
hic jubet; impediunt adversae jussa procellae,
nec sinit audiri vocem fragor aequoris ullam:　　　　11-485
sponte tamen properant alii subducere remos,
pars munire latus, pars ventis vela negare;
egerit hic fluctus aequorque refundit in aequor,
hic rapit antemnas; quae dum sine lege geruntur,
aspera crescit hiems, omnique e parte feroces　　　　11-490
bella gerunt venti fretaque indignantia miscent.
ipse pavet nec se, qui sit status, ipse fatetur
scire ratis rector, nec quid jubeatve vetetve:
tanta mali moles tantoque potentior arte est.
quippe sonant clamore viri, stridore rudentes,　　　　11-495
undarum incursu gravis unda, tonitribus aether.
fluctibus erigitur caelumque aequare videtur
pontus et inductas aspergine tangere nubes;
et modo, cum fulvas ex imo vertit harenas,
concolor est illis, Stygia modo nigrior unda,　　　　11-500
sternitur interdum spumisque sonantibus albet.
ipsa quoque his agitur vicibus Trachinia puppis
et nunc sublimis veluti de vertice montis
despicere in valles imumque Acheronta videtur,
nunc, ubi demissam curvum circumstetit aequor,　　　　11-505
suspicere inferno summum de gurgite caelum.
saepe dat ingentem fluctu latus icta fragorem
nec levius pulsata sonat, quam ferreus olim
cum laceras aries balistave concutit arces,
utque solent sumptis incursu viribus ire　　　　11-510
pectore in arma feri protentaque tela leones,
sic, ubi se ventis admiserat unda coortis,
ibat in alta ratis multoque erat altior illis;
jamque labant cunei, spoliataque tegmine cerae
rima patet praebetque viam letalibus undis.　　　　11-515
ecce cadunt largi resolutis nubibus imbres,
inque fretum credas totum descendere caelum,
inque plagas caeli tumefactum ascendere pontum.
vela madent nimbis, et cum caelestibus undis
aequoreae miscentur aquae; caret ignibus aether,　　　　11-520
caecaque nox premitur tenebris hiemisque suisque.
discutiunt tamen has praebentque micantia lumen
fulmina: fulmineis ardescunt ignibus imbres.
dat quoque jam saltus intra cava texta carinae
fluctus; et ut miles, numero praestantior omni,　　　　11-525
cum saepe assiluit defensae moenibus urbis,
spe potitur tandem laudisque accensus amore
inter mille viros murum tamen occupat unus,
sic ubi pulsarunt noviens latera ardua fluctus,
vastius insurgens decimae ruit impetus undae　　　　11-530
nec prius absistit fessam oppugnare carinam,
quam velut in captae descendat moenia navis.
pars igitur temptabat adhuc invadere pinum,
pars maris intus erat: trepidant haud setius omnes,
quam solet urbs aliis murum fodientibus extra　　　　11-535
atque aliis murum trepidare tenentibus intus.
deficit ars, animique cadunt, totidemque videntur,
quot veniunt fluctus, ruere atque irrumpere mortes.
non tenet hic lacrimas, stupet hic, vocat ille beatos,
funera quos maneant, hic votis numen adorat　　　　11-540
bracchiaque ad caelum, quod non videt, irrita tollens
poscit opem; subeunt illi fraterque parensque,
huic cum pignoribus domus et quodcunque relictum est;
Alcyone Ceyca movet, Ceycis in ore
nulla nisi Alcyone est et, cum desideret unam,　　　　11-545
gaudet abesse tamen; patriae quoque vellet ad oras
respicere inque domum supremos vertere vultus,
verum, ubi sit, nescit: tanta vertigine pontus
fervet, et inducta piceis e nubibus umbra
omne latet caelum, duplicataque noctis imago est.　　　　11-550
frangitur incursu nimbosi turbinis arbor,
frangitur et regimen, spoliisque animosa superstes
unda, velut victrix, sinuataque despicit undas;
nec levius, quam siquis Athon Pindumve revulsos
sede sua totos in apertum everterit aequor,　　　　11- 555
praecipitata cadit pariterque et pondere et ictu
mergit in ima ratem; cum qua pars magna virorum
gurgite pressa gravi neque in aera reddita fato
functa suo est, alii partes et membra carinae
trunca tenent: tenet ipse manu, qua sceptra solebat,　　　　11-560
fragmina navigii Ceyx socerumque patremque
invocat heu! frustra, sed plurima nantis in ore
Alcyone conjunx: illam meminitque refertque,
illius ante oculos ut agant sua corpora fluctus
optat et exanimis manibus tumuletur amicis.　　　　11-565
dum natat, absentem, quotiens sinit hiscere fluctus,
nominat Alcyonen ipsisque immurmurat undis.
ecce super medios fluctus niger arcus aquarum
frangitur et rupta mersum caput obruit unda.
Lucifer obscurus nec quem cognoscere posses　　　　11-570
illa luce fuit, quoniamque excedere caelo
non licuit, densis texit sua nubibus ora.
　　 Aeolis interea, tantorum ignara malorum,
dinumerat noctes et jam, quas induat ille,
festinat vestes, jam quas, ubi venerit ille,　　　　11-575
ipsa gerat, reditusque sibi promittit inanes.
omnibus illa quidem superis pia tura ferebat,
ante tamen cunctos Junonis templa colebat
proque viro, qui nullus erat, veniebat ad aras
utque foret sospes conjunx suus utque rediret,　　　　11-580
optabat, nullamque sibi praeferret; at illi
hoc de tot votis poterat contingere solum.
　　 At dea non ultra pro functo morte rogari
sustinet utque manus funestas arceat aris,
'Iri, meae' dixit 'fidissima nuntia vocis,　　　　11-585
vise soporiferam Somni velociter aulam
exstinctique jube Ceycis imagine mittat
somnia ad Alcyonen veros narrantia casus.'
dixerat: induitur velamina mille colorum
Iris et arquato caelum curvamine signans　　　　11-590
tecta petit jussi sub nube latentia regis.
　　 Est prope Cimmerios longo spelunca recessu,
mons cavus, ignavi domus et penetralia Somni,
quo numquam radiis oriens mediusve cadensve
Phoebus adire potest: nebulae caligine mixtae　　　　11-595
exhalantur humo dubiaeque crepuscula lucis.
non vigil ales ibi cristati cantibus oris
evocat Auroram, nec voce silentia rumpunt
sollicitive canes canibusve sagacior anser;
non fera, non pecudes, non moti flamine rami　　　　11-600
humanaeve sonum reddunt convicia linguae.
muta quies habitat; saxo tamen exit ab imo
rivus aquae Lethes, per quem cum murmure labens
invitat somnos crepitantibus unda lapillis.
ante fores antri fecunda papavera florent　　　　11-605
innumeraeque herbae, quarum de lacte soporem
Nox legit et spargit per opacas umida terras.
janua, ne verso stridores cardine reddat,
nulla domo tota est, custos in limine nullus;
at medio torus est ebeno sublimis in antro,　　　　11-610
plumeus, atricolor, pullo velamine tectus,
quo cubat ipse deus membris languore solutis.
hunc circa passim varias imitantia formas
Somnia vana jacent totidem, quot messis aristas,
silva gerit frondes, ejectas litus harenas.　　　　11- 615
　　 Quo simul intravit manibusque obstantia virgo
Somnia dimovit, vestis fulgore reluxit
sacra domus, tardaque deus gravitate jacentes
vix oculos tollens iterumque iterumque relabens
summaque percutiens nutanti pectora mento　　　　11-620
excussit tandem sibi se cubitoque levatus,
quid veniat, (cognovit enim) scitatur, at illa:
'Somne, quies rerum, placidissime, Somne, deorum,
pax animi, quem cura fugit, qui corpora duris
fessa ministeriis mulces reparasque labori,　　　　11-625
Somnia, quae veras aequent imitamine formas,
Herculea Trachine jube sub imagine regis
Alcyonen adeant simulacraque naufraga fingant.
imperat hoc Juno.' postquam mandata peregit,
Iris abit: neque enim ulterius tolerare soporis　　　　11-630
vim poterat, labique ut somnum sensit in artus,
effugit et remeat per quos modo venerat arcus.
　　 At pater e populo natorum mille suorum
excitat artificem simulatoremque figurae
Morphea: non illo quisquam sollertius alter　　　　11-635
exprimit incessus vultumque sonumque loquendi;
adicit et vestes et consuetissima cuique
verba; sed hic solos homines imitatur, at alter
fit fera, fit volucris, fit longo corpore serpens:
hunc Icelon superi, mortale Phobetora vulgus　　　　11-640
nominat; est etiam diversae tertius artis
Phantasos: ille in humum saxumque undamque trabemque,
quaeque vacant anima, fallaciter omnia transit;
regibus hi ducibusque suos ostendere vultus
nocte solent, populos alii plebemque pererrant.　　　　11-645
praeterit hos senior cunctisque e fratribus unum
Morphea, qui peragat Thaumantidos edita, Somnus
eligit et rursus molli languore solutus
deposuitque caput stratoque recondidit alto.
　　 Ille volat nullos strepitus facientibus alis　　　　11-650
per tenebras intraque morae breve tempus in urbem
pervenit Haemoniam, positisque e corpore pennis
in faciem Ceycis abit sumptaque figura
luridus, exanimi similis, sine vestibus ullis,
conjugis ante torum miserae stetit: uda videtur　　　　11-655
barba viri, madidisque gravis fluere unda capillis.
tum lecto incumbens fletu super ora profuso
haec ait: 'agnoscis Ceyca, miserrima conjunx,
an mea mutata est facies nece? respice: nosces
inveniesque tuo pro conjuge conjugis umbram!　　　　11-660
nil opis, Alcyone, nobis tua vota tulerunt!
occidimus! falso tibi me promittere noli!
nubilus Aegaeo deprendit in aequore navem
auster et ingenti jactatam flamine solvit,
oraque nostra tuum frustra clamantia nomen　　　　11-665
implerunt fluctus.—non haec tibi nuntiat auctor
ambiguus, non ista vagis rumoribus audis:
ipse ego fata tibi praesens mea naufragus edo.
surge, age, da lacrimas lugubriaque indue nec me
indeploratum sub inania Tartara mitte!'　　　　11-670
adicit his vocem Morpheus, quam conjugis illa
crederet esse sui (fletus quoque fundere veros
visus erat), gestumque manus Ceycis habebat.
ingemit Alcyone lacrimans, motatque lacertos
per somnum corpusque petens amplectitur auras　　　　11-675
exclamatque: 'mane! quo te rapis? ibimus una.'
voce sua specieque viri turbata soporem
excutit et primo, si sit, circumspicit, illic,
qui modo visus erat; nam moti voce ministri
intulerant lumen. postquam non invenit usquam,　　　　11-680
percutit ora manu laniatque a pectore vestes
pectoraque ipsa ferit nec crines solvere curat:
scindit et altrici, quae luctus causa, roganti
'nulla est Alcyone, nulla est' ait. 'occidit una
cum Ceyce suo. solantia tollite verba!　　　　11-685
naufragus interiit: vidi agnovique manusque
ad discedentem cupiens retinere tetendi.
umbra fuit, sed et umbra tamen manifesta virique
vera mei. non ille quidem, si quaeris, habebat
adsuetos vultus nec quo prius, ore nitebat:　　　　11-690
pallentem nudumque et adhuc umente capillo
infelix vidi. stetit hoc miserabilis ipso
ecce loco'; et quaerit, vestigia siqua supersint.
'hoc erat, hoc, animo quod divinante timebam,
et ne me fugiens ventos sequerere rogabam.　　　　11-695
at certe vellem, quoniam periturus abibas,
me quoque duxisses: multum fuit utile tecum
ire mihi; neque enim de vitae tempore quicquam
non simul egissem, nec mors discreta fuisset.
nunc absens perii, jactor quoque fluctibus absens,　　　　11-700
et sine me me pontus habet. crudelior ipso
sit mihi mens pelago, si vitam ducere nitar
longius et tanto pugnem superesse dolori!
sed neque pugnabo nec te, miserande, relinquam
et tibi nunc saltem veniam comes, inque sepulcro　　　　11- 705
si non urna, tamen junget nos littera: si non
ossibus ossa meis, at nomen nomine tangam.'
plura dolor prohibet, verboque intervenit omni
plangor, et attonito gemitus a corde trahuntur.
　　 Mane erat: egreditur tectis ad litus et illum　　　　11-710
maesta locum repetit, de quo spectarat euntem,
dumque moratur ibi dumque 'hic retinacula solvit,
hoc mihi discedens dedit oscula litore' dicit
dumque notata locis reminiscitur acta fretumque
prospicit, in liquida, spatio distante, tuetur　　　　11-715
nescio quid quasi corpus aqua, primoque, quid illud
esset, erat dubium; postquam paulum adpulit unda,
et, quamvis aberat, corpus tamen esse liquebat,
qui foret, ignorans, quia naufragus, omine mota est
et, tamquam ignoto lacrimam daret, 'heu! miser,' inquit　　　　11-720
'quisquis es, et siqua est conjunx tibi!' fluctibus actum
fit propius corpus: quod quo magis illa tuetur,
hoc minus et minus est mentis, vae! jamque propinquae
admotum terrae, jam quod cognoscere posset,
cernit: erat conjunx! 'ille est!' exclamat et una　　　　11-725
ora, comas, vestem lacerat tendensque trementes
ad Ceyca manus 'sic, o carissime conjunx,
sic ad me, miserande, redis?' ait. adiacet undis
facta manu moles, quae primas aequoris iras
frangit et incursus quae praedelassat aquarum.　　　　11- 730
insilit huc, mirumque fuit potuisse: volabat
percutiensque levem modo natis aera pennis
stringebat summas ales miserabilis undas,
dumque volat, maesto similem plenumque querellae
ora dedere sonum tenui crepitantia rostro.　　　　11-735
ut vero tetigit mutum et sine sanguine corpus,
dilectos artus amplexa recentibus alis
frigida nequiquam duro dedit oscula rostro.
senserit hoc Ceyx, an vultum motibus undae
tollere sit visus, populus dubitabat, at ille　　　　11-740
senserat: et tandem, superis miserantibus, ambo
alite mutantur; fatis obnoxius isdem
tunc quoque mansit amor nec conjugiale solutum
foedus in alitibus: coeunt fiuntque parentes,
perque dies placidos hiberno tempore septem　　　　11-745
incubat Alcyone pendentibus aequore nidis.
tunc jacet unda maris: ventos custodit et arcet
Aeolus egressu praestatque nepotibus aequor.
　　 Hos aliquis senior junctim freta lata volantes
spectat et ad finem servatos laudat amores:　　　　11-750
proximus, aut idem, si fors tulit, 'hic quoque,' dixit
'quem mare carpentem substrictaque crura gerentem
aspicis,' (ostendens spatiosum in guttura mergum)
'regia progenies, et si descendere ad ipsum
ordine perpetuo quaeris, sunt huius origo　　　　11-755
Ilus et Assaracus raptusque Jovi Ganymedes
Laomedonque senex Priamusque novissima Troiae
tempora sortitus; frater fuit Hectoris iste:
qui nisi sensisset prima nova fata juventa,
forsitan inferius non Hectore nomen haberet,　　　　11- 760
quamvis est illum proles enixa Dymantis,
Aesacon umbrosa furtim peperisse sub Ida
fertur Alexiroe, Granico nata bicorni.
oderat hic urbes nitidaque remotus ab aula
secretos montes et inambitiosa colebat　　　　11-765
rura nec Iliacos coetus nisi rarus adibat.

non agreste(野暮) tamen nec inexpugnabile(感じないない) amori
pectus habens silvas captatam(求愛した) saepe per omnes
aspicit Hesperien patria(父の) Cebrenida(川神ケブレンの子) ripa
injectos umeris siccantem sole capillos.　　　　11-770

かといって、恋も感じないような野暮なこころの持主ではなく、すでに以前から森のなかでケブレンの娘ヘスペリエをしばしば追いかけておったのですが、ある日のこと、かの女が父の岸辺で髪の毛を肩の上までたらして陽に乾しているところを垣間見ました。

visa fugit nymphe, veluti perterrita fulvum
cerva lupum longeque lacu deprensa relicto
accipitrem fluvialis anas;

水の乙女は、かれに見られたことを知ると、色の狼からおののきながら逃げる牝鹿か、棲みなれた沼をはなれたところで集におそわれた水鴨のように、一目散に逃げだしました。

　　　quam Troius heros
insequitur celeremque metu celer urget amore.

トロイアの勇者は、あとを追いました。恐怖は乙女の足を早めましたが、恋は若者の足をいっそう早めました。

ecce latens herba coluber fugientis adunco　　　　11-775
dente pedem strinxit virusque in corpore liquit;

ところが、そのとき、草むらにひそんでいた一匹の蛇が、まがった歯で乙女の足にかみつき、全身に毒がまわりました。

cum vita suppressa fuga est: amplectitur amens
exanimem clamatque "piget, piget esse secutum!

命がつきるとともに、逃げる足もとまりました。アエサクスは、われを忘れて、息たえた乙女のからだを両腕に抱きあげると、こう叫びました。『しまったことをした! あなたを追いかけるのじゃなかった。

sed non hoc timui, neque erat mihi vincere tanti.

しかし、こんなことになろうとはおもいもしなかったし、これほどの代価をはらってまであなたをわがものにしようなどというつもりはなかったのに！

perdidimus miseram nos te duo: vulnus ab angue,　　　　11-780
a me causa data est! ego sim sceleratior illo,
ni tibi morte mea mortis solacia mittam."

ああ、かわいそうに！あなたを死なせた罪の一半は、ぼくにある。傷をあたえたのは蛇にちがいないが、その原因はぼくなんだ。いや、ぼくの方が、蛇より罪がおもい。ぼくも死んでしまおう。そして、あなたの死の、せめてもの慰めをあなたにささげよう』 (七四九一七八二)

dixit et e scopulo, quem rauca subederat unda,
se dedit in pontum. Tethys miserata cadentem
molliter excepit nantemque per aequora pennis　　　　11-785
texit, et optatae non est data copia mortis.
indignatur amans, invitum vivere cogi
obstarique animae misera de sede volenti
exire, utque novas umeris assumpserat alas,
subvolat atque iterum corpus super aequora mittit.　　　　11-790
pluma levat casus: furit Aesacos inque profundum
pronus abit letique viam sine fine retemptat.
fecit amor maciem: longa internodia crurum,
longa manet cervix, caput est a corpore longe;
aequora amat nomenque tenet, quia mergitur illo.'

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER DVODECIMVS

　　 Nescius assumptis Priamus pater Aesacon alis
vivere lugebat: tumulo quoque nomen habenti
inferias dederat cum fratribus Hector inanes;
defuit officio Paridis praesentia tristi,
postmodo qui rapta longum cum conjuge bellum　　　　12-5
attulit in patriam: conjurataeque sequuntur
mille rates gentisque simul commune Pelasgae;
nec dilata foret vindicta, nisi aequora saevi
invia fecissent venti, Boeotaque tellus
Aulide piscosa puppes tenuisset ituras.　　　　12-10
hic patrio de more Jovi cum sacra parassent,
ut vetus accensis incanduit ignibus ara,
serpere caeruleum Danai videre draconem
in platanum, coeptis quae stabat proxima sacris.
nidus erat volucrum bis quattuor arbore summa:　　　　12-15
quas simul et matrem circum sua damna volantem
corripuit serpens avidoque recondidit ore,
obstipuere omnes, at veri providus augur
Thestorides 'vincemus'; ait, 'gaudete, Pelasgi!
Troia cadet, sed erit nostri mora longa laboris,'　　　　12-20
atque novem volucres in belli digerit annos.
ille, ut erat virides amplexus in arbore ramos,
fit lapis et signat serpentis imagine saxum.
　　 Permanet Aoniis Boreas violentus in undis
bellaque non transfert, et sunt, qui parcere Troiae　　　　12-25
Neptunum credant, quia moenia fecerat urbi;
at non Thestorides: nec enim nescitve tacetve
sanguine virgineo placandam virginis iram
esse deae. postquam pietatem publica causa
rexque patrem vicit, castumque datura cruorem　　　　12-30
flentibus ante aram stetit Iphigenia ministris,
victa dea est nubemque oculis objecit et inter
officium turbamque sacri vocesque precantum
supposita fertur mutasse Mycenida cerva.
ergo ubi, qua decuit, lenita est caede Diana,　　　　12-35
et pariter Phoebes, pariter maris ira recessit,
accipiunt ventos a tergo mille carinae
multaque perpessae Phrygia potiuntur harena.
　　 Orbe locus medio est inter terrasque fretumque
caelestesque plagas, triplicis confinia mundi;　　　　12-40
unde quod est usquam, quamvis regionibus absit,
inspicitur, penetratque cavas vox omnis ad aures:
Fama tenet summaque domum sibi legit in arce,
innumerosque aditus ac mille foramina tectis
addidit et nullis inclusit limina portis;　　　　12-45
nocte dieque patet: tota est ex aere sonanti,
tota fremit vocesque refert iteratque quod audit;
nulla quies intus nullaque silentia parte,
nec tamen est clamor, sed parvae murmura vocis,
qualia de pelagi, siquis procul audiat, undis　　　　12-50
esse solent, qualemve sonum, cum Juppiter atras
increpuit nubes, extrema tonitrua reddunt.
atria turba tenet: veniunt, leve vulgus, euntque
mixtaque cum veris passim commenta vagantur
milia rumorum confusaque verba volutant;　　　　12-55
e quibus hi vacuas implent sermonibus aures,
hi narrata ferunt alio, mensuraque ficti
crescit, et auditis aliquid novus adicit auctor.
illic Credulitas, illic temerarius Error
vanaque Laetitia est consternatique Timores　　　　12-60
Seditioque repens dubioque auctore Susurri;
ipsa, quid in caelo rerum pelagoque geratur
et tellure, videt totumque inquirit in orbem.
　　 Fecerat haec notum, Graias cum milite forti
adventare rates, neque inexspectatus in armis　　　　12-65
hostis adest: prohibent aditus litusque tuentur
Troes, et Hectorea primus fataliter hasta,
Protesilae, cadis, commissaque proelia magno
stant Danais, fortisque animae nece cognitus Hector.
nec Phryges exiguo, quid Achaica dextera posset,　　　　12-70
sanguine senserunt, et jam Sigea rubebant
litora, jam leto proles Neptunia, Cycnus,
mille viros dederat, jam curru instabat Achilles
totaque Peliacae sternebat cuspidis ictu
agmina perque acies aut Cycnum aut Hectora quaerens　　　　12-75
congreditur Cycno (decimum dilatus in annum
Hector erat): tum colla jugo candentia pressos
exhortatus equos currum derexit in hostem
concutiensque suis vibrantia tela lacertis
'quisquis es, o juvenis,' dixit 'solamen habeto　　　　12-80
mortis, ab Haemonio quod sis jugulatus Achille!'
hactenus Aeacides: vocem gravis hasta secuta est,
sed quamquam certa nullus fuit error in hasta,
nil tamen emissi profecit acumine ferri
utque hebeti pectus tantummodo contudit ictu.　　　　12-85
'nate dea, nam te fama praenovimus,' inquit
ille 'quid a nobis vulnus miraris abesse?'
(mirabatur enim.) 'non haec, quam cernis, equinis
fulva jubis cassis neque onus, cava parma, sinistrae
auxilio mihi sunt: decor est quaesitus ab istis;　　　　12-90
Mars quoque ob hoc capere arma solet! removebitur huius
tegminis officium: tamen indestrictus abibo;
est aliquid non esse satum Nereide, sed qui
Nereaque et natas et totum temperat aequor.'
dixit et haesurum clipei curvamine telum　　　　12-95
misit in Aeaciden, quod et aes et proxima rupit
terga novena boum, decimo tamen orbe moratum est.
excutit hoc heros rursusque trementia forti
tela manu torsit: rursus sine vulnere corpus
sincerumque fuit; nec tertia cuspis apertum　　　　12-100
et se praebentem valuit destringere Cycnum.
haut secus exarsit, quam circo taurus aperto,
cum sua terribili petit irritamina cornu,
poeniceas vestes, elusaque vulnera sentit;
num tamen exciderit ferrum considerat hastae:　　　　12-105
haerebat ligno. 'manus est mea debilis ergo,
quasque' ait 'ante habuit vires, effudit in uno?
nam certe valuit, vel cum Lyrnesia primus
moenia dejeci, vel cum Tenedonque suoque
Eetioneas implevi sanguine Thebas,　　　　12-110
vel cum purpureus populari caede Caicus
fluxit, opusque meae bis sensit Telephus hastae.
hic quoque tot caesis, quorum per litus acervos
et feci et video, valuit mea dextra valetque.'
dixit et, ante actis veluti male crederet, hastam　　　　12-115
misit in adversum Lycia de plebe Menoeten
loricamque simul subjectaque pectora rupit.
quo plangente gravem moribundo vertice terram
extrahit illud idem calido de vulnere telum
atque ait: 'haec manus est, haec, qua modo vicimus, hasta:　　　　12-120
utar in hoc isdem; sit in hoc, precor, exitus idem!'
sic fatus Cycnum repetit, nec fraxinus errat
inque umero sonuit non evitata sinistro,
inde velut muro solidaque a caute repulsa est;
qua tamen ictus erat, signatum sanguine Cycnum　　　　12-125
viderat et frustra fuerat gavisus Achilles:
vulnus erat nullum, sanguis fuit ille Menoetae!
tum vero praeceps curru fremebundus ab alto
desilit et nitido securum comminus hostem
ense petens parmam gladio galeamque cavari　　　　12-130
cernit, at in duro laedi quoque corpore ferrum.
haut tulit ulterius clipeoque adversa reducto
ter quater ora viri, capulo et cava tempora pulsat
cedentique sequens instat turbatque ruitque
attonitoque negat requiem: pavor occupat illum,　　　　12-135
ante oculosque natant tenebrae retroque ferenti
aversos passus medio lapis obstitit arvo;
quem super impulsum resupino corpore Cycnum
vi multa vertit terraeque afflixit Achilles.
tum clipeo genibusque premens praecordia duris　　　　12-140
vincla trahit galeae, quae presso subdita mento
elidunt fauces et respiramen iterque
eripiunt animae. victum spoliare parabat:
arma relicta videt; corpus deus aequoris albam
contulit in volucrem, cuius modo nomen habebat.　　　　12-145
　　 Hic labor, haec requiem multorum pugna dierum
attulit et positis pars utraque substitit armis.
dumque vigil Phrygios servat custodia muros,
et vigil Argolicas servat custodia fossas,
festa dies aderat, qua Cycni victor Achilles　　　　12-150
Pallada mactatae placabat sanguine vaccae;
cuius ut imposuit prosecta calentibus aris,
et dis acceptus penetravit in aethera nidor,
sacra tulere suam, pars est data cetera mensis.
discubuere toris proceres et corpora tosta　　　　12-155
carne replent vinoque levant curasque sitimque.
non illos citharae, non illos carmina vocum
longave multifori delectat tibia buxi,
sed noctem sermone trahunt, virtusque loquendi
materia est: pugnas referunt hostisque suasque,　　　　12-160
inque vices adita atque exhausta pericula saepe
commemorare juvat; quid enim loqueretur Achilles,
aut quid apud magnum potius loquerentur Achillem?
proxima praecipue domito victoria Cycno
in sermone fuit: visum mirabile cunctis,　　　　12-165
quod juveni corpus nullo penetrabile telo
invictumque a vulnere erat ferrumque terebat.
hoc ipse Aeacides, hoc mirabantur Achivi,
cum sic Nestor ait: 'vestro fuit unicus aevo
contemptor ferri nulloque forabilis ictu　　　　12-170
Cycnus. at ipse olim patientem vulnera mille
corpore non laeso Perrhaebum Caenea vidi,
Caenea Perrhaebum, qui factis inclitus Othryn
incoluit, quoque id mirum magis esset in illo,
femina natus erat.' monstri novitate moventur　　　　12-175
quisquis adest, narretque rogant: quos inter Achilles:
'dic age! nam cunctis eadem est audire voluntas,
o facunde senex, aevi prudentia nostri,
quis fuerit Caeneus, cur in contraria versus,
qua tibi militia, cuius certamine pugnae　　　　12-180
cognitus, a quo sit victus, si victus ab ullo est.'
tum senior: 'quamvis obstet mihi tarda vetustas,
multaque me fugiant primis spectata sub annis,
plura tamen memini. nec quae magis haereat ulla
pectore res nostro est inter bellique domique　　　　12-185
acta tot, ac si quem potuit spatiosa senectus
spectatorem operum multorum reddere, vixi
annos bis centum; nunc tertia vivitur aetas.
　　 'Clara decore fuit proles Elateia Caenis,
Thessalidum virgo pulcherrima, perque propinquas　　　　12-190
perque tuas urbes (tibi enim popularis, Achille),
multorum frustra votis optata procorum.
temptasset Peleus thalamos quoque forsitan illos:
sed jam aut contigerant illi conubia matris
aut fuerant promissa tuae, nec Caenis in ullos　　　　12-195
denupsit thalamos secretaque litora carpens
aequorei vim passa dei est (ita fama ferebat),
utque novae Veneris Neptunus gaudia cepit,
"sint tua vota licet" dixit "secura repulsae:
elige, quid voveas!" (eadem hoc quoque fama ferebat)　　　　12-200
"magnum" Caenis ait "facit haec iniuria votum,
tale pati jam posse nihil; da, femina ne sim:
omnia praestiteris." graviore novissima dixit
verba sono poteratque viri vox illa videri,
sicut erat; nam jam voto deus aequoris alti　　　　12-205
adnuerat dederatque super, nec saucius ullis
vulneribus fieri ferrove occumbere posset.
munere laetus abit studiisque virilibus aevum
exigit Atracides Peneiaque arva pererrat.
　　 'Duxerat Hippodamen audaci Ixione natus　　　　12-210
nubigenasque feros positis ex ordine mensis
arboribus tecto discumbere jusserat antro.
Haemonii proceres aderant, aderamus et ipsi,
festaque confusa resonabat regia turba.
ecce canunt Hymenaeon, et ignibus atria fumant,　　　　12-215
cinctaque adest virgo matrum nuruumque caterva,
praesignis facie; felicem diximus illa
conjuge Pirithoum, quod paene fefellimus omen.
nam tibi, saevorum saevissime Centaurorum,
Euryte, quam vino pectus, tam virgine visa　　　　12-220
ardet, et ebrietas geminata libidine regnat.
protinus eversae turbant convivia mensae,
raptaturque comis per vim nova nupta prehensis.
Eurytus Hippodamen, alii, quam quisque probabant
aut poterant, rapiunt, captaeque erat urbis imago.　　　　12-225
femineo clamore sonat domus: ocius omnes
surgimus, et primus "quae te vecordia," Theseus
"Euryte, pulsat," ait, "qui me vivente lacessas
Pirithoum violesque duos ignarus in uno?"
[neve ea magnanimus frustra memoraverit ore,　　　　12-230
submovet instantes raptamque furentibus aufert.]
ille nihil contra, (neque enim defendere verbis
talia facta potest) sed vindicis ora protervis
insequitur manibus generosaque pectora pulsat.
forte fuit juxta signis exstantibus asper　　　　12-235
antiquus crater; quem vastum vastior ipse
sustulit Aegides adversaque misit in ora:
sanguinis ille globos pariter cerebrumque merumque
vulnere et ore vomens madida resupinus harena
calcitrat. ardescunt germani caede bimembres　　　　12-240
certatimque omnes uno ore "arma, arma" loquuntur.
vina dabant animos, et prima pocula pugna
missa volant fragilesque cadi curvique lebetes,
res epulis quondam, tum bello et caedibus aptae.
　　 'Primus Ophionides Amycus penetralia donis　　　　12-245
haut timuit spoliare suis et primus ab aede
lampadibus densum rapuit funale coruscis
elatumque alte, veluti qui candida tauri
rumpere sacrifica molitur colla securi,
illisit fronti Lapithae Celadontis et ossa　　　　12-250
non cognoscendo confusa relinquit in ore.
exsiluere oculi, disjectisque ossibus oris
acta retro naris medioque est fixa palato.
hunc pede convulso mensae Pellaeus acernae
stravit humi Pelates dejecto in pectora mento　　　　12-255
cumque atro mixtos sputantem sanguine dentes
vulnere Tartareas geminato mittit ad umbras.
　　 'Proximus ut steterat spectans altaria vultu
fumida terribili "cur non" ait "utimur istis?"
cumque suis Gryneus immanem sustulit aram　　　　12-260
ignibus et medium Lapitharum jecit in agmen
depressitque duos, Brotean et Orion: Orio
mater erat Mycale, quam deduxisse canendo
saepe reluctanti constabat cornua lunae.
"non impune feres, teli modo copia detur!"　　　　12-265
dixerat Exadjus telique habet instar, in alta
quae fuerant pinu votivi cornua cervi.
figitur hinc duplici Gryneus in lumina ramo
eruiturque oculos, quorum pars cornibus haeret,
pars fluit in barbam concretaque sanguine pendet.　　　　12-270
　　 'Ecce rapit mediis flagrantem Rhoetus ab aris
pruniceum torrem dextraque a parte Charaxi
tempora perfringit fulvo protecta capillo.
correpti rapida, veluti seges arida, flamma
arserunt crines, et vulnere sanguis inustus　　　　12-275
terribilem stridore sonum dedit, ut dare ferrum
igne rubens plerumque solet, quod forcipe curva
cum faber eduxit, lacubus demittit: at illud
stridet et in trepida submersum sibilat unda.
saucius hirsutis avidum de crinibus ignem　　　　12-280
excutit inque umeros limen tellure revulsum
tollit, onus plaustri, quod ne permittat in hostem,
ipsa facit gravitas: socium quoque saxea moles
oppressit spatio stantem propiore Cometen.
gaudia nec retinet Rhoetus: "sic, comprecor," inquit　　　　12-285
"cetera sit fortis castrorum turba tuorum!"
semicremoque novat repetitum stipite vulnus
terque quaterque gravi juncturas verticis ictu
rupit, et in liquido sederunt ossa cerebro.
　　 'Victor ad Euagrum Corythumque Dryantaque transit;　　　　12-290
e quibus ut prima tectus lanugine malas
procubuit Corythus, "puero quae gloria fuso
parta tibi est?" Euagrus ait, nec dicere Rhoetus
plura sinit rutilasque ferox in aperta loquentis
condidit ora viri perque os in pectora flammas.　　　　12-295
te quoque, saeve Drya, circum caput igne rotato
insequitur, sed non in te quoque constitit idem
exitus: assiduae successu caedis ovantem,
qua juncta est umero cervix, sude figis obusta.
ingemuit duroque sudem vix osse revulsit　　　　12-300
Rhoetus et ipse suo madefactus sanguine fugit.
fugit et Orneus Lycabasque et saucius armo
dexteriore Medon et cum Pisenore Thaumas,
quique pedum nuper certamine vicerat omnes
Mermeros, accepto tum vulnere tardius ibat;　　　　12-305
et Pholus et Melaneus et Abas praedator aprorum,
quique suis frustra bellum dissuaserat augur
Asbolus: ille etiam metuenti vulnera Nesso
"ne fuge! ad Herculeos" inquit "servaberis arcus."
at non Eurynomus Lycidasque et Areos et Imbreus　　　　12-310
effugere necem; quos omnes dextra Dryantis
perculit adversos. adversum tu quoque, quamvis
terga fugae dederas, vulnus, Crenaee, tulisti:
nam grave respiciens inter duo lumina ferrum,
qua naris fronti committitur, accipis, imae.　　　　12-315
　　 'In tanto fremitu cunctis sine fine jacebat
sopitus venis et inexperrectus Aphidas
languentique manu carchesia mixta tenebat,
fusus in Ossaeae villosis pellibus ursae;
quem procul ut vidit frustra nulla arma moventem,　　　　12-320
inserit amento digitos "miscenda" que dixit
"cum Styge vina bibes" Phorbas; nec plura moratus
in juvenem torsit jaculum, ferrataque collo
fraxinus, ut casu jacuit resupinus, adacta est.
mors caruit sensu, plenoque e gutture fluxit　　　　12-325
inque toros inque ipsa niger carchesia sanguis.
　　 'Vidi ego Petraeum conantem tollere terra
glandiferam quercum; quam dum complexibus ambit
et quatit huc illuc labefactaque robora jactat,
lancea Pirithoi costis immissa Petraei　　　　12-330
pectora cum duro luctantia robore fixit.
Pirithoi virtute Lycum cecidisse ferebant,
Pirithoi virtute Chromin, sed uterque minorem
victori titulum quam Dictys Helopsque dederunt,
fixus Helops jaculo, quod pervia tempora fecit　　　　12-335
et missum a dextra laevam penetravit ad aurem,
Dictys ab ancipiti delapsus acumine montis,
dum fugit instantem trepidans Ixione natum,
decidit in praeceps et pondere corporis ornum
ingentem fregit suaque induit ilia fractae.　　　　12-340
　　 'Ultor adest Aphareus saxumque e monte revulsum
mittere conatur; conantem stipite querno
occupat Aegides cubitique ingentia frangit
ossa nec ulterius dare corpus inutile leto
aut vacat aut curat tergoque Bienoris alti　　　　12-345
insilit, haut solito quemquam portare nisi ipsum,
opposuitque genu costis prensamque sinistra
caesariem retinens vultum minitantiaque ora
robore nodoso praeduraque tempora fregit.
robore Nedymnum jaculatoremque Lycopen　　　　12-350
sternit et immissa protectum pectora barba
Hippason et summis exstantem Riphea silvis
Thereaque, Haemoniis qui prensos montibus ursos
ferre domum vivos indignantesque solebat.
haut tulit utentem pugnae successibus ultra　　　　12-355
Thesea Demoleon: solidoque revellere trunco
annosam pinum magno molimine temptat;
quod quia non potuit, praefractam misit in hostem,
sed procul a telo Theseus veniente recessit
Pallados admonitu: credi sic ipse volebat.　　　　12- 360
non tamen arbor iners cecidit; nam Crantoris alti
abscidit jugulo pectusque umerumque sinistrum:
armiger ille tui fuerat genitoris, Achille,
quem Dolopum rector, bello superatus, Amyntor
Aeacidae dederat pacis pignusque fidemque.　　　　12-365
Hunc procul ut foedo disjectum vulnere Peleus
vidit, "at inferias, juvenum gratissime Crantor,
accipe" ait validoque in Demoleonta lacerto
fraxineam misit contentis viribus hastam,
quae laterum cratem praerupit et ossibus haerens　　　　12-370
intremuit: trahit ille manu sine cuspide lignum
(id quoque vix sequitur), cuspis pulmone retenta est;
ipse dolor vires animo dabat: aeger in hostem
erigitur pedibusque virum proculcat equinis.
excipit ille ictus galea clipeoque sonantes　　　　12-375
defensatque umeros praetentaque sustinet arma
perque armos uno duo pectora perforat ictu.
ante tamen leto dederat Phlegraeon et Hylen
eminus, Iphinoum conlato Marte Claninque;
additur his Dorylas, qui tempora tecta gerebat　　　　12-380
pelle lupi saevique vicem praestantia teli
cornua vara boum multo rubefacta cruore.
　　 'Huic ego (nam viris animus dabat) "aspice," dixi
"quantum concedant nostro tua cornua ferro"
et jaculum torsi: quod cum vitare nequiret,　　　　12-385
opposuit dextram passurae vulnera fronti:
affixa est cum fronte manus; fit clamor, at illum
haerentem Peleus et acerbo vulnere victum
(stabat enim propior) mediam ferit ense sub alvum.
prosiluit terraque ferox sua viscera traxit　　　　12-390
tractaque calcavit calcataque rupit et illis
crura quoque impediit et inani concidit alvo.
　　 'Nec te pugnantem tua, Cyllare, forma redemit,
si modo naturae formam concedimus illi.
barba erat incipiens, barbae color aureus, aurea　　　　12-395
ex umeris medios coma dependebat in armos.
gratus in ore vigor; cervix umerique manusque
pectoraque artificum laudatis proxima signis,
et quacumque vir est; nec equi mendosa sub illo
deteriorque viro facies; da colla caputque,　　　　12-400
Castore dignus erit: sic tergum sessile, sic sunt
pectora celsa toris. totus pice nigrior atra,
candida cauda tamen; color est quoque cruribus albus.
multae illum petiere sua de gente, sed una
abstulit Hylonome, qua nulla decentior inter　　　　12-405
semiferos altis habitavit femina silvis;
haec et blanditiis et amando et amare fatendo
Cyllaron una tenet, cultu quoque, quantus in illis
esse potest membris, ut sit coma pectine levis,
ut modo rore maris, modo se violave rosave　　　　12-410
implicet, interdum candentia lilia gestet,
bisque die lapsis Pagasaeae vertice silvae
fontibus ora lavet, bis flumine corpora tinguat,
nec nisi quae deceant electarumque ferarum
aut umero aut lateri praetendat vellera laevo.　　　　12- 415
par amor est illis: errant in montibus una,
antra simul subeunt; et tum Lapitheia tecta
intrarant pariter, pariter fera bella gerebant:
(auctor in incerto est) jaculum de parte sinistra
venit et inferius quam collo pectora subsunt,　　　　12-420
Cyllare, te fixit; parvo cor vulnere laesum
corpore cum toto post tela educta refrixit.
protinus Hylonome morientes excipit artus
impositaque manu vulnus fovet oraque ad ora
admovet atque animae fugienti obsistere temptat;　　　　12-425
ut videt exstinctum, dictis, quae clamor ad aures
arcuit ire meas, telo, quod inhaeserat illi,
incubuit moriensque suum complexa maritum est.
　　 'Ante oculos stat et ille meos, qui sena leonum
vinxerat inter se conexis vellera nodis,　　　　12-430
Phaeocomes, hominemque simul protectus equumque;
caudice qui misso, quem vix juga bina moverent,
Tectaphon Oleniden a summo vertice fregit;
[fracta volubilitas capitis latissima, perque os
perque cavas nares oculosque auresque cerebrum　　　　12-435
molle fluit, veluti concretum vimine querno
lac solet utve liquor rari sub pondere cribri
manat et exprimitur per densa foramina spissus.]
ast ego, dum parat hic armis nudare jacentem,
(scit tuus hoc genitor) gladjum spoliantis in ima　　　　12-440
ilia demisi. Cthonius quoque Teleboasque
ense jacent nostro: ramum prior ille bifurcum
gesserat, hic jaculum; jaculo mihi vulnera fecit:
signa vides! adparet adhuc vetus inde cicatrix.
tunc ego debueram capienda ad Pergama mitti;　　　　12-445
tum poteram magni, si non superare, morari
Hectoris arma meis! illo sed tempore nullus,
aut puer, Hector erat, nunc me mea deficit aetas.
quid tibi victorem gemini Periphanta Pyraethi,
Ampyca quid referam, qui quadrupedantis Echecli　　　　12-450
fixit in adverso cornum sine cuspide vultu?
vecte Pelethronium Macareus in pectus adacto
stravit Erigdupum; memini et venabula condi
inguine Nesseis manibus conjecta Cymeli.
nec tu credideris tantum cecinisse futura　　　　12-455
Ampyciden Mopsum: Mopso jaculante biformis
occubuit frustraque loqui temptavit Hodites
ad mentum lingua mentoque ad guttura fixo.
　　 'Quinque neci Caeneus dederat Styphelumque Bromumque
Antimachumque Elymumque securiferumque Pyracmon:　　　　12-460
vulnera non memini, numerum nomenque notavi.
provolat Emathii spoliis armatus Halesi,
quem dederat leto, membris et corpore Latreus
maximus: huic aetas inter juvenemque senemque,
vis juvenalis erat, variabant tempora cani.　　　　12-465
qui clipeo galeaque Macedoniaque sarisa
conspicuus faciemque obversus in agmen utrumque
armaque concussit certumque equitavit in orbem
verbaque tot fudit vacuas animosus in auras:
"et te, Caeni, feram? nam tu mihi femina semper,　　　　12-470
tu mihi Caenis eris. nec te natalis origo
commonuit, mentemque subit, quo praemia facto
quaque viri falsam speciem mercede pararis?
quid sis nata, vide, vel quid sis passa, columque,
i, cape cum calathis et stamina pollice torque;　　　　12-475
bella relinque viris." jactanti talia Caeneus
extentum cursu missa latus eruit hasta,
qua vir equo commissus erat. furit ille dolore
nudaque Phyllei juvenis ferit ora sarisa:
non secus haec resilit, quam tecti a culmine grando,　　　　12-480
aut siquis parvo feriat cava tympana saxo.
comminus adgreditur laterique recondere duro
luctatur gladjum: gladio loca pervia non sunt.
"haut tamen effugies! medio jugulaberis ense,
quandoquidem mucro est hebes" inquit et in latus ensem　　　　12-485
obliquat longaque amplectitur ilia dextra.
plaga facit gemitus ut corpore marmoris icto,
fractaque dissiluit percusso lammina callo.
ut satis illaesos miranti praebuit artus,
"nunc age" ait Caeneus "nostro tua corpora ferro　　　　12-490
temptemus!" capuloque tenus demisit in armos
ensem fatiferum caecamque in viscera movit
versavitque manum vulnusque in vulnere fecit.
ecce ruunt vasto rabidi clamore bimembres
telaque in hunc omnes unum mittuntque feruntque.　　　　12-495
tela retusa cadunt: manet imperfossus ab omni
inque cruentatus Caeneus Elateius ictu.
fecerat attonitos nova res. "heu dedecus ingens!"
Monychus exclamat. "populus superamur ab uno
vixque viro; quamquam ille vir est, nos segnibus actis,　　　　12-500
quod fuit ille, sumus. quid membra immania prosunt?
quid geminae vires et quod fortissima rerum
in nobis natura duplex animalia junxit?
nec nos matre dea, nec nos Ixione natos
esse reor, qui tantus erat, Junonis ut altae　　　　12-505
spem caperet: nos semimari superamur ab hoste!
saxa trabesque super totosque involvite montes
vivacemque animam missis elidite silvis!
massa premat fauces, et erit pro vulnere pondus."
dixit et insanis dejectam viribus austri　　　　12-510
forte trabem nactus validum conjecit in hostem
exemplumque fuit, parvoque in tempore nudus
arboris Othrys erat, nec habebat Pelion umbras.
obrutus immani cumulo sub pondere Caeneus
aestuat arboreo congestaque robora duris　　　　12-515
fert umeris, sed enim postquam super ora caputque
crevit onus neque habet, quas ducat, spiritus auras,
deficit interdum, modo se super aera frustra
tollere conatur jactasque evolvere silvas
interdumque movet, veluti, quam cernimus, ecce,　　　　12-520
ardua si terrae quatiatur motibus Ide.
exitus in dubio est: alii sub inania corpus
Tartara detrusum silvarum mole ferebant;
abnuit Ampycides medioque ex aggere fulvis
vidit avem pennis liquidas exire sub auras,　　　　12-525
quae mihi tum primum, tunc est conspecta supremum.
hanc ubi lustrantem leni sua castra volatu
Mopsus et ingenti circum clangore sonantem
adspexit pariterque animis oculisque secutus
"o salve," dixit "Lapithaeae gloria gentis,　　　　12-530
maxime vir quondam, sed nunc avis unica, Caencu!"
credita res auctore suo est: dolor addidit iram,
oppressumque aegre tulimus tot ab hostibus unum;
nec prius abstitimus ferro exercere dolorem,
quam data pars leto, partem fuga noxque removit.'　　　　12-535
　　 Haec inter Lapithas et semihomines Centauros
proelia Tlepolemus Pylio referente dolorem
praeteriti Alcidae tacito non pertulit ore
atque ait: 'Herculeae mirum est oblivia laudis
acta tibi, senior; certe mihi saepe referre　　　　12-540
nubigenas domitos a se pater esse solebat.'
tristis ad haec Pylius: 'quid me meminisse malorum
cogis et obductos annis rescindere luctus
inque tuum genitorem odium offensasque fateri?
ille quidem maiora fide, di! gessit et orbem　　　　12-545
implevit meritis, quod mallem posse negare;
sed neque Deiphobum nec Pulydamanta nec ipsum
Hectora laudamus: quis enim laudaverit hostem?
ille tuus genitor Messenia moenia quondam
stravit et immeritas urbes Elinque Pylonque　　　　12-550
diruit inque meos ferrum flammamque penatis
impulit, utque alios taceam, quos ille peremit,
bis sex Nelidae fuimus, conspecta juventus,
bis sex Herculeis ceciderunt me minus uno
viribus; atque alios vinci potuisse ferendum est:　　　　12-555
mira Periclymeni mors est, cui posse figuras
sumere, quas vellet, rursusque reponere sumptas
Neptunus dederat, Nelei sanguinis auctor.
hic ubi nequiquam est formas variatus in omnes,
vertitur in faciem volucris, quae fulmina curvis　　　　12-560
ferre solet pedibus divum gratissima regi;
viribus usus avis pennis rostroque redunco
hamatisque viri laniaverat unguibus ora.
tendit in hanc nimium certos Tirynthius arcus
atque inter nubes sublimia membra ferentem　　　　12-565
pendentemque ferit, lateri qua jungitur ala;
nec grave vulnus erat, sed rupti vulnere nervi
deficiunt motumque negant viresque volandi.
decidit in terram, non concipientibus auras
infirmis pennis, et qua levis haeserat alae　　　　12-570
corporis afflicti pressa est gravitate sagitta
perque latus summum jugulo est exacta sinistro.
nunc videor debere tui praeconia rebus
Herculis, o Rhodiae ductor pulcherrime classis?
nec tamen ulterius, quam fortia facta silendo　　　　12-575
ulciscor fratres: solida est mihi gratia tecum.'
　　 Haec postquam dulci Neleius edidit ore,
a sermone senis repetito munere Bacchi
surrexere toris: nox est data cetera somno.

六アキレスの死

　　 At deus, aequoreas qui cuspide temperat undas,　　　　12-580
in volucrem corpus nati Phaethontida versum
mente dolet patria saevumque perosus(ひどく憎んで) Achillem
exercet memores(執念深い) plus quam civiliter iras.

しかしながら、三叉の鉾をもって海の波を統べる神ネプトゥヌスは、わが子キュクヌスがパエトンの愛する鳥白鳥になってしまったことを、父としての情愛からふかく悲しみ、残忍なアキレスをいたく怨んで、尋常の域をこえてまで和らげがたい怒りに身をゆだねた。

jamque fere tracto(引きずる) duo per quinquennia(五年) bello
talibus intonsum(長髪) compellat(話しかける) Sminthea dictis:　　　　12-585

すでに戦争は、かれこれ十年ほどもつづいていたが、このときかれは、ゆたかな髪をもった神スミンテウス(アポロン)にむかって、つぎのようにいった。

'o mihi de fratris longe gratissime natis,
irrita qui mecum posuisti moenia Troiae,
ecquid, ubi has jamiam casuras aspicis arces,
ingemis? aut ecquid tot defendentia muros
milia caesa doles? ecquid, ne persequar omnes,　　　　12-590
Hectoris umbra subit circum sua Pergama tracti?

「おお、わしの兄弟ユピテルの息子たちのなかで最も愛する者よ、おまえは、わしといっしょに只働きでトロイアの城壁をきずいたが、その城壁がまさに崩壊しようとしているのを見て、悲しい気がしないか。この城壁をまもろうとして多くの人間が死んだのを見て、こころが痛まないか。いや、それらの人間みんなをあげるまでもなく、なつかしいペルガマの城壁のまわりを引きずりまわされているあのヘクトルの亡霊がおまえの眼にあらわれてはこないか。

cum tamen ille ferox belloque cruentior ipso
vivit adhuc, operis nostri populator, Achilles.

これにひきかえ、わしらの仕事の破壊者であり、戦争そのものよりもなお残忍なあの猛々しいアキレスは、まだぴんぴんしておるではないか。

det mihi se: faxo, triplici quid cuspide possim,
sentiat; at quoniam concurrere comminus hosti　　　　12-595
non datur, occulta necopinum(不意に) perde sagitta!'

かれがこのわしの眼のまえにあらわれて来ようものなら、わしの三叉の鉾の威力をぞんぶんに思い知らせてやるのだが …… 。しかし、わしはあいつのそばへいって眼にものを見せてやるわけにはいかないから、おまえが不意をおそって、眼に見えぬ矢であの男をたおしてくれないか」

adnuit atque animo pariter patruique(おじ) suoque
Delius indulgens(専心する) nebula velatus in agmen
pervenit Iliacum mediaque in caede virorum
rara per ignotos spargentem cernit Achivos　　　　12-600
tela Parin fassusque(現わす) deum, 'quid spicula perdis
sanguine plebis?' ait. 'siqua est tibi cura tuorum,
vertere in Aeaciden caesosque ulciscere fratres!'

デロスの神アポロンは、これを承知し、叔父の怒りと同時に自分自身の憎しみにもうながされて、ひとむらの雲に身をかくしてトロイア軍の戦線に降りたった。そして、凄愴な血の雨のふるなかで、パリスが名もなきギリシアの兵にむかってあちこち矢をはなっているのを見ると、神の姿をあらわして、「なぜ雑兵どもの血をながすためにおまえの矢を無駄づかいしているのだ。おまえに味方のことを思う気がすこしでもあるならば、あのアエアクスの孫アキレスにたちむかって、死んだ兄弟たちの仇をむくいるがよい」

dixit et ostendens sternentem Troica ferro
corpora Peliden, arcus(対) obvertit(向ける) in illum　　　　12-605
certaque letifera(死をもたらす) derexit(発射する) spicula dextra.

こういうと、剣をふるってトロイアの兵士たちを薙ぎたおしているぺレウスの子アキレスを指さし、パリスの弓をその方にむけ、死をもたらす手をもってその狙い確かな矢をみちびいた。

quod(原因) Priamus gaudere senex post Hectora posset,
hoc fuit(こういうわけだった); ille igitur tantorum victor, Achille,
victus es a timido Graiae raptore maritae!

こういうと、剣をふるってトロイアの兵士たちを薙ぎたおしているぺレウスの子を指さし、パリスの弓をその方にむけ、死をもたらす手をもってその狙い確かな矢をみちびいた(118)。これは、老王プリアムスにとって、ヘクトルの戦死このかた初めて味わうよろこびであった。アキレスよ、多くの人びとを討ちとったおんみは、こうしてギリシアの人妻を盗みとった臆病者パリスのためにあえなくたおされた。

at si femineo(めめしい) fuerat tibi Marte cadendum,　　　　12-610
Thermodontiaca malles cecidisse bipenni.

こういう女々しい男に殺されるくらいならば、むしろあのアマゾネスの戦斧にかかって死んだ方がましであったであろう。

　　 Jam timor ille Phrygum, decus et tutela Pelasgi
nominis, Aeacides, caput insuperabile bello,
arserat: armarat deus idem idemque cremarat;
jam cinis est, et de tam magno restat Achille　　　　12-615
nescio quid parvum, quod non bene compleat urnam,
at vivit totum quae gloria compleat orbem.
haec illi mensura viro respondet, et hac est
par sibi Pelides nec inania Tartara sentit.
ipse etiam, ut, cuius fuerit, cognoscere posses,　　　　12-620
bella movet clipeus, deque armis arma feruntur.
non ea Tydides, non audet Oileos Aiax,
non minor Atrides, non bello maior et aevo
poscere, non alii: solis Telamone creatis
Laertaque fuit tantae fiducia laudis.　　　　12-625
a se Tantalides onus invidiamque removit
Argolicosque duces mediis considere castris
jussit et arbitrium litis trajecit in omnes.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER TERTIVS DECIMVS

　　 Consedere duces et vulgi stante corona
surgit ad hos clipei dominus septemplicis Aiax,
utque erat impatiens irae, Sigeia torvo
litora respexit classemque in litore vultu
intendensque manus 'agimus, pro Juppiter!' inquit　　　　13-5
'ante rates causam, et mecum confertur Ulixes!
at non Hectoreis dubitavit cedere flammis,
quas ego sustinui, quas hac a classe fugavi.
tutius est igitur fictis contendere verbis,
quam pugnare manu, sed nec mihi dicere promptum,　　　　13-10
nec facere est isti: quantumque ego Marte feroci
inque acie valeo, tantum valet iste loquendo.
nec memoranda tamen vobis mea facta, Pelasgi,
esse reor: vidistis enim; sua narret Ulixes,
quae sine teste gerit, quorum nox conscia sola est!　　　　13-15
praemia magna peti fateor; sed demit honorem
aemulus: Aiaci non est tenuisse superbum,
sit licet hoc ingens, quicquid speravit Ulixes;
iste tulit pretium jam nunc temptaminis huius,
quod, cum victus erit, mecum certasse feretur.　　　　13-20
　　 'Atque ego, si virtus in me dubitabilis esset,
nobilitate potens essem, Telamone creatus,
moenia qui forti Troiana sub Hercule cepit
litoraque intravit Pagasaea Colcha carina;
Aeacus huic pater est, qui jura silentibus illic　　　　13-25
reddit, ubi Aeoliden saxum grave Sisyphon urget;
Aeacon agnoscit summus prolemque fatetur
Juppiter esse suam: sic a Jove tertius Aiax.
nec tamen haec series in causam prosit, Achivi,
si mihi cum magno non est communis Achille:　　　　13-30
frater erat, fraterna peto! quid sanguine cretus
Sisyphio furtisque et fraude simillimus illi
inseris Aeacidis alienae nomina gentis?
　　 'An quod in arma prior nulloque sub indice veni,
arma neganda mihi, potiorque videbitur ille,　　　　13-35
ultima qui cepit detractavitque furore
militiam ficto, donec sollertior isto
sed sibi inutilior timidi commenta retexit
Naupliades animi vitataque traxit ad arma?
optima num sumat, quia sumere noluit ulla:　　　　13-40
nos inhonorati et donis patruelibus orbi,
obtulimus quia nos ad prima pericula, simus?
　　 'Atque utinam aut verus furor ille, aut creditus esset,
nec comes hic Phrygias umquam venisset ad arces
hortator scelerum! non te, Poeantia proles,　　　　13-45
expositum Lemnos nostro cum crimine haberet!
qui nunc, ut memorant, silvestribus abditus antris
saxa moves gemitu Laertiadaeque precaris,
quae meruit, quae, si di sunt, non vana precaris.
et nunc ille eadem nobis juratus in arma,　　　　13-50
heu! pars una ducum, quo successore sagittae
Herculis utuntur, fractus morboque fameque
velaturque aliturque avibus, volucresque petendo
debita Troianis exercet spicula fatis.
ille tamen vivit, quia non comitavit Ulixem;　　　　13-55
mallet et infelix Palamedes esse relictus,
[viveret aut certe letum sine crimine haberet]
quem male convicti nimium memor iste furoris
prodere rem Danaam finxit fictumque probavit
crimen et ostendit, quod jam praefoderat, aurum.　　　　13-60
ergo aut exilio vires subduxit Achivis,
aut nece: sic pugnat, sic est metuendus Ulixes!
　　 'Qui licet eloquio fidum quoque Nestora vincat,
haut tamen efficiet, desertum ut Nestora crimen
esse rear nullum; qui cum imploraret Ulixem　　　　13-65
vulnere tardus equi fessusque senilibus annis,
proditus a socio est; non haec mihi crimina fingi
scit bene Tydides, qui nomine saepe vocatum
corripuit trepidoque fugam exprobravit amico.
aspiciunt oculis superi mortalia justis!　　　　13-70
en eget auxilio, qui non tulit, utque reliquit,
sic linquendus erat: legem sibi dixerat ipse.
conclamat socios: assum videoque trementem
pallentemque metu et trepidantem morte futura;
opposui molem clipei texique jacentem　　　　13-75
servavique animam (minimum est hoc laudis) inertem.
si perstas certare, locum redeamus in illum:
redde hostem vulnusque tuum solitumque timorem
post clipeumque late et mecum contende sub illo!
at postquam eripui, cui standi vulnera vires　　　　13-80
non dederant, nullo tardatus vulnere fugit.
　　 'Hector adest secumque deos in proelia ducit,
quaque ruit, non tu tantum terreris, Ulixe,
sed fortes etiam: tantum trahit ille timoris.
hunc ego sanguineae successu caedis ovantem　　　　13-85
eminus ingenti resupinum pondere fudi,
hunc ego poscentem, cum quo concurreret, unus
sustinui: sortemque meam vovistis, Achivi,
et vestrae valuere preces. si quaeritis huius
fortunam pugnae, non sum superatus ab illo.　　　　13-90
ecce ferunt Troes ferrumque ignesque Jovemque
in Danaas classes: ubi nunc facundus Ulixes?
nempe ego mille meo protexi pectore puppes,
spem vestri reditus: date pro tot navibus arma.
　　 'Quodsi vera licet mihi dicere, quaeritur istis　　　　13-95
quam mihi maior honos, conjunctaque gloria nostra est,
atque Aiax armis, non Aiaci arma petuntur.
conferat his Ithacus Rhesum inbellemque Dolona
Priamidenque Helenum rapta cum Pallade captum:
luce nihil gestum, nihil est Diomede remoto;　　　　13-100
si semel ista datis meritis tam vilibus arma,
dividite, et pars sit maior Diomedis in illis.
　　 'Quo tamen haec Ithaco, qui clam, qui semper inermis
rem gerit et furtis incautum decipit hostem?
ipse nitor galeae claro radiantis ab auro　　　　13-105
insidias prodet manifestabitque latentem;
sed neque Dulichius sub Achillis casside vertex
pondera tanta feret, nec non onerosa gravisque
Pelias hasta potest inbellibus esse lacertis,
nec clipeus vasti caelatus imagine mundi　　　　13-110
conveniet timidae nataeque ad furta sinistrae:
debilitaturum quid te petis, improbe, munus,
quod tibi si populi donaverit error Achivi,
cur spolieris, erit, non, cur metuaris ab hoste,
et fuga, qua sola cunctos, timidissime, vincis,　　　　13-115
tarda futura tibi est gestamina tanta trahenti?
adde quod iste tuus, tam raro proelia passus,
integer est clipeus; nostro, qui tela ferendo
mille patet plagis, novus est successor habendus.
　　 'Denique (quid verbis opus est?) spectemur agendo!　　　　13-120
arma viri fortis medios mittantur in hostes:
inde jubete peti et referentem ornate relatis.'
　　 Finierat Telamone satus, vulgique secutum
ultima murmur erat, donec Laertius heros
adstitit atque oculos paulum tellure moratos　　　　13-125
sustulit ad proceres exspectatoque resolvit
ora sono, neque abest facundis gratia dictis.
　　 'Si mea cum vestris valuissent vota, Pelasgi,
non foret ambiguus tanti certaminis heres,
tuque tuis armis, nos te poteremur, Achille,　　　　13-130
quem quoniam non aequa mihi vobisque negarunt
fata,' (manuque simul veluti lacrimantia tersit
lumina) 'quis magno melius succedat Achilli,
quam per quem magnus Danais successit Achilles?
huic modo ne prosit, quod, uti est, hebes esse videtur,　　　　13-135
neve mihi noceat, quod vobis semper, Achivi,
profuit ingenium, meaque haec facundia, siqua est,
quae nunc pro domino, pro vobis saepe locuta est,
invidia careat, bona nec sua quisque recuset.
　　 'Nam genus et proavos et quae non fecimus ipsi,　　　　13-140
vix ea nostra voco, sed enim, quia rettulit Aiax
esse Jovis pronepos, nostri quoque sanguinis auctor
Juppiter est, totidemque gradus distamus ab illo:
nam mihi Laertes pater est, Arcesius illi,
Juppiter huic, neque in his quisquam damnatus et exul;　　　　13-145
est quoque per matrem Cyllenius addita nobis
altera nobilitas: deus est in utroque parente.
sed neque materno quod sum generosior ortu,
nec mihi quod pater est fraterni sanguinis insons,
proposita arma peto: meritis expendite causam,　　　　13-150
dummodo, quod fratres Telamon Peleusque fuerunt,
Aiacis meritum non sit nec sanguinis ordo,
sed virtutis honor spoliis quaeratur in istis!
aut si proximitas primusque requiritur heres,
est genitor Peleus, est Pyrrhus filius illi:　　　　13-155
quis locus Aiaci? Pthiam haec Scyrumve ferantur!
nec minus est isto Teucer patruelis Achilli:
num petit ille tamen? num, si petat, auferat illa?
ergo, operum quoniam nudum certamen habetur,
plura quidem feci, quam quae comprendere dictis　　　　13-160
in promptu mihi sit, rerum tamen ordine ducar.
　　 'Praescia venturi genetrix Nereia leti
dissimulat cultu natum, et deceperat omnes,
in quibus Aiacem, sumptae fallacia vestis:
arma ego femineis animum motura virilem　　　　13- 13-165
mercibus inserui, neque adhuc projecerat heros
virgineos habitus, cum parmam hastamque tenenti
"nate dea," dixi "tibi se peritura reservant
Pergama! quid dubitas ingentem evertere Troiam?"
injecique manum fortemque ad fortia misi.　　　　13-170
ergo opera illius mea sunt: ego Telephon hasta
pugnantem domui, victum orantemque refeci;
quod Thebae cecidere, meum est; me credite Lesbon,
me Tenedon Chrysenque et Cillan, Apollinis urbes,
et Scyrum cepisse; mea concussa putate　　　　13-175
procubuisse solo Lyrnesia moenia dextra,
utque alios taceam, qui saevum perdere posset
Hectora, nempe dedi: per me jacet inclitus Hector!
illis haec armis, quibus est inventus Achilles,
arma peto: vivo dederam, post fata reposco.　　　　13-180
　　 'Ut dolor unius Danaos pervenit ad omnes,
Aulidaque Euboicam complerunt mille carinae,
exspectata diu, nulla aut contraria classi
flamina erant, duraeque jubent Agamemnona sortes
immeritam saevae natam mactare Dianae.　　　　13-185
denegat hoc genitor divisque irascitur ipsis
atque in rege tamen pater est, ego mite parentis
ingenium verbis ad publica commoda verti:
hanc equidem (fateor, fassoque ignoscat Atrides)
difficilem tenui sub iniquo judice causam.　　　　13-190
hunc tamen utilitas populi fraterque datique
summa movet sceptri, laudem ut cum sanguine penset;
mittor et ad matrem, quae non hortanda, sed astu
decipienda fuit, quo si Telamonius isset,
orba suis essent etiam nunc lintea ventis.　　　　13-195
　　 'Mittor et Iliacas audax orator ad arces,
visaque et intrata est altae mihi curia Troiae,
plenaque adhuc erat illa viris; interritus egi
quam mihi mandarat communem Graecia causam
accusoque Parin praedamque Helenamque reposco　　　　13-200
et moveo Priamum Priamoque Antenora junctum;
at Paris et fratres et qui rapuere sub illo,
vix tenuere manus (scis hoc, Menelae) nefandas,
primaque lux nostri tecum fuit illa pericli.
　　 'Longa referre mora est, quae consilioque manuque　　　　13-205
utiliter feci spatiosi tempore belli.
post acies primas urbis se moenibus hostes
continuere diu, nec aperti copia Martis
ulla fuit; decimo demum pugnavimus anno:
quid facis interea, qui nil nisi proelia nosti?　　　　13-210
quis tuus usus erat? nam si mea facta requiris,
hostibus insidior, fossa munimina cingo,
consolor socios, ut longi taedia belli
mente ferant placida, doceo, quo simus alendi
armandique modo, mittor, quo postulat usus.　　　　13-215
　　 'Ecce Jovis monitu deceptus imagine somni
rex jubet incepti curam dimittere belli;
ille potest auctore suam defendere vocem:
non sinat hoc Aiax delendaque Pergama poscat,
quodque potest, pugnet! cur non remoratur ituros?　　　　13-220
cur non arma capit, dat, quod vaga turba sequatur?
non erat hoc nimium numquam nisi magna loquenti.
quid, quod et ipse fugit? vidi, puduitque videre,
cum tu terga dares inhonestaque vela parares;
nec mora, "quid facitis? quae vos dementia" dixi　　　　13-225
"concitat, o socii, captam dimittere Troiam,
quidque domum fertis decimo, nisi dedecus, anno?"
talibus atque aliis, in quae dolor ipse disertum
fecerat, aversos profuga de classe reduxi.
convocat Atrides socios terrore paventes:　　　　13-230
nec Telamoniades etiamnunc hiscere quicquam
audet, at ausus erat reges incessere dictis
Thersites etiam, per me haut impune protervis!
erigor et trepidos cives exhortor in hostem
amissamque mea virtutem voce repono.　　　　13-235
tempore ab hoc, quodcumque potest fecisse videri
fortiter iste, meum est, qui dantem terga retraxi.
　　 'Denique de Danais quis te laudatve petitve?
at sua Tydides mecum communicat acta,
me probat et socio semper confidit Ulixe.　　　　13-240
est aliquid, de tot Graiorum milibus unum
a Diomede legi! nec me sors ire jubebat:
sic tamen et spreto noctisque hostisque periclo
ausum eadem, quae nos, Phrygia de gente Dolona
interimo, non ante tamen, quam cuncta coegi　　　　13-245
prodere et edidici, quid perfida Troia pararet.
omnia cognoram nec, quod specularer, habebam
et jam promissa poteram cum laude reverti:
haut contentus eo petii tentoria Rhesi
inque suis ipsum castris comitesque peremi　　　　13-250
atque ita captivo, victor votisque potitus,
ingredior curru laetos imitante triumphos;
cuius equos pretium pro nocte poposcerat hostis,
arma negate mihi, fueritque benignior Aiax.
quid Lycii referam Sarpedonis agmina ferro　　　　13-255
devastata meo? cum multo sanguine fudi
Coeranon Iphitiden et Alastoraque Chromiumque
Alcandrumque Haliumque Noemonaque Prytaninque
exitioque dedi cum Chersidamante Thoona
et Charopem fatisque immitibus Ennomon actum　　　　13-260
quique minus celebres nostra sub moenibus urbis
procubuere manu. sunt et mihi vulnera, cives,
ipso pulchra loco; nec vanis credite verbis,
aspicite! en' vestemque manu diduxit et 'haec sunt
pectora semper' ait 'vestris exercita rebus!　　　　13-265
at nihil impendit per tot Telamonius annos
sanguinis in socios et habet sine vulnere corpus!
　　 'Quid tamen hoc refert, si se pro classe Pelasga
arma tulisse refert contra Troasque Jovemque?
confiteorque, tulit (neque enim benefacta maligne　　　　13-270
detractare meum est), sed ne communia solus
occupet atque aliquem vobis quoque reddat honorem,
reppulit Actorides sub imagine tutus Achillis
Troas ab arsuris cum defensore carinis.
ausum etiam Hectoreis solum concurrere telis　　　　13-275
se putat, oblitus regisque ducumque meique,
nonus in officio et praelatus munere sortis.
sed tamen eventus vestrae, fortissime, pugnae
quis fuit? Hector abit violatus vulnere nullo!
　　 'Me miserum, quanto cogor meminisse dolore　　　　13-280
temporis illius, quo, Graium murus, Achilles
procubuit! nec me lacrimae luctusque timorque
tardarunt, quin corpus humo sublime referrem:
his umeris, his inquam, umeris ego corpus Achillis
et simul arma tuli, quae nunc quoque ferre laboro.　　　　13-285
sunt mihi, quae valeant in talia pondera, vires,
est animus certe vestros sensurus honores:
scilicet idcirco pro nato caerula mater
ambitiosa suo fuit, ut caelestia dona,
artis opus tantae, rudis et sine pectore miles　　　　13-290
indueret? neque enim clipei caelamina novit,
Oceanum et terras cumque alto sidera caelo
Pleiadasque Hyadasque immunemque aequoris Arcton
diversosque orbes nitidumque Orionis ensem.
[postulat, ut capiat, quae non intellegit, arma!]　　　　13-295
　　 'Quid, quod me duri fugientem munera belli
arguit incepto serum accessisse labori
nec se magnanimo maledicere sentit Achilli?
si simulasse vocas crimen, simulavimus ambo;
si mora pro culpa est, ego sum maturior illo.　　　　13-300
me pia detinuit conjunx, pia mater Achillem,
primaque sunt illis data tempora, cetera vobis:
haut timeo, si jam nequeam defendere, crimen
cum tanto commune viro: deprensus Ulixis
ingenio tamen ille, at non Aiacis Ulixes.　　　　13-305
　　 'Neve in me stolidae convicia fundere linguae
admiremur eum, vobis quoque digna pudore
obicit. an falso Palameden crimine turpe
accusasse mihi, vobis damnasse decorum est?
sed neque Naupliades facinus defendere tantum　　　　13-310
tamque patens valuit, nec vos audistis in illo
crimina: vidistis, pretioque objecta patebant.
　　 'Nec, Poeantiaden quod habet Vulcania Lemnos,
esse reus merui (factum defendite vestrum!
consensistis enim), nec me suasisse negabo,　　　　13-315
ut se subtraheret bellique viaeque labori
temptaretque feros requie lenire dolores.
paruit—et vivit! non haec sententia tantum
fida, sed et felix, cum sit satis esse fidelem.
quem quoniam vates delenda ad Pergama poscunt,　　　　13-320
ne mandate mihi! melius Telamonius ibit
eloquioque virum morbis iraque furentem
molliet aut aliqua producet callidus arte!
ante retro Simois fluet et sine frondibus Ide
stabit, et auxilium promittet Achaia Troiae,　　　　13-325
quam, cessante meo pro vestris pectore rebus,
Aiacis stolidi Danais sollertia prosit.
sis licet infestus sociis regique mihique
dure Philoctete, licet exsecrere meumque
devoveas sine fine caput cupiasque dolenti　　　　13-330
me tibi forte dari nostrumque haurire cruorem,
utque tui mihi sit, fiat tibi copia nostri:
te tamen adgrediar mecumque reducere nitar
tamque tuis potiar (faveat Fortuna) sagittis,
quam sum Dardanio, quem cepi, vate potitus,　　　　13-335
quam responsa deum Troianaque fata retexi,
quam rapui Phrygiae signum penetrale Minervae
hostibus e mediis. et se mihi conferat Aiax?
nempe capi Troiam prohibebant fata sine illo:
fortis ubi est Aiax? ubi sunt ingentia magni　　　　13-340
verba viri? cur hic metuis? cur audet Ulixes
ire per excubias et se committere nocti
perque feros enses non tantum moenia Troum,
verum etiam summas arces intrare suaque
eripere aede deam raptamque afferre per hostes?　　　　13-345
quae nisi fecissem, frustra Telamone creatus
gestasset laeva taurorum tergora septem.
illa nocte mihi Troiae victoria parta est:
Pergama tunc vici, cum vinci posse coegi.
　　 'Desine Tydiden vultuque et murmure nobis　　　　13-350
ostentare meum: pars est sua laudis in illo!
nec tu, cum socia clipeum pro classe tenebas,
solus eras: tibi turba comes, mihi contigit unus.
qui nisi pugnacem sciret sapiente minorem
esse nec indomitae deberi praemia dextrae,　　　　13-355
ipse quoque haec peteret; peteret moderatior Aiax
Eurypylusque ferox claroque Andraemone natus
nec minus Idomeneus patriaque creatus eadem
Meriones, peteret maioris frater Atridae:
quippe manu fortes nec sunt mihi Marte secundi,　　　　13-360
consiliis cessere meis. tibi dextera bello
utilis, ingenium est, quod eget moderamine nostro;
tu vires sine mente geris, mihi cura futuri;
tu pugnare potes, pugnandi tempora mecum
eligit Atrides; tu tantum corpore prodes,　　　　13-365
nos animo; quantoque ratem qui temperat, anteit
remigis officium, quanto dux milite maior,
tantum ego te supero. nec non in corpore nostro
pectora sunt potiora manu: vigor omnis in illis.
　　 'At vos, o proceres, vigili date praemia vestro,　　　　13-370
proque tot annorum cura, quibus anxius egi,
hunc titulum meritis pensandum reddite nostris:
jam labor in fine est; obstantia fata removi
altaque posse capi faciendo Pergama, cepi.
per spes nunc socias casuraque moenia Troum　　　　13-375
perque deos oro, quos hosti nuper ademi,
per siquid superest, quod sit sapienter agendum,
siquid adhuc audax ex praecipitique petendum est,
[si Troiae fatis aliquid restare putatis,]
este mei memores! aut si mihi non datis arma,　　　　13-380
huic date!' et ostendit signum fatale Minervae.
　　 Mota manus procerum est, et quid facundia posset,
re patuit, fortisque viri tulit arma disertus.
Hectora qui solus, qui ferrum ignesque Jovemque
sustinuit totiens, unam non sustinet iram,　　　　13-385
invictumque virum vicit dolor: arripit ensem
et 'meus hic certe est! an et hunc sibi poscit Ulixes?
hoc' ait 'utendum est in me mihi, quique cruore
saepe Phrygum maduit, domini nunc caede madebit,
ne quisquam Aiacem possit superare nisi Aiax.'　　　　13-390
dixit et in pectus tum demum vulnera passum,
qua patuit ferrum, letalem condidit ensem.
nec valuere manus infixum educere telum:
expulit ipse cruor, rubefactaque sanguine tellus
purpureum viridi genuit de caespite florem,　　　　13-395
qui prius Oebalio fuerat de vulnere natus;
littera communis mediis pueroque viroque
inscripta est foliis, haec nominis, illa querellae.
　　 Victor ad Hypsipyles patriam clarique Thoantis
et veterum terras infames caede virorum　　　　13-400
vela dat, ut referat Tirynthia tela, sagittas;
quae postquam ad Graios domino comitante revexit,
imposita est sero tandem manus ultima bello.
[Troia simul Priamusque cadunt. Priameia conjunx
perdidit infelix hominis post omnia formam　　　　13-405
externasque novo latratu terruit auras,
longus in angustum qua clauditur Hellespontus.]
Ilion ardebat, neque adhuc consederat ignis,
exiguumque senis Priami Jovis ara cruorem
conbiberat, tractata comis antistita Phoebi　　　　13-410
non profecturas tendebat ad aethera palmas;
Dardanidas matres patriorum signa deorum,
dum licet, amplexas succensaque templa tenentes
invidiosa trahunt victores praemia Grai;
mittitur Astyanax illis de turribus, unde　　　　13-415
pugnantem pro se proavitaque regna tuentem
saepe videre patrem monstratum a matre solebat.
jamque viam suadet Boreas, flatuque secundo
carbasa mota sonant: jubet uti navita ventis;
'Troia, vale! rapimur' clamant, dant oscula terrae　　　　13-420
Troades et patriae fumantia tecta relinquunt.
ultima conscendit classem—miserabile visu!—
in mediis Hecabe natorum inventa sepulcris:
prensantem tumulos atque ossibus oscula dantem
Dulichiae traxere manus, tamen unius hausit　　　　13-425
inque sinu cineres secum tulit Hectoris haustos;
Hectoris in tumulo canum de vertice crinem,
inferias inopes, crinem lacrimasque reliquit,
　　 Est, ubi Troia fuit, Phrygiae contraria tellus
Bistoniis habitata viris: Polymestoris illic　　　　13-430
regia dives erat, cui te commisit alendum
clam, Polydore, pater Phrygiisque removit ab armis,
consilium sapiens, sceleris nisi praemia magnas
adjecisset opes, animi irritamen avari.
ut cecidit fortuna Phrygum, capit impius ensem　　　　13-435
rex Thracum juguloque sui demisit alumni
et, tamquam tolli cum corpore crimina possent,
exanimem scopulo subjectas misit in undas.
　　 Litore Threicio classem religarat Atrides,
dum mare pacatum, dum ventus amicior esset:　　　　13-440
hic subito, quantus, cum viveret, esse solebat,
exit humo late rupta similisque minanti
temporis illius vultum referebat Achilles,
quo ferus iniustum petiit Agamemnona ferro
'immemores' que 'mei disceditis,' inquit 'Achivi,　　　　13-445
obrutaque est mecum virtutis gratia nostrae!
ne facite! utque meum non sit sine honore sepulcrum,
placet Achilleos mactata Polyxena manes!'
dixit, et immiti sociis parentibus umbrae,
rapta sinu matris, quam jam prope sola fovebat,　　　　13-450
fortis et infelix et plus quam femina virgo
ducitur ad tumulum diroque fit hostia busto.
quae memor ipsa sui postquam crudelibus aris
admota est sensitque sibi fera sacra parari,
utque Neoptolemum stantem ferrumque tenentem;　　　　13-455
inque suo vidit figentem lumina vultu,
'utere jamdudum generoso sanguine' dixit
'nulla mora est; at tu jugulo vel pectore telum
conde meo' jugulumque simul pectusque retexit.
'scilicet haud ulli servire Polyxena vellem.　　　　13-460
haud per tale sacrum numen placabitis ullum!
mors tantum vellem matrem mea fallere posset:
mater obest minuitque necis mihi gaudia, quamvis
non mea mors illi, verum sua vita tremenda est.
vos modo, ne Stygios adeam non libera manes,　　　　13-465
ite procul, si justa peto, tactuque viriles
virgineo removete manus! acceptior illi,
quisquis is est, quem caede mea placare paratis,
liber erit sanguis. siquos tamen ultima nostri
verba movent oris (Priami vos filia regis,　　　　13-470
non captiva rogat), genetrici corpus inemptum
reddite, neve auro redimat jus triste sepulcri,
sed lacrimis! tum, cum poterat, redimebat et auro.'
dixerat, at populus lacrimas, quas illa tenebat,
non tenet; ipse etiam flens invitusque sacerdos　　　　13-475
praebita conjecto rupit praecordia ferro.
illa super terram defecto poplite labens
pertulit intrepidos ad fata novissima vultus;
tunc quoque cura fuit partes velare tegendas,
cum caderet, castique decus servare pudoris.　　　　13-480
　　 Troades excipiunt deploratosque recensent
Priamidas et quot dederit domus una cruores,
teque gemunt, virgo, teque, o modo regia conjunx,
regia dicta parens, Asiae florentis imago,
nunc etiam praedae mala sors; quam victor Ulixes　　　　13-485
esse suam nollet, nisi quod tamen Hectora partu
edideras: dominum matri vix repperit Hector!
quae corpus complexa animae tam fortis inane,
quas totiens patriae dederat natisque viroque,
huic quoque dat lacrimas; lacrimas in vulnera fundit　　　　13-490
osculaque ore tegit consuetaque pectora plangit
canitiemque suam concretam sanguine vellens
plura quidem, sed et haec laniato pectore, dixit:
'nata, tuae—quid enim superest?—dolor ultime matris,
nata, jaces, videoque tuum, mea vulnera, vulnus:　　　　13-495
en, ne perdiderim quemquam sine caede meorum,
tu quoque vulnus habes; at te, quia femina, rebar
a ferro tutam: cecidisti et femina ferro,
totque tuos idem fratres, te perdidit idem,
exitium Troiae nostrique orbator, Achilles;　　　　13-500
at postquam cecidit Paridis Phoebique sagittis,
nunc certe, dixi, non est metuendus Achilles:
nunc quoque mi metuendus erat; cinis ipse sepulti
in genus hoc saevit, tumulo quoque sensimus hostem:
Aeacidae fecunda fui! jacet Ilion ingens,　　　　13-505
eventuque gravi finita est publica clades,
sed finita tamen; soli mihi Pergama restant.
in cursuque meus dolor est: modo maxima rerum,
tot generis natisque potens nuribusque viroque
nunc trahor exul, inops, tumulis avulsa meorum,　　　　13-510
Penelopae munus, quae me data pensa trahentem
matribus ostendens Ithacis "haec Hectoris illa est
clara parens, haec est" dicet "Priameia conjunx,"
postque tot amissos tu nunc, quae sola levabas
maternos luctus, hostilia busta piasti!　　　　13-515
inferias hosti peperi! quo ferrea resto?
quidve moror? quo me servas, annosa senectus?
quo, di crudeles, nisi uti nova funera cernam,
vivacem differtis anum? quis posse putaret
felicem Priamum post diruta Pergama dici?　　　　13-520
felix morte sua est! nec te, mea nata, peremptam
adspicit et vitam pariter regnumque reliquit.
at, puto, funeribus dotabere, regia virgo,
condeturque tuum monumentis corpus avitis!
non haec est fortuna domus: tibi munera matris　　　　13- 13-525
contingent fletus peregrinaeque haustus harenae!
omnia perdidimus: superest, cur vivere tempus
in breve sustineam, proles gratissima matri,
nunc solus, quondam minimus de stirpe virili,
has datus Ismario regi Polydorus in oras.　　　　13-530
quid moror interea crudelia vulnera lymphis
abluere et sparsos immiti sanguine vultus?'
　　 Dixit et ad litus passu processit anili,
albentes lacerata comas. 'date, Troades, urnam!'
dixerat infelix, liquidas hauriret ut undas:　　　　13-535
adspicit ejectum Polydori in litore corpus
factaque Threiciis ingentia vulnera telis;
Troades exclamant, obmutuit illa dolore,
et pariter vocem lacrimasque introrsus obortas
devorat ipse dolor, duroque simillima saxo　　　　13-540
torpet et adversa figit modo lumina terra,
interdum torvos sustollit ad aethera vultus,
nunc positi spectat vultum, nunc vulnera nati,
vulnera praecipue, seque armat et instruit ira.
qua simul exarsit, tamquam regina maneret,　　　　13-545
ulcisci statuit poenaeque in imagine tota est,
utque furit catulo lactente orbata leaena
signaque nacta pedum sequitur, quem non videt, hostem,
sic Hecabe, postquam cum luctu miscuit iram,
non oblita animorum, annorum oblita suorum,　　　　13-550
vadit ad artificem dirae, Polymestora, caedis
conloquiumque petit; nam se monstrare relictum
velle latens illi, quod nato redderet, aurum.
credidit Odrysius praedaeque assuetus amore
in secreta venit: tum blando callidus ore　　　　13-555
'tolle moras, Hecabe,' dixit 'da munera nato!
omne fore illius, quod das, quod et ante dedisti,
per superos juro.' spectat truculenta loquentem
falsaque jurantem tumidaque exaestuat ira
atque ita correpto captivarum agmina matrum　　　　13-560
invocat et digitos in perfida lumina condit
expellitque genis oculos (facit ira potentem)
immergitque manus foedataque sanguine sonti
non lumen (neque enim superest), loca luminis haurit.
clade sui Thracum gens irritata tyranni　　　　13-565
Troada telorum lapidumque incessere jactu
coepit, at haec missum rauco cum murmure saxum
morsibus insequitur rictuque in verba parato
latravit, conata loqui: locus exstat et ex re
nomen habet, veterumque diu memor illa malorum　　　　13-570
tum quoque Sithonios ululavit maesta per agros.
illius Troasque suos hostesque Pelasgos,
illius fortuna deos quoque moverat omnes,
sic omnes, ut et ipsa Jovis conjunxque sororque
eventus Hecaben meruisse negaverit illos.　　　　13-575
　　 Non vacat Aurorae, quamquam isdem faverat armis,
cladibus et casu Troiaeque Hecabesque moveri.
cura deam propior luctusque domesticus angit
Memnonis amissi, Phrygiis quem lutea campis
vidit Achillea pereuntem cuspide mater;　　　　13-580
vidit, et ille color, quo matutina rubescunt
tempora, palluerat, latuitque in nubibus aether.
at non impositos supremis ignibus artus
sustinuit spectare parens, sed crine soluto
sicut erat, magni genibus procumbere non est　　　　13-585
dedignata Jovis lacrimisque has addere voces:
'omnibus inferior, quas sustinet aureus aether,
(nam mihi sunt totum rarissima templa per orbem)
diva tamen, veni, non ut delubra diesque
des mihi sacrificos caliturasque ignibus aras:　　　　13-590
si tamen aspicias, quantum tibi femina praestem,
tum cum luce nova noctis confinia servo,
praemia danda putes; sed non ea cura neque hic est
nunc status Aurorae, meritos ut poscat honores:
Memnonis orba mei venio, qui fortia frustra　　　　13-595
pro patruo tulit arma suo primisque sub annis
occidit a forti (sic vos voluistis) Achille.
da, precor, huic aliquem, solacia mortis, honorem,
summe deum rector, maternaque vulnera leni!'
Juppiter adnuerat, cum Memnonis arduus alto　　　　13-600
corruit igne rogus, nigrique volumina fumi
infecere diem, veluti cum flumine Nais
exhalat nebulas, nec sol admittitur infra;
atra favilla volat glomerataque corpus in unum
densetur faciemque capit sumitque calorem　　　　13-605
atque animam ex igni (levitas sua praebuit alas)
et primo similis volucri, mox vera volucris
insonuit pennis, pariter sonuere sorores
innumerae, quibus est eadem natalis origo,
terque rogum lustrant, et consonus exit in auras　　　　13-610
ter plangor, quarto seducunt castra volatu;
tum duo diversa populi de parte feroces
bella gerunt rostrisque et aduncis unguibus iras
exercent alasque adversaque pectora lassant,
inferiaeque cadunt cineri cognata sepulto　　　　13-615
corpora seque viro forti meminere creatas.
praepetibus subitis nomen facit auctor: ab illo
Memnonides dictae, cum sol duodena peregit
signa, parentali moriturae more rebellant.
ergo aliis latrasse Dymantida flebile visum est;　　　　13-620
luctibus est Aurora suis intenta piasque
nunc quoque dat lacrimas et toto rorat in orbe.
　　 Non tamen eversam Troiae cum moenibus esse
spem quoque fata sinunt: sacra et, sacra altera, patrem
fert umeris, venerabile onus, Cythereius heros.　　　　13-625
de tantis opibus praedam pius eligit illam
Ascaniumque suum profugaque per aequora classe
fertur ab Antandro scelerataque limina Thracum
et Polydoreo manantem sanguine terram
linquit et utilibus ventis aestuque secundo　　　　13-630
intrat Apollineam sociis comitantibus urbem.
hunc Anius, quo rege homines, antistite Phoebus
rite colebatur, temploque domoque recepit
urbemque ostendit delubraque nota duasque
Latona quondam stirpes pariente retentas.　　　　13-635
ture dato flammis vinoque in tura profuso
caesarumque boum fibris de more crematis
regia tecta petunt, positique tapetibus altis
munera cum liquido capiunt Cerealia Baccho.
tum pius Anchises: 'o Phoebi lecte sacerdos,　　　　13-640
fallor, an et natum, cum primum haec moenia vidi,
bisque duas natas, quantum reminiscor, habebas?'
huic Anius niveis circumdata tempora vittis
concutiens et tristis ait: 'non falleris, heros
maxime; vidisti natorum quinque parentem,　　　　13-645
quem nunc (tanta homines rerum inconstantia versat)
paene vides orbum. quod enim mihi filius absens
auxilium, quem dicta suo de nomine tellus
Andros habet pro patre locumque et regna tenentem?
Delius augurium dedit huic, dedit altera Liber　　　　13-650
femineae stirpi voto maiora fideque
munera: nam tactu natarum cuncta mearum
in segetem laticemque meri canaeque Minervae
transformabantur, divesque erat usus in illis.
hoc ubi cognovit Troiae populator Atrides,　　　　13-655
(ne non ex aliqua vestram sensisse procellam
nos quoque parte putes), armorum viribus usus
abstrahit invitas gremio genitoris alantque
imperat Argolicam caelesti munere classem.
effugiunt, quo quaeque potest: Euboea duabus　　　　13-660
et totidem natis Andros fraterna petita est.
miles adest et, ni dedantur, bella minatur:
victa metu pietas consortia corpora poenae
dedidit; et timido possis ignoscere fratri:
non hic Aeneas, non, qui defenderet Andron,　　　　13-665
Hector erat, per quem decimum durastis in annum.
jamque parabantur captivis vincla lacertis:
illae tollentes etiamnum libera caelo
bracchia "Bacche pater, fer opem!" dixere, tulitque
muneris auctor opem,Æsi miro perdere more　　　　13-670
ferre vocatur opem, nec qua ratione figuram
perdiderint, potui scire aut nunc dicere possum;
summa mali nota est: pennas sumpsere tuaeque
conjugis in volucres, niveas abiere columbas.'
　　 Talibus atque aliis postquam convivia dictis　　　　13-675
implerunt, mensa somnum petiere remota
cumque die surgunt adeuntque oracula Phoebi,
qui petere antiquam matrem cognataque jussit
litora; prosequitur rex et dat munus ituris,
Anchisae sceptrum, chlamydem pharetramque nepoti,　　　　13-680
cratera Aeneae, quem quondam transtulit illi
hospes ab Aoniis Therses Ismenius oris:
miserat hunc illi Therses, fabricaverat Alcon
Hyleus et longo caelaverat argumento.
urbs erat, et septem posses ostendere portas:　　　　13-685
hae pro nomine erant, et quae foret illa, docebant;
ante urbem exequiae tumulique ignesque rogique
effusaeque comas et apertae pectora matres
significant luctum; nymphae quoque flere videntur
siccatosque queri fontes: sine frondibus arbor　　　　13-690
nuda riget, rodunt arentia saxa capellae.
ecce facit mediis natas Orione Thebis
hac non femineum jugulo dare vulnus aperto,
illac demisso per fortia pectora telo
pro populo cecidisse suo pulchrisque per urbem　　　　13-695
funeribus ferri celebrique in parte cremari.
tum de virginea geminos exire favilla,
ne genus intereat, juvenes, quos fama Coronas
nominat, et cineri materno ducere pompam.
hactenus antiquo signis fulgentibus aere,　　　　13-700
summus inaurato crater erat asper acantho.
nec leviora datis Troiani dona remittunt
dantque sacerdoti custodem turis acerram,
dant pateram claramque auro gemmisque coronam.
　　 Inde recordati Teucros a sanguine Teucri　　　　13-705
ducere principium Creten tenuere locique
ferre diu nequiere Jovem centumque relictis
urbibus Ausonios optant contingere portus,
saevit hiems jactatque viros, Strophadumque receptos
portubus infidis exterruit ales Aello.　　　　13-710
et jam Dulichios portus Ithacamque Samonque
Neritiasque domus, regnum fallacis Ulixis,
praeter erant vecti: certatam lite deorum
Ambraciam versique vident sub imagine saxum
judicis, Actiaco quae nunc ab Apolline nota est,　　　　13-715
vocalemque sua terram Dodonida quercu
Chaoniosque sinus, ubi nati rege Molosso
impia subjectis fugere incendia pennis.
　　 Proxima Phaeacum felicibus obsita pomis
rura petunt, Epiros ab his regnataque vati　　　　13-720
Buthrotos Phrygio simulataque Troia tenetur;
inde futurorum certi, quae cuncta fideli
Priamides Helenus monitu praedixerat, intrant
Sicaniam: tribus haec excurrit in aequora linguis,
e quibus imbriferos est versa Pachynos ad austros,　　　　13-725
mollibus oppositum zephyris Lilybaeon, ad arctos
aequoris expertes spectat boreanque Peloros.
hac subeunt Teucri, et remis aestuque secundo
sub noctem potitur Zanclaea classis harena:
Scylla latus dextrum, laevum irrequieta Charybdis　　　　13-730
infestat; vorat haec raptas revomitque carinas,
illa feris atram canibus succingitur alvum,
virginis ora gerens, et, si non omnia vates
ficta reliquerunt, aliquo quoque tempore virgo:
hanc multi petiere proci, quibus illa repulsis　　　　13-735
ad pelagi nymphas, pelagi gratissima nymphis,
ibat et elusos juvenum narrabat amores.
cui dum pectendos praebet Galatea capillos,
talibus adloquitur repetens suspiria dictis:
'te tamen, o virgo, genus haut immite virorum　　　　13-740
expetit, utque facis, potes his impune negare;
at mihi, cui pater est Nereus, quam caerula Doris
enixa est, quae sum turba quoque tuta sororum,
non nisi per luctus licuit Cyclopis amorem
effugere.' et lacrimae vocem impediere loquentis.　　　　13-745
quas ubi marmoreo detersit pollice virgo
et solata deam est, 'refer, o carissima' dixit
'neve tui causam tege (sic sum fida) doloris!'
Nereis his contra resecuta Crataeide natam est:
'Acis erat Fauno nymphaque Symaethide cretus　　　　13-750
magna quidem patrisque sui matrisque voluptas,
nostra tamen maior; nam me sibi junxerat uni.
pulcher et octonis iterum natalibus actis
signarat teneras dubia lanugine malas.
hunc ego, me Cyclops nulla cum fine petebat.　　　　13-755
nec, si quaesieris, odium Cyclopis amorne
Acidis in nobis fuerit praesentior, edam:
par utrumque fuit. pro, quanta potentia regni
est, Venus alma, tui! nempe ille immitis et ipsis
horrendus silvis et visus ab hospite nullo　　　　13-760
impune et magni cum dis contemptor Olympi,
quid sit amor, sentit validaque cupidine captus
uritur oblitus pecorum antrorumque suorum.
jamque tibi formae, jamque est tibi cura placendi,
jam rigidos pectis rastris, Polypheme, capillos,　　　　13-765
jam libet hirsutam tibi falce recidere barbam
et spectare feros in aqua et componere vultus.
caedis amor feritasque sitisque immensa cruoris
cessant, et tutae veniuntque abeuntque carinae.
Telemus interea Siculam delatus ad Aetnen,　　　　13-770
Telemus Eurymides, quem nulla fefellerat ales,
terribilem Polyphemon adit "lumen" que, "quod unum
fronte geris media, rapiet tibi" dixit "Ulixes."
risit et "o vatum stolidissime, falleris," inquit,
"altera jam rapuit." sic frustra vera monentem　　　　13-775
spernit et aut gradiens ingenti litora passu
degravat, aut fessus sub opaca revertitur antra.
prominet in pontum cuneatus acumine longo
collis (utrumque latus circumfluit aequoris unda):
huc ferus asscendit Cyclops mediusque resedit;　　　　13-780
lanigerae pecudes nullo ducente secutae.
cui postquam pinus, baculi quae praebuit usum,
ante pedes posita est antemnis apta ferendis
sumptaque harundinibus compacta est fistula centum,
senserunt toti pastoria sibila montes,　　　　13-785
senserunt undae; latitans ego rupe meique
Acidis in gremio residens procul auribus hausi
talia dicta meis auditaque mente notavi:
　　 '"Candidior folio nivei Galatea ligustri,
floridior pratis, longa procerior alno,　　　　13-790
splendidior vitro, tenero lascivior haedo,
levior assiduo detritis aequore conchis,
solibus hibernis, aestiva gratior umbra,
mobilior damma, platano conspectior alta,
lucidior glacie, matura dulcior uva,　　　　13-795
mollior et cycni plumis et lacta coacto,
et, si non fugias, riguo formosior horto;
　　 '"Saevior indomitis eadem Galatea juvencis,
durior annosa quercu, fallacior undis,
lentior et salicis virgis et vitibus albis,　　　　13-800
his immobilior scopulis, violentior amne,
laudato pavone superbior, acrior igni,
asperior tribulis, feta truculentior ursa,
surdior aequoribus, calcato immitior hydro,
et, quod praecipue vellem tibi demere possem,　　　　13-805
non tantum cervo claris latratibus acto,
verum etiam ventis volucrique fugacior aura,
(at bene si noris, pigeat fugisse, morasque
ipsa tuas damnes et me retinere labores)
sunt mihi, pars montis, vivo pendentia saxo　　　　13-810
antra, quibus nec sol medio sentitur in aestu,
nec sentitur hiems; sunt poma gravantia ramos,
sunt auro similes longis in vitibus uvae,
sunt et purpureae: tibi et has servamus et illas.
ipsa tuis manibus silvestri nata sub umbra　　　　13-815
mollia fraga leges, ipsa autumnalia corna
prunaque non solum nigro liventia suco,
verum etiam generosa novasque imitantia ceras.
nec tibi castaneae me conjuge, nec tibi deerunt
arbutei fetus: omnis tibi serviet arbor.　　　　13-820
　　 '"Hoc pecus omne meum est, multae quoque vallibus errant,
multas silva tegit, multae stabulantur in antris,
nec, si forte roges, possim tibi dicere, quot sint:
pauperis est numerare pecus; de laudibus harum
nil mihi credideris, praesens potes ipsa videre,　　　　13-825
ut vix circumeant distentum cruribus uber.
sunt, fetura minor, tepidis in ovilibus agni.
sunt quoque, par aetas, aliis in ovilibus haedi.
lac mihi semper adest niveum: pars inde bibenda
servatur, partem liquefacta coagula durant.　　　　13-830
　　 '"Nec tibi deliciae faciles vulgataque tantum
munera contingent, dammae leporesque caperque,
parve columbarum demptusve cacumine nidus:
inveni geminos, qui tecum ludere possint,
inter se similes, vix ut dignoscere possis,　　　　13-835
villosae catulos in summis montibus ursae:
inveni et dixi 'dominae servabimus istos.'
　　 '"Jam modo caeruleo nitidum caput exere ponto,
jam, Galatea, veni, nec munera despice nostra!
certe ego me novi liquidaeque in imagine vidi　　　　13-840
nuper aquae, placuitque mihi mea forma videnti.
adspice, sim quantus: non est hoc corpore maior
Juppiter in caelo, nam vos narrare soletis
nescio quem regnare Jovem; coma plurima torvos
prominet in vultus, umerosque, ut lucus, obumbrat;　　　　13-845
nec mea quod rigidis horrent densissima saetis
corpora, turpe puta: turpis sine frondibus arbor,
turpis equus, nisi colla jubae flaventia velent;
pluma tegit volucres, ovibus sua lana decori est:
barba viros hirtaeque decent in corpore saetae.　　　　13-850
unum est in media lumen mihi fronte, sed instar
ingentis clipei. quid? non haec omnia magnus
Sol videt e caelo? Soli tamen unicus orbis.
　　 '"Adde, quod in vestro genitor meus aequore regnat:
hunc tibi do socerum; tantum miserere precesque　　　　13-855
supplicis exaudi! tibi enim succumbimus uni,
quique Jovem et caelum sperno et penetrabile fulmen,
Nerei, te vereor, tua fulmine saevior ira est.
atque ego contemptus essem patientior huius,
si fugeres omnes; sed cur Cyclope repulso　　　　13-860
Acin amas praefersque meis complexibus Acin?
ille tamen placeatque sibi placeatque licebit,
quod nollem, Galatea, tibi; modo copia detur:
sentiet esse mihi tanto pro corpore vires!
viscera viva traham divulsaque membra per agros　　　　13-865
perque tuas spargam (sic se tibi misceat!) undas.
uror enim, laesusque exaestuat acrius ignis,
cumque suis videor translatam viribus Aetnam
pectore ferre meo, nec tu, Galatea, moveris."
　　 'Talia nequiquam questus (nam cuncta videbam)　　　　13-870
surgit et ut taurus vacca furibundus adempta
stare nequit silvaque et notis saltibus errat,
cum ferus ignaros nec quicquam tale timentes
me videt atque Acin "video" que exclamat "et ista
ultima sit, faciam, Veneris concordia vestrae."　　　　13-875
tantaque vox, quantam Cyclops iratus habere
debuit, illa fuit: clamore perhorruit Aetne.
ast ego vicino pavefacta sub aequore mergor;
terga fugae dederat conversa Symaethius heros
et "fer opem, Galatea, precor, mihi! ferte, parentes,"　　　　13-880
dixerat "et vestris periturum admittite regnis!"
insequitur Cyclops partemque e monte revulsam
mittit, et extremus quamvis pervenit ad illum
angulus e saxo, totum tamen obruit Acin,
at nos, quod fieri solum per fata licebat,　　　　13-885
fecimus, ut vires assumeret Acis avitas.
puniceus de mole cruor manabat, et intra
temporis exiguum rubor evanescere coepit,
fitque color primo turbati fluminis imbre
purgaturque mora; tum moles jacta dehiscit,　　　　13-890
vivaque per rimas proceraque surgit harundo,
osque cavum saxi sonat exsultantibus undis,
miraque res, subito media tenus exstitit alvo
incinctus juvenis flexis nova cornua cannis,
qui, nisi quod maior, quod toto caerulus ore,　　　　13-895
Acis erat, sed sic quoque erat tamen Acis, in amnem
versus, et antiquum tenuerunt flumina nomen.'
　　 Desierat Galatea loqui, coetuque soluto
discedunt placidisque natant Nereides undis.
Scylla redit; neque enim medio se credere ponto　　　　13-900
audet, et aut bibula sine vestibus errat harena
aut, ubi lassata est, seductos nacta recessus
gurgitis, inclusa sua membra refrigerat unda:
ecce fretum stringens, alti novus incola ponti,
nuper in Euboica versis Anthedone membris,　　　　13-905
Glaucus adest, visaeque cupidine virginis haeret
et, quaecumque putat fugientem posse morari,
verba refert; fugit illa tamen veloxque timore
pervenit in summum positi prope litora montis.
ante fretum est ingens, apicem conlectus in unum　　　　13-910
longa sub arboribus convexus in aequora vertex:
constitit hic et tuta loco, monstrumne deusne
ille sit, ignorans admiraturque colorem
caesariemque umeros subjectaque terga tegentem,
ultimaque excipiat quod tortilis inguina piscis.　　　　13-915
sensit et innitens, quae stabat proxima, moli
'non ego prodigium nec sum fera belua, virgo,
sed deus' inquit 'aquae: nec maius in aequora Proteus
ius habet et Triton Athamantiadesque Palaemon.
ante tamen mortalis eram, sed, scilicet altis　　　　13-920
debitus aequoribus, jam tum exercebar in illis;
nam modo ducebam ducentia retia pisces,
nunc in mole sedens moderabar harundine linum.
sunt viridi prato confinia litora, quorum
altera pars undis, pars altera cingitur herbis,　　　　13-925
quas neque cornigerae morsu laesere juvencae,
nec placidae carpsistis oves hirtaeve capellae;
non apis inde tulit conlectos sedula flores,
non data sunt capiti genialia serta, neque umquam
falciferae secuere manus; ego primus in illo　　　　13-930
caespite consedi, dum lina madentia sicco,
utque recenserem captivos ordine pisces,
insuper exposui, quos aut in retia casus
aut sua credulitas in aduncos egerat hamos.
res similis fictae, sed quid mihi fingere prodest?　　　　13-935
gramine contacto coepit mea praeda moveri
et mutare latus terraque ut in aequore niti.
dumque moror mirorque simul, fugit omnis in undas
turba suas dominumque novum litusque relinquunt.
obstipui dubitoque diu causamque requiro,　　　　13-940
num deus hoc aliquis, num sucus fecerit herbae:
"quae tamen has" inquam "vires habet herba?" manuque
pabula decerpsi decerptaque dente momordi.
vix bene conbiberant ignotos guttura sucos,
cum subito trepidare intus praecordia sensi　　　　13-945
alteriusque rapi naturae pectus amore;
nec potui restare diu "repetenda" que "numquam
terra, vale!" dixi corpusque sub aequora mersi.
di maris exceptum socio dignantur honore,
utque mihi, quaecumque feram, mortalia demant,　　　　13-950
Oceanum Tethynque rogant: ego lustror ab illis,
et purgante nefas noviens mihi carmine dicto
pectora fluminibus jubeor supponere centum;
nec mora, diversis lapsi de partibus amnes
totaque vertuntur supra caput aequora nostrum.,　　　　13-955
hactenus acta tibi possum memoranda referre,
hactenus haec memini, nec mens mea cetera sensit.
quae postquam rediit, alium me corpore toto
ac fueram nuper, neque eundem mente recepi:
hanc ego tum primum viridem ferrugine barbam　　　　13-960
caesariemque meam, quam longa per aequora verro,
ingentesque umeros et caerula bracchia vidi
cruraque pinnigero curvata novissima pisce.
quid tamen haec species, quid dis placuisse marinis,
quid juvat esse deum, si tu non tangeris istis?'　　　　13-965
talia dicentem, dicturum plura, reliquit
Scylla deum; furit ille irritatusque repulsa
prodigiosa petit Titanidos atria Circes.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER QVARTVS DECIMVS

　　 Jamque Giganteis injectam faucibus Aetnen
arvaque Cyclopum, quid rastra, quid usus aratri,
nescia nec quicquam junctis debentia bubus
liquerat Euboicus tumidarum cultor aquarum,
liquerat et Zanclen adversaque moenia Regi　　　　14-5
navifragumque fretum, gemino quod litore pressum
Ausoniae Siculaeque tenet confinia terrae.
inde manu magna Tyrrhena per aequora vectus
herbiferos adiit colles atque atria Glaucus
Sole satae Circes, variarum plena ferarum.　　　　14-10
quam simul aspexit, dicta acceptaque salute,
'diva, dei miserere, precor! nam sola levare
tu potes hunc,' dixit 'videar modo dignus, amorem.
quanta sit herbarum, Titani, potentia, nulli
quam mihi cognitius, qui sum mutatus ab illis.　　　　14-15
neve mei non nota tibi sit causa furoris:
litore in Italico, Messenia moenia contra,
Scylla mihi visa est. pudor est promissa precesque
blanditiasque meas contemptaque verba referre;
at tu, sive aliquid regni est in carmine, carmen　　　　14-20
ore move sacro, sive expugnacior herba est,
utere temptatis operosae viribus herbae
nec medeare mihi sanesque haec vulnera mando,
fine nihil opus est: partem ferat illa caloris.'
at Circe (neque enim flammis habet aptius ulla　　　　14-25
talibus ingenium, seu causa est huius in ipsa,
seu Venus indicio facit hoc offensa paterno,)
talia verba refert: 'melius sequerere volentem
optantemque eadem parilique cupidine captam.
dignus eras ultro (poteras certeque) rogari,　　　　14-30
et, si spem dederis, mihi crede, rogaberis ultro.
neu dubites absitque tuae fiducia formae,
en ego, cum dea sim, nitidi cum filia Solis,
carmine cum tantum, tantum quoque gramine possim,
ut tua sim, voveo. spernentem sperne, sequenti　　　　14-35
redde vices, unoque duas ulciscere facto.'
talia temptanti 'prius' inquit 'in aequore frondes'
Glaucus 'et in summis nascentur montibus algae,
Sospite quam Scylla nostri mutentur amores.'
indignata dea est et laedere quatenus ipsum　　　　14-40
non poterat (nec vellet amans), irascitur illi,
quae sibi praelata est; venerisque offensa repulsa,
protinus horrendis infamia pabula sucis
conterit et tritis Hecateia carmina miscet
caerulaque induitur velamina perque ferarum　　　　14-45
agmen adulantum media procedit ab aula
oppositumque petens contra Zancleia saxa
Region ingreditur ferventes aestibus undas,
in quibus ut solida ponit vestigia terra
summaque decurrit pedibus super aequora siccis.　　　　14-50
parvus erat gurges, curvos sinuatus in arcus,
grata quies Scyllae: quo se referebat ab aestu
et maris et caeli, medio cum plurimus orbe
sol erat et minimas a vertice fecerat umbras.
hunc dea praevitiat portentificisque venenis　　　　14-55
inquinat; hic pressos latices radice nocenti
spargit et obscurum verborum ambage novorum
ter noviens carmen magico demurmurat ore.
Scylla venit mediaque tenus descenderat alvo,
cum sua foedari latrantibus inguina monstris　　　　14-60
adspicit ac primo credens non corporis illas
esse sui partes, refugitque abigitque timetque
ora proterva canum, sed quos fugit, attrahit una
et corpus quaerens femorum crurumque pedumque
Cerbereos rictus pro partibus invenit illis:　　　　14-65
statque canum rabie subjectaque terga ferarum
inguinibus truncis uteroque exstante coercet.
　　 Flevit amans Glaucus nimiumque hostiliter usae
viribus herbarum fugit conubia Circes;
Scylla loco mansit cumque est data copia, primum　　　　14-70
in Circes odium sociis spoliavit Ulixem;
mox eadem Teucras fuerat mersura carinas,
ni prius in scopulum, qui nunc quoque saxeus exstat,
transformata foret: scopulum quoque navita vitat.
　　 Hunc ubi Troianae remis avidamque Charybdin　　　　14-75
evicere rates, cum jam prope litus adessent
Ausonium, Libycas vento referuntur ad oras.
excipit Aenean illic animoque domoque
non bene discidium Phrygii latura mariti
Sidonis; inque pyra sacri sub imagine facta　　　　14-80
incubuit ferro deceptaque decipit omnes.
rursus harenosae fugiens nova moenia terrae
ad sedemque Erycis fidumque relatus Acesten
sacrificat tumulumque sui genitoris honorat.
quasque rates Iris Junonia paene cremarat,　　　　14-85
solvit et Hippotadae regnum terrasque calenti
sulphure fumantis Acheloiadumque relinquit
Sirenum scopulos, orbataque praeside pinus
Inarimen Prochytenque legit sterilique locatas
colle Pithecusas, habitantum nomine dictas.　　　　14-90
quippe deum genitor, fraudem et periuria quondam
Cercopum exosus gentisque admissa dolosae,
in deforme viros animal mutavit, ut idem
dissimiles homini possent similesque videri,
membraque contraxit naresque a fronte resimas　　　　14-95
contudit et rugis peraravit anilibus ora
totaque velatos flaventi corpora villo
misit in has sedes nec non prius abstulit usum
verborum et natae dira in periuria linguae;
posse queri tantum rauco stridore reliquit.　　　　14-100
　　 Has ubi praeteriit et Parthenopeia dextra
moenia deseruit, laeva de parte canori
Aeolidae tumulum et, loca feta palustribus ulvis,
litora Cumarum vivacisque antra Sibyllae
intrat et, ut manes adeat per Averna paternos,　　　　14-105
orat. at illa diu vultum tellure moratum
erexit tandemque deo furibunda recepto
'magna petis,' dixit, 'vir factis maxime, cuius
dextera per ferrum, pietas spectata per ignes.
pone tamen, Troiane, metum: potiere petitis　　　　14-110
Elysiasque domos et regna novissima mundi
me duce cognosces simulacraque cara parentis.
invia virtuti nulla est via.' dixit et auro
fulgentem ramum silva Junonis Avernae
monstravit jussitque suo divellere trunco.　　　　14-115
paruit Aeneas et formidabilis Orci
vidit opes atavosque suos umbramque senilem
magnanimi Anchisae; didicit quoque jura locorum,
quaeque novis essent adeunda pericula bellis.
inde ferens lassos averso tramite passus　　　　14-120
cum duce Cumaea mollit sermone laborem.
dumque iter horrendum per opaca crepuscula carpit,
'seu dea tu praesens, seu dis gratissima,' dixit,
'numinis instar eris semper mihi, meque fatebor
muneris esse tui, quae me loca mortis adire,　　　　14-125
quae loca me visae voluisti evadere mortis.
pro quibus aerias meritis evectus ad auras
templa tibi statuam, tribuam tibi turis honores.'
respicit hunc vates et suspiratibus haustis
'nec dea sum,' dixit 'nec sacri turis honore　　　　14-130
humanum dignare caput, neu nescius erres,
lux aeterna mihi carituraque fine dabatur,
si mea virginitas Phoebo patuisset amanti.
dum tamen hanc sperat, dum praecorrumpere donis
me cupit, "elige," ait "virgo Cumaea, quid optes:　　　　14-135
optatis potiere tuis." ego pulveris hausti
ostendens cumulum, quot haberet corpora pulvis,
tot mihi natales contingere vana rogavi;
excidit, ut peterem juvenes quoque protinus annos.
hos tamen ille mihi dabat aeternamque juventam,　　　　14-140
si Venerem paterer: contempto munere Phoebi
innuba permaneo; sed jam felicior aetas
terga dedit, tremuloque gradu venit aegra senectus,
quae patienda diu est. nam jam mihi saecula septem
acta, tamen superest, numeros ut pulveris aequem,　　　　14-145
ter centum messes, ter centum musta videre.
tempus erit, cum de tanto me corpore parvam
longa dies faciet, consumptaque membra senecta
ad minimum redigentur onus: nec amata videbor
nec placuisse deo, Phoebus quoque forsitan ipse　　　　14-150
vel non cognoscet, vel dilexisse negabit:
usque adeo mutata ferar nullique videnda,
voce tamen noscar; vocem mihi fata relinquent.'
　　 Talia convexum per iter memorante Sibylla
sedibus Euboicam Stygiis emergit in urbem　　　　14-155
Troius Aeneas sacrisque ex more litatis
litora adit nondum nutricis habentia nomen.
hic quoque substiterat post taedia longa laborum
Neritius Macareus, comes experientis Ulixis.
desertum quondam mediis qui rupibus Aetnae　　　　14-160
noscit Achaemeniden improvisoque repertum
vivere miratus, 'qui te casusve deusve
servat, Achaemenide? cur' inquit 'barbara Graium
prora vehit? petitur vestra quae terra carina?'
talia quaerenti, jam non hirsutus amictu,　　　　14-165
jam suus et spinis conserto tegmine nullis,
fatur Achaemenides: 'iterum Polyphemon et illos
adspiciam fluidos humano sanguine rictus,
hac mihi si potior domus est Ithaceque carina,
si minus Aenean veneror genitore, nec umquam　　　　14-170
esse satis potero, praestem licet omnia, gratus.
quod loquor et spiro caelumque et sidera solis
respicio, possimne ingratus et immemor esse?
ille dedit, quod non anima haec Cyclopis in ora
venit, et ut jam nunc lumen vitale relinquam,　　　　14-175
aut tumulo aut certe non illa condar in alvo.
quid mihi tunc animi (nisi si timor abstulit omnem
sensum animumque) fuit, cum vos petere alta relictus
aequora conspexi? volui inclamare, sed hosti
prodere me timui: vestrae quoque clamor Ulixis　　　　14-180
paene rati nocuit. vidi, cum monte revulsum
immanem scopulum medias permisit in undas;
vidi iterum veluti tormenti viribus acta
vasta Giganteo jaculantem saxa lacerto
et, ne deprimeret fluctus ventusve carinam,　　　　14-185
pertimui, jam me non esse oblitus in illa.
ut vero fuga vos a certa morte reduxit,
ille quidem totam gemebundus obambulat Aetnam
praetemptatque manu silvas et luminis orbus
rupibus incursat foedataque bracchia tabo　　　　14-190
in mare protendens gentem exsecratur Achivam
atque ait: "o si quis referat mihi casus Ulixem,
aut aliquem e sociis, in quem mea saeviat ira,
viscera cuius edam, cuius viventia dextra
membra mea laniem, cuius mihi sanguis inundet　　　　14-195
guttur, et elisi trepident sub dentibus artus:
quam nullum aut leve sit damnum mihi lucis ademptae!"
haec et plura ferox, me luridus occupat horror
spectantem vultus etiamnum caede madentes
crudelesque manus et inanem luminis orbem　　　　14-200
membraque et humano concretam sanguine barbam.
mors erat ante oculos, minimum tamen illa malorum,
et jam prensurum, jam nunc mea viscera rebar
in sua mersurum, mentique haerebat imago
temporis illius, quo vidi bina meorum　　　　14-205
ter quater affligi sociorum corpora terrae,
cum super ipse jacens hirsuti more leonis
visceraque et carnes cumque albis ossa medullis
semianimesque artus avidam condebat in alvum;
me tremor invasit: stabam sine sanguine maestus,　　　　14-210
mandentemque videns ejectantemque cruentas
ore dapes et frusta mero glomerata vomentem:
talia fingebam misero mihi fata parari
perque dies multos latitans omnemque tremiscens
ad strepitum mortemque timens cupidusque moriri　　　　14-215
glande famem pellens et mixta frondibus herba
solus inops exspes leto poenaeque relictus
hanc procul aspexi longo post tempore navem
oravique fugam gestu ad litusque cucurri,
et movi: Graiumque ratis Troiana recepit!　　　　14-220
tu quoque pande tuos, comitum gratissime, casus
et ducis et turbae, quae tecum est credita ponto.'
　　 Aeolon ille refert Tusco regnare profundo,
Aeolon Hippotaden, cohibentem carcere ventos;
quos bovis inclusos tergo, memorabile munus,　　　　14-225
Dulichium sumpsisse ducem flatuque secundo
lucibus isse novem et terram aspexisse petitam;
proxima post nonam cum sese aurora moveret,
invidia socios praedaeque cupidine victos
esse; ratos aurum, dempsisse ligamina ventis;　　　　14-230
cum quibus isse retro, per quas modo venerat undas,
Aeoliique ratem portus repetisse tyranni.
'inde Lami veterem Laestrygonis' inquit 'in urbem
venimus: Antiphates terra regnabat in illa.
missus ad hunc ego sum, numero comitante duorum,　　　　14-235
vixque fuga quaesita salus comitique mihique,
tertius e nobis Laestrygonis impia tinxit
ora cruore suo. fugientibus instat et agmen
concitat Antiphates; coeunt et saxa trabesque
coniciunt merguntque viros merguntque carinas.　　　　14-240
una tamen, quae nos ipsumque vehebat Ulixem,
effugit. amissa sociorum parte dolentes
multaque conquesti terris adlabimur illis,
quas procul hinc cernis (procul est, mihi crede, videnda
insula visa mihi!) tuque o justissime Troum,　　　　14-245
nate dea, (neque enim finito Marte vocandus
hostis es, Aenea) moneo, fuge litora Circes!
nos quoque Circaeo religata in litore pinu,
Antiphatae memores immansuetique Cyclopis,
ire negabamus; sed tecta ignota subire　　　　14-250
sorte sumus lecti: sors me fidumque Politen
Eurylochumque simul nimiique Elpenora vini
bisque novem socios Circaea ad moenia misit.
quae simul attigimus stetimusque in limine tecti,
mille lupi mixtaeque lupis ursaeque leaeque　　　　14-255
occursu fecere metum, sed nulla timenda
nullaque erat nostro factura in corpore vulnus;
quin etiam blandas movere per aera caudas
nostraque adulantes comitant vestigia, donec
excipiunt famulae perque atria marmore tecta　　　　14-260
ad dominam ducunt: pulchro sedet illa recessu
sollemni solio pallamque induta nitentem
insuper aurato circumvelatur amictu.
Nereides nymphaeque simul, quae vellera motis
nulla trahunt digitis nec fila sequentia ducunt:　　　　14-265
gramina disponunt sparsosque sine ordine flores
secernunt calathis variasque coloribus herbas;
ipsa, quod hae faciunt, opus exigit, ipsa, quis usus
quove sit in folio, quae sit concordia mixtis,
novit et advertens pensas examinat herbas.　　　　14-270
haec(キルケ) ubi nos vidit, dicta(奪) acceptaque salute(健康)
diffudit vultus(笑顔) et reddidit omina votis(祈りに祈りで答えた).
nec mora, misceri tosti jubet hordea grani
mellaque vimque meri cum lacte coagula passo,
quique sub hac lateant furtim dulcedine, sucos　　　　14-275
adicit. accipimus sacra data pocula dextra.
quae simul arenti sitientes hausimus ore,
et tetigit summos virga dea dira capillos,
(et pudet et referam) saetis horrescere coepi,
nec jam posse loqui, pro verbis edere raucum　　　　14-280
murmur et in terram toto procumbere vultu,
osque meum sensi pando occallescere rostro,
colla tumere toris, et qua modo pocula parte
sumpta mihi fuerant, illa vestigia feci
cumque eadem passis (tantum medicamina possunt!)　　　　14-285
claudor hara, solumque suis caruisse figura
vidimus Eurylochum: solus data pocula fugit;
quae nisi vitasset, pecoris pars una manerem
nunc quoque saetigeri, nec tantae cladis ab illo
certior ad Circen ultor venisset Ulixes.　　　　14-290
pacifer huic dederat florem Cyllenius album:
moly vocant superi, nigra radice tenetur;
tutus eo monitisque simul caelestibus intrat
ille domum Circes et ad insidiosa vocatus
pocula conantem virga mulcere capillos　　　　14-295
reppulit et stricto pavidam deterruit ense.
inde fides dextraeque datae thalamoque receptus
conjugii dotem sociorum corpora poscit.
spargimur ignotae sucis melioribus herbae
percutimurque caput conversae verbere virgae,　　　　14-300
verbaque dicuntur dictis contraria verbis.
quo magis illa canit, magis hoc tellure levati
erigimur, saetaeque cadunt, bifidosque relinquit
rima pedes, redeunt umeri et subjecta lacertis
bracchia sunt: flentem flentes amplectimur ipsi　　　　14-305
haeremusque ducis collo nec verba locuti
ulla priora sumus quam nos testantia gratos.
annua nos illic tenuit mora, multaque praesens
tempore tam longo vidi, multa auribus hausi,
hoc quoque cum multis, quod clam mihi rettulit una　　　　14-310
quattuor e famulis ad talia sacra paratis.
cum duce namque meo Circe dum sola moratur,
illa mihi niveo factum de marmore signum
ostendit juvenale gerens in vertice picum,
aede sacra positum multisque insigne coronis.　　　　14-315
quis foret et quare sacra coleretur in aede,
cur hanc ferret avem, quaerenti et scire volenti
"accipe" ait, "Macareu, dominaeque potentia quae sit
hinc quoque disce meae; tu dictis adice mentem!
　　 '"Picus in Ausoniis, proles Saturnia, terris　　　　14-320
rex fuit, utilium bello studiosus equorum;
forma viro, quam cernis, erat: licet ipse decorem
adspicias fictaque probes ab imagine verum;
par animus formae; nec adhuc spectasse per annos
quinquennem poterat Graia quater Elide pugnam.　　　　14-325
ille suos dryadas Latiis in montibus ortas
verterat in vultus, illum fontana petebant
numina, naiades, quas Albula, quasque Numici,
quas Anienis aquae cursuque brevissimus Almo
Narve tulit praeceps et opacae Farfarus umbrae,　　　　14-330
quaeque colunt Scythicae stagnum nemorale Dianae
finitimosque lacus; spretis tamen omnibus unam
ille colit nymphen, quam quondam in colle Palati
dicitur ancipiti peperisse Venilia Iano.
haec ubi nubilibus primum maturuit annis,　　　　14-335
praeposito cunctis Laurenti tradita Pico est,
rara quidem facie, sed rarior arte canendi,
unde Canens dicta est: silvas et saxa movere
et mulcere feras et flumina longa morari
ore suo volucresque vagas retinere solebat.　　　　14-340
quae dum feminea modulatur carmina voce,
exierat tecto Laurentes Picus in agros
indigenas fixurus apros tergumque premebat
acris equi laevaque hastilia bina ferebat
poeniceam fulvo chlamydem contractus ab auro.　　　　14-345
venerat in silvas et filia Solis easdem,
utque novas legeret fecundis collibus herbas,
nomine dicta suo Circaea reliquerat arva.
quae simul ac juvenem virgultis abdita vidit,
obstipuit: cecidere manu, quas legerat, herbae,　　　　14-350
flammaque per totas visa est errare medullas.
ut primum valido mentem conlegit ab aestu,
quid cuperet, fassura fuit: ne posset adire,
cursus equi fecit circumfususque satelles.
'non' ait 'effugies, vento rapiare licebit,　　　　14-355
si modo me novi, si non evanuit omnis
herbarum virtus, nec me mea carmina fallunt.'
dixit et effigiem nullo cum corpore falsi
fingit apri praeterque oculos transcurrere regis
jussit et in densum trabibus nemus ire videri,　　　　14-360
plurima qua silva est et equo loca pervia non sunt.
haut mora, continuo praedae petit inscius umbram
Picus equique celer spumantia terga relinquit
spemque sequens vanam silva pedes errat in alta.
concipit illa preces et verba venefica dicit　　　　14-365
ignotosque deos ignoto carmine adorat,
quo solet et niveae vultum confundere Lunae
et patrio capiti bibulas subtexere nubes.
tum quoque cantato densetur carmine caelum
et nebulas exhalat humus, caecisque vagantur　　　　14-370
limitibus comites, et abest custodia regis.
nacta locum tempusque 'per o, tua lumina,' dixit
'quae mea ceperunt, perque hanc, pulcherrime, formam,
quae facit, ut supplex tibi sim dea, consule nostris
ignibus et socerum, qui pervidet omnia, Solem　　　　14-375
accipe nec durus Titanida despice Circen.'
dixerat; ille ferox ipsamque precesque repellit
et 'quaecumque es,' ait 'non sum tuus; altera captum
me tenet et teneat per longum, comprecor, aevum,
nec Venere externa socialia foedera laedam,　　　　14-380
dum mihi Ianigenam servabunt fata Canentem.'
saepe retemptatis precibus Titania frustra
'non impune feres, neque' ait 'reddere Canenti,
laesaque quid faciat, quid amans, quid femina, disces
rebus; at est et amans et laesa et femina Circe!'　　　　14-385
tum bis ad occasus, bis se convertit ad ortus,
ter juvenem baculo tetigit, tria carmina dixit.
ille fugit, sed se solito velocius ipse
currere miratur: pennas in corpore vidit,
seque novam subito Latiis accedere silvis　　　　14- 390
indignatus avem duro fera robora rostro
figit et iratus longis dat vulnera ramis;
purpureum chlamydis pennae traxere colorem;
fibula quod fuerat vestemque momorderat aurum,
pluma fit, et fulvo cervix praecingitur auro,　　　　14-395
nec quicquam antiquum Pico nisi nomina restat.
　　 '"Interea comites, clamato saepe per agros
nequiquam Pico nullaque in parte reperto,
inveniunt Circen (nam jam tenuaverat auras
passaque erat nebulas ventis ac sole recludi)　　　　14-400
criminibusque premunt veris regemque reposcunt
vimque ferunt saevisque parant incessere telis:
illa nocens spargit virus sucosque veneni
et Noctem Noctisque deos Ereboque Chaoque
convocat et longis Hecaten ululatibus orat.　　　　14-405
exsiluere loco (dictu mirabile) silvae,
ingemuitque solum, vincinaque palluit arbor,
sparsaque sanguineis maduerunt pabula guttis,
et lapides visi mugitus edere raucos
et latrare canes et humus serpentibus atris　　　　14-410
squalere et tenues animae volitare silentum:
attonitum monstris vulgus pavet; illa paventis
ora venenata tetigit mirantia virga,
cuius ab attactu variarum monstra ferarum
in juvenes veniunt: nulli sua mansit imago.　　　　14-415
　　 '"Sparserat occiduus Tartessia litora Phoebus,
et frustra conjunx oculis animoque Canentis
exspectatus erat: famuli populusque per omnes
discurrunt silvas atque obvia lumina portant;
nec satis est nymphae flere et lacerare capillos　　　　14-420
et dare plangorem (facit haec tamen omnia) seque
proripit ac Latios errat vesana per agros.
sex illam noctes, totidem redeuntia solis
lumina viderunt inopem somnique cibique
per juga, per valles, qua fors ducebat, euntem;　　　　14-425
ultimus aspexit Thybris luctuque viaque
fessam et jam longa ponentem corpora ripa.
illic cum lacrimis ipso modulata dolore
verba sono tenui maerens fundebat, ut olim
carmina jam moriens canit exequialia cycnus;　　　　14-430
luctibus extremum tenues liquefacta medullas
tabuit inque leves paulatim evanuit auras,
fama tamen signata loco est, quem rite Canentem
nomine de nymphae veteres dixere Camenae."
　　 'Talia multa mihi longum narrata per annum　　　　14-435
visaque sunt. resides et desuetudine tardi
rursus inire fretum, rursus dare vela jubemur,
ancipitesque vias et iter Titania vastum
dixerat et saevi restare pericula ponti:
pertimui, fateor, nactusque hoc litus adhaesi.'　　　　14-440
　　 Finierat Macareus, urnaque Aeneia nutrix
condita marmorea tumulo breve carmen habebat
hic : me : caietam : notae : pietatis : alumnus
ereptam : argolico : quo : debuit : igne : cremavit
solvitur herboso religatus ab aggere funis,　　　　14-445
et procul insidias infamataeque relinquunt
tecta deae lucosque petunt, ubi nubilus umbra
in mare cum flava prorumpit Thybris harena;
Faunigenaeque domo potitur nataque Latini,
non sine Marte tamen. bellum cum gente feroci　　　　14-450
suscipitur, pactaque furit pro conjuge Turnus.
concurrit Latio Tyrrhenia tota, diuque
ardua sollicitis victoria quaeritur armis.
auget uterque suas externo robore vires,
et multi Rutulos, multi Troiana tuentur　　　　14-455
castra, neque Aeneas Euandri ad moenia frustra,
at Venulus frustra profugi Diomedis ad urbem
venerat: ille quidem sub Iapyge maxima Dauno
moenia condiderat dotaliaque arva tenebat;
sed Venulus Turni postquam mandata peregit　　　　14-460
auxiliumque petit, vires Aetolius heros
excusat: nec se aut soceri committere pugnae
velle sui populos, aut quos e gente suorum
armet habere ullos, 'neve haec commenta putetis,
admonitu quamquam luctus renoventur amari,　　　　14-465
perpetiar memorare tamen. postquam alta cremata est
Ilios, et Danaas paverunt Pergama flammas,
Naryciusque heros, a virgine virgine rapta,
quam meruit poenam solus, digessit in omnes,
spargimur et ventis inimica per aequora rapti　　　　14-470
fulmina, noctem, imbres, iram caelique marisque
perpetimur Danai cumulumque Capherea cladis,
neve morer referens tristes ex ordine casus,
Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri.
me tamen armiferae servatum cura Minervae　　　　14-475
fluctibus eripuit, patriis sed rursus ab agris
pellor, et antiquo memores de vulnere poenas
exigit alma Venus, tantosque per alta labores
aequora sustinui, tantos terrestribus armis,
ut mihi felices sint illi saepe vocati,　　　　14-480
quos communis hiems importunusque Caphereus
mersit aquis, vellemque horum pars una fuissem.
　　 'Ultima jam passi comites belloque fretoque
deficiunt finemque rogant erroris, at Acmon
fervidus ingenio, tum vero et cladibus asper,　　　　14-485
"quid superest, quod jam patientia vestra recuset
ferre, viri?" dixit "quid habet Cytherea, quod ultra,
velle puta, faciat? nam dum pejora timentur,
est in vota locus: sors autem ubi pessima rerum,
sub pedibus timor est securaque summa malorum.　　　　14-490
audiat ipsa licet, licet, ut facit, oderit omnes
sub Diomede viros, odium tamen illius omnes
spernimus: haud magno stat magna potentia nobis."
talibus irritans Venerem Pleuronius Acmon
instimulat verbis veteremque resuscitat iram.　　　　14-495
dicta placent paucis, numeri maioris amici
Acmona conripimus; cui respondere volenti
vox pariter vocisque via est tenuata, comaeque
in plumas abeunt, plumis nova colla teguntur
pectoraque et tergum, maiores bracchia pennas　　　　14- 500
accipiunt, cubitique leves sinuantur in alas;
magna pedis digitos pars occupat, oraque cornu
indurata rigent finemque in acumine ponunt.
hunc Lycus, hunc Idas et cum Rhexenore Nycteus,
hunc miratur Abas, et dum mirantur, eandem　　　　14-505
accipiunt faciem, numerusque ex agmine maior
subvolat et remos plausis circumvolat alis:
si volucrum quae sit subitarum forma requiris,
ut non cycnorum, sic albis proxima cygnis.
vix equidem has sedes et Iapygis arida Dauni　　　　14-510
arva gener teneo minima cum parte meorum.'
　　 Hactenus Oenides, Venulus Calydonia regna
Peucetiosque sinus Messapiaque arva relinquit.
in quibus antra videt, quae, multa nubila silva
et levibus cannis latitantia semicaper Pan　　　　14-515
nunc tenet, at quodam tenuerunt tempore nymphae.
Apulus has illa pastor regione fugatas
terruit et primo subita formidine movit,
mox, ubi mens rediit et contempsere sequentem,
ad numerum motis pedibus duxere choreas;　　　　14-520
improbat has pastor saltuque imitatus agresti
addidit obscenis convicia rustica dictis,
nec prius os tacuit, quam guttura condidit arbor:
arbor enim est, sucoque licet cognoscere mores.
quippe notam linguae bacis oleaster amaris　　　　14-525
exhibet: asperitas verborum cessit in illa.
　　 Hinc ubi legati rediere, negata ferentes
arma Aetola sibi, Rutuli sine viribus illis
bella instructa gerunt, multumque ab utraque cruoris
parte datur; fert ecce avidas in pinea Turnus　　　　14-530
texta faces, ignesque timent, quibus unda pepercit.
jamque picem et ceras alimentaque cetera flammae
Mulciber urebat perque altum ad carbasa malum
ibat, et incurvae fumabant transtra carinae,
cum memor has pinus Idaeo vertice caesas　　　　14-535
sancta deum genetrix tinnitibus aera pulsi
aeris et inflati complevit murmure buxi
perque leves domitis invecta leonibus auras
'irrita sacrilega jactas incendia dextra,
Turne!' ait. 'eripiam: nec me patiente cremabit　　　　14-540
ignis edax nemorum partes et membra meorum.'
intonuit dicente dea, tonitrumque secuti
cum saliente graves ceciderunt grandine nimbi,
aeraque et tumidum subitis concursibus aequor
Astraei turbant et eunt in proelia fratres.　　　　14-545
e quibus alma parens unius viribus usa
stuppea praerupit Phrygiae retinacula classis,
fertque rates pronas medioque sub aequore mergit;
robore mollito lignoque in corpora verso
in capitum faciem puppes mutantur aduncae,　　　　14-550
in digitos abeunt et crura natantia remi,
quodque prius fuerat, latus est, mediisque carina
subdita navigiis spinae mutatur in usum,
lina comae molles, antemnae bracchia fiunt,
caerulus, ut fuerat, color est; quasque ante timebant,　　　　14-555
illas virgineis exercent lusibus undas
Naides aequoreae durisque in montibus ortae
molle fretum celebrant nec eas sua tangit origo;
non tamen oblitae, quam multa pericula saepe
pertulerint pelago, jactatis saepe carinis　　　　14-560
subposuere manus, nisi siqua vehebat Achivos:
cladis adhuc Phrygiae memores odere Pelasgos
Neritiaeque ratis viderunt fragmina laetis
vultibus et laetis videre rigescere puppim
vultibus Alcinoi saxumque increscere ligno.　　　　14-565
　　 Spes erat, in nymphas animata classe marinas
posse metu monstri Rutulum desistere bello:
perstat, habetque deos pars utraque, quodque deorum est
instar, habent animos; nec jam dotalia regna,
nec sceptrum soceri, nec te, Lavinia virgo,　　　　14-570
sed vicisse petunt deponendique pudore
bella gerunt, tandemque Venus victricia nati
arma videt, Turnusque cadit: cadit Ardea, Turno
sospite dicta potens; quam postquam barbarus ignis
abstulit et tepida latuerunt tecta favilla,　　　　14-575
congerie e media tum primum cognita praepes
subvolat et cineres plausis everberat alis.
et sonus et macies et pallor et omnia, captam
quae deceant urbem, nomen quoque mansit in illa
urbis, et ipsa suis deplangitur Ardea pennis.　　　　14-580
　　 Jamque deos omnes ipsamque Aeneia virtus
Junonem veteres finire coegerat iras,
cum, bene fundatis opibus crescentis Iuli,
tempestivus erat caelo Cythereius heros.
ambieratque Venus superos colloque parentis　　　　14- 585
circumfusa sui 'numquam mihi' dixerat 'ullo
tempore dure pater, nunc sis mitissimus, opto,
Aeneaeque meo, qui te de sanguine nostro
fecit avum, quamvis parvum des, optime, numen,
dummodo des aliquod! satis est inamabile regnum　　　　14-590
adspexisse semel, Stygios semel isse per amnes.'
adsensere dei, nec conjunx regia vultus
immotos tenuit placatoque adnuit ore;
tum pater 'estis' ait 'caelesti munere digni,
quaeque petis pro quoque petis: cape, nata, quod optas!'　　　　14-595
fatus erat: gaudet gratesque agit illa parenti
perque leves auras junctis invecta columbis
litus adit Laurens, ubi tectus harundine serpit
in freta flumineis vicina Numicius undis.
hunc jubet Aeneae, quaecumque obnoxia morti,　　　　14-600
abluere et tacito deferre sub aequora cursu;
corniger exsequitur Veneris mandata suisque,
quicquid in Aenea fuerat mortale, repurgat
et respersit aquis; pars optima restitit illi.
lustratum genetrix divino corpus odore　　　　14-605
unxit et ambrosia cum dulci nectare mixta
contigit os fecitque deum, quem turba Quirini
nuncupat Indigetem temploque arisque recepit.
　　 Inde sub Ascanii dicione binominis Alba
resque Latina fuit. succedit Silvius illi.　　　　14-610
quo satus antiquo tenuit repetita Latinus
nomina cum sceptro, clarus subit Alba Latinum.
Epytus ex illo est; post hunc Capetusque Capysque,
sed Capys ante fuit; regnum Tiberinus ab illis
cepit et in Tusci demersus fluminis undis　　　　14-615
nomina fecit aquae; de quo Remulusque feroxque
Acrota sunt geniti. Remulus maturior annis
fulmineo periit, imitator fulminis, ictu.
fratre suo sceptrum moderatior Acrota forti
tradit Aventino, qui, quo regnarat, eodem　　　　14-620
monte jacet positus tribuitque vocabula monti;
jamque Palatinae summam Proca gentis habebat.
　　 Rege sub hoc Pomona fuit, qua nulla Latinas
inter hamadryadas coluit sollertius hortos
nec fuit arborei studiosior altera fetus;　　　　14-625
unde tenet nomen: non silvas illa nec amnes,
rus amat et ramos felicia poma ferentes;
nec jaculo gravis est, sed adunca dextera falce,
qua modo luxuriem premit et spatiantia passim
bracchia compescit, fisso modo cortice virgam　　　　14-630
inserit et sucos alieno praestat alumno;
nec sentire sitim patitur bibulaeque recurvas
radicis fibras labentibus irrigat undis.
hic amor, hoc studium, Veneris quoque nulla cupido est;
vim tamen agrestum metuens pomaria claudit　　　　14-635
intus et accessus prohibet refugitque viriles.
quid non et Satyri, saltatibus apta juventus,
fecere et pinu praecincti cornua Panes
Silvanusque, suis semper juvenilior annis,
quique deus fures vel falce vel inguine terret,　　　　14-640
ut poterentur ea? sed enim superabat amando
hos quoque Vertumnus neque erat felicior illis.
o quotiens habitu duri messoris aristas
corbe tulit verique fuit messoris imago!
tempora saepe gerens faeno religata recenti　　　　14-645
desectum poterat gramen versasse videri;
saepe manu stimulos rigida portabat, ut illum
jurares fessos modo disjunxisse juvencos.
falce data frondator erat vitisque putator;
induerat scalas: lecturum poma putares;　　　　14-650
miles erat gladio, piscator harundine sumpta;
denique per multas aditum sibi saepe figuras
repperit, ut caperet spectatae gaudia formae.
ille etiam picta redimitus tempora mitra,
innitens baculo, positis per tempora canis,　　　　14-655
adsimulavit anum: cultosque intravit in hortos
pomaque mirata est 'tanto' que 'potentior!' inquit
paucaque laudatae dedit oscula, qualia numquam
vera dedisset anus, glaebaque incurva resedit
suspiciens pandos autumni pondere ramos.　　　　14-660
ulmus erat contra speciosa nitentibus uvis:
quam socia postquam pariter cum vite probavit,
'at si staret' ait 'caelebs sine palmite truncus,
nil praeter frondes, quare peteretur, haberet;
haec quoque, quae juncta est, vitis requiescit in ulmo:　　　　14-665
si non nupta foret, terrae acclinata jaceret;
tu tamen exemplo non tangeris arboris huius
concubitusque fugis nec te conjungere curas.
atque utinam velles! Helene non pluribus esset
sollicitata procis nec quae Lapitheia movit　　　　14-670
proelia nec conjunx nimium tardantis Ulixis.
nunc quoque, cum fugias averserisque petentes,
mille viri cupiunt et semideique deique
et quaecumque tenent Albanos numina montes.
sed tu si sapies, si te bene jungere anumque　　　　14-675
hanc audire voles, quae te plus omnibus illis,
plus, quam credis, amo: vulgares reice taedas
Vertumnumque tori socium tibi selige! pro quo
me quoque pignus habe: neque enim sibi notior ille est,
quam mihi; nec passim toto vagus errat in orbe,　　　　14-680
haec loca sola colit; nec, uti pars magna procorum,
quam modo vidit, amat: tu primus et ultimus illi
ardor eris, solique suos tibi devovet annos.
adde, quod est juvenis, quod naturale decoris
munus habet formasque apte fingetur in omnes,　　　　14-685
et quod erit jussus, jubeas licet omnia, fiet.
quid, quod amatis idem, quod, quae tibi poma coluntur,
primus habet laetaque tenet tua munera dextra!
sed neque jam fetus desiderat arbore demptos
nec, quas hortus alit, cum sucis mitibus herbas　　　　14-690
nec quicquam nisi te: miserere ardentis et ipsum,
qui petit, ore meo praesentem crede precari.
ultoresque deos et pectora dura perosam
Idalien memoremque time Rhamnusidis iram!
quoque magis timeas, (etenim mihi multa vetustas　　　　14- 695
scire dedit) referam tota notissima Cypro
facta, quibus flecti facile et mitescere possis.
　　 'Viderat a veteris generosam sanguine Teucri
Iphis Anaxareten, humili de stirpe creatus,
viderat et totis perceperat ossibus aestum　　　　14-700
luctatusque diu, postquam ratione furorem
vincere non potuit, supplex ad limina venit
et modo nutrici miserum confessus amorem,
ne sibi dura foret, per spes oravit alumnae,
et modo de multis blanditus cuique ministris　　　　14-705
sollicita petiit propensum voce favorem;
saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis,
interdum madidas lacrimarum rore coronas
postibus intendit posuitque in limine duro
molle latus tristisque serae convicia fecit.　　　　14-710
saevior illa freto surgente cadentibus Haedis,
durior et ferro, quod Noricus excoquit ignis,
et saxo, quod adhuc vivum radice tenetur,
spernit et irridet, factisque immitibus addit
verba superba ferox et spe quoque fraudat amantem.　　　　14-715
non tulit impatiens longi tormenta doloris
Iphis et ante fores haec verba novissima dixit:
"vincis, Anaxarete, neque erunt tibi taedia tandem
ulla ferenda mei: laetos molire triumphos
et Paeana voca nitidaque incingere lauru!　　　　14-720
vincis enim, moriorque libens: age, ferrea, gaude!
certe aliquid laudare mei cogeris amoris,
quo tibi sim gratus, meritumque fatebere nostrum.
non tamen ante tui curam excessisse memento
quam vitam geminaque simul mihi luce carendum.　　　　14- 725
nec tibi fama mei ventura est nuntia leti:
ipse ego, ne dubites, adero praesensque videbor,
corpore ut exanimi crudelia lumina pascas.
si tamen, o superi, mortalia facta videtis,
este mei memores (nihil ultra lingua precari　　　　14-730
sustinet) et longo facite ut narremur in aevo,
et, quae dempsistis vitae, date tempora famae!"
dixit, et ad postes ornatos saepe coronis
umentes oculos et pallida bracchia tollens,
cum foribus laquei religaret vincula summis,　　　　14-735
"haec tibi serta placent, crudelis et impia!" dixit
inseruitque caput, sed tum quoque versus ad illam,
atque onus infelix elisa fauce pependit.
icta pedum motu trepidantum aperire jubentem
visa dedisse sonum est adapertaque janua factum　　　　14-740
prodidit, exclamant famuli frustraque levatum
(nam pater occiderat) referunt ad limina matris;
accipit illa sinu complexaque frigida nati
membra sui postquam miserorum verba parentum
edidit et matrum miserarum facta peregit,　　　　14-745
funera ducebat mediam lacrimosa per urbem
luridaque arsuro portabat membra feretro.
forte viae vicina domus, qua flebilis ibat
pompa, fuit, duraeque sonus plangoris ad aures
venit Anaxaretes, quam jam deus ultor agebat.　　　　14-750
mota tamen "videamus" ait "miserabile funus"
et patulis iniit tectum sublime fenestris
vixque bene impositum lecto prospexerat Iphin:
deriguere oculi, calidusque e corpore sanguis
inducto pallore fugit, conataque retro　　　　14-755
ferre pedes haesit, conata avertere vultus
hoc quoque non potuit, paulatimque occupat artus,
quod fuit in duro jam pridem pectore, saxum.
neve ea ficta putes, dominae sub imagine signum
servat adhuc Salamis, Veneris quoque nomine templum　　　　14-760
Prospicientis habet.—quorum memor, o mea, lentos
pone, precor, fastus et amanti jungere, nymphe:
sic tibi nec vernum nascentia frigus adurat
poma, nec excutiant rapidi florentia venti!'
　　 Haec ubi nequiquam formae deus aptus anili　　　　14-765
edidit, in juvenem rediit et anilia demit
instrumenta sibi talisque apparuit illi,
qualis ubi oppositas nitidissima solis imago
evicit nubes nullaque obstante reluxit,
vimque parat: sed vi non est opus, inque figura　　　　14-770
capta dei nympha est et mutua vulnera sensit.
　　 Proximus Ausonias iniusti miles Amuli
rexit opes, Numitorque senex amissa nepotis
munere regna capit, festisque Palilibus urbis
moenia conduntur; Tatiusque patresque Sabini　　　　14-775
bella gerunt, arcisque via Tarpeia reclusa
dignam animam poena congestis exuit armis;
inde sati Curibus tacitorum more luporum
ore premunt voces et corpora victa sopore
invadunt portasque petunt, quas obice firmo　　　　14-780
clauserat Iliades: unam tamen ipse reclusit
nec strepitum verso Saturnia cardine fecit;
sola Venus portae cecidisse repagula sensit
et clausura fuit, nisi quod rescindere numquam
dis licet acta deum. Iano loca juncta tenebant　　　　14-785
naides Ausoniae gelido rorantia fonte:
has rogat auxilium, nec nymphae justa petentem
sustinuere deam venasque et flumina fontis
elicuere sui; nondum tamen invia Iani
ora patentis erant, neque iter praecluserat unda:　　　　14-790
lurida subponunt fecundo sulphura fonti
incenduntque cavas fumante bitumine venas.
viribus his aliisque vapor penetravit ad ima
fontis, et Alpino modo quae certare rigori
audebatis aquae, non ceditis ignibus ipsis!　　　　14-795
flammifera gemini fumant aspergine postes,
portaque nequiquam rigidis promissa Sabinis
fonte fuit praestructa novo, dum Martius arma
indueret miles; quae postquam Romulus ultro
obtulit, et strata est tellus Romana Sabinis　　　　14-800
corporibus strata estque suis, generique cruorem
sanguine cum soceri permiscuit impius ensis.
pace tamen sisti bellum nec in ultima ferro
decertare placet Tatiumque accedere regno.
　　 Occiderat Tatius, populisque aequata duobus,　　　　14-805
Romule, jura dabas: posita cum casside Mavors
talibus affatur divumque hominumque parentem:
'tempus adest, genitor, quoniam fundamine magno
res Romana valet nec praeside pendet ab uno,
praemia, (sunt promissa mihi dignoque nepoti)　　　　14-810
solvere et ablatum terris imponere caelo.
tu mihi concilio quondam praesente deorum
(nam memoro memorique animo pia verba notavi)
"unus erit, quem tu tolles in caerula caeli"
dixisti: rata sit verborum summa tuorum!'　　　　14-815
adnuit omnipotens et nubibus aera caecis
occuluit tonitruque et fulgure terruit orbem.
quae sibi promissae sensit rata signa rapinae,
innixusque hastae pressos temone cruento
impavidus conscendit equos Gradivus et ictu　　　　14-820
verberis increpuit pronusque per aera lapsus
constitit in summo nemorosi colle Palati
reddentemque suo jam regia jura Quiriti
abstulit Iliaden: corpus mortale per auras
dilapsum tenues, ceu lata plumbea funda　　　　14-825
missa solet medio glans intabescere caelo;
pulchra subit facies et pulvinaribus altis
dignior, est qualis trabeati forma Quirini.
　　 Flebat ut amissum conjunx, cum regia Juno
Irin ad Hersilien descendere limite curvo　　　　14-830
imperat et vacuae sua sic mandata referre:
'o et de Latia, o et de gente Sabina
praecipuum, matrona, decus, dignissima tanti
ante fuisse viri conjunx, nunc esse Quirini,
siste tuos fletus, et, si tibi cura videndi　　　　14-835
conjugis est, duce me lucum pete, colle Quirini
qui viret et templum Romani regis obumbrat';
paret et in terram pictos delapsa per arcus,
Hersilien jussis compellat vocibus Iris;
illa verecundo vix tollens lumina vultu　　　　14-840
'o dea (namque mihi nec, quae sis, dicere promptum est,
et liquet esse deam) duc, o duc' inquit 'et offer
conjugis ora mihi, quae si modo posse videre
fata semel dederint, caelum accepisse fatebor!'
nec mora, Romuleos cum virgine Thaumantea　　　　14-845
ingreditur colles: ibi sidus ab aethere lapsum
decidit in terras; a cuius lumine flagrans
Hersilie crinis cum sidere cessit in auras:
hanc manibus notis Romanae conditor urbis
excipit et priscum pariter cum corpore nomen　　　　14-850
mutat Horamque vocat, quae nunc dea juncta Quirino est.

P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON LIBER QVINTVS DECIMVS

　　 Quaeritur interea qui tantae pondera molis
sustineat tantoque queat succedere regi:
destinat imperio clarum praenuntia veri
fama Numam; non ille satis cognosse Sabinae
gentis habet ritus, animo maiora capaci　　　　15-5
concipit et, quae sit rerum natura, requirit.
huius amor curae patria Curibusque relictis
fecit ut Herculei penetraret ad hospitis urbem.
Graia quis Italicis auctor posuisset in oris
moenia, quaerenti sic e senioribus unus　　　　15-10
rettulit indigenis, veteris non inscius aevi:
'dives ab Oceano bobus Jove natus Hiberis
litora felici tenuisse Lacinia cursu
fertur, et armento teneras errante per herbas
ipse domum magni nec inhospita tecta Crotonis　　　　15-15
intrasse et requie longum relevasse laborem
atque ita discedens, "aevo" dixisse "nepotum
hic locus urbis erit," promissaque vera fuerunt.
nam fuit Argolico generatus Alemone quidam
Myscelus, illius dis acceptissimus aevi.　　　　15-20
hunc super incumbens pressum gravitate soporis
claviger adloquitur:　　　　　　　　　　　　　15-22a
"patrias, age, desere sedes;　　　　　　　　　　15-23b
i, pete diversi　　　　　　　　　　　　　15-23a
lapidosas Aesaris undas!"　　　　　　　　　　15-22b
et, nisi paruerit, multa ac metuenda minatur;　　　　15-24
post ea discedunt pariter somnusque deusque
surgit Alemonides tacitaque recentia mente
visa refert, pugnatque diu sententia secum:
numen abire jubet, prohibent discedere leges,
poenaque mors posita est patriam mutare volenti.
candidus Oceano nitidum caput abdiderat Sol,　　　　15-30
et caput extulerat densissima sidereum Nox:
visus adesse idem deus est eademque monere
et, nisi paruerit, plura et graviora minari.
pertimuit patriumque simul transferre parabat
in sedes penetrale novas: fit murmur in urbe,　　　　15-35
spretarumque agitur legum reus, utque peracta est
causa prior, crimenque patet sine teste probatum,
squalidus ad superos tollens reus ora manusque
"o cui jus caeli bis sex fecere labores,
fer, precor" inquit "opem! nam tu mihi criminis auctor."　　　　15-40
mos erat antiquus niveis atrisque lapillis,
his damnare reos, illis absolvere culpa;
tunc quoque sic lata est sententia tristis, et omnis
calculus immitem demittitur ater in urnam:
quae simul effudit numerandos versa lapillos,　　　　15-45
omnibus e nigro color est mutatus in album,
candidaque Herculeo sententia numine facta
solvit Alemoniden: grates agit ille parenti
Amphitryoniadae ventisque faventibus aequor
navigat Ionium Sallentinumque Neretum　　　　15-50
praeterit et Sybarin Lacedaemoniumque Tarentum
Sirinosque sinus Crimisenque et Iapygis arva,
vixque pererratis, quae spectant aequora, terris,
invenit Aesarei fatalia fluminis ora
nec procul hinc tumulum, sub quo sacrata Crotonis　　　　15-55
ossa tegebat humus, jussaque ibi moenia terra
condidit et nomen tumulati traxit in urbem.'
talia constabat certa primordia fama
esse loci positaeque Italis in finibus urbis.
　　 Vir fuit hic ortu Samius, sed fugerat una　　　　15-60
et Samon et dominos odioque tyrannidis exul
sponte erat isque licet caeli regione remotos
mente deos adiit et, quae natura negabat
visibus humanis, oculis ea pectoris hausit,
cumque animo et vigili perspexerat omnia cura,　　　　15-65
in medium discenda dabat coetusque silentum
dictaque mirantum magni primordia mundi
et rerum causas et, quid natura, docebat,
quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo,
Juppiter an venti discussa nube tonarent,　　　　15-70
quid quateret terras, qua sidera lege mearent,
et quodcumque latet, primusque animalia mensis
arguit imponi, primus quoque talibus ora
docta quidem solvit, sed non et credita, verbis:
　　 'Parcite, mortales, dapibus temerare nefandis　　　　15-75
corpora! sunt fruges, sunt deducentia ramos
pondere poma suo tumidaeque in vitibus uvae,
sunt herbae dulces, sunt quae mitescere flamma
mollirique queant; nec vobis lacteus umor
eripitur, nec mella thymi redolentia florem:　　　　15-80
prodiga divitias alimentaque mitia tellus
suggerit atque epulas sine caede et sanguine praebet.
carne ferae sedant jejunia, nec tamen omnes:
quippe equus et pecudes armentaque gramine vivunt;
at quibus ingenium est immansuetumque ferumque,　　　　15-85
Armeniae tigres iracundique leones
cumque lupis ursi, dapibus cum sanguine gaudent.
heu quantum scelus est in viscera viscera condi
ingestoque avidum pinguescere corpore corpus
alteriusque animans animantis vivere leto!　　　　15-90
scilicet in tantis opibus, quas, optima matrum,
terra parit, nil te nisi tristia mandere saevo
vulnera dente juvat ritusque referre Cyclopum,
nec, nisi perdideris alium, placare voracis
et male morati poteris jejunia ventris!　　　　15-95
　　 'At vetus illa aetas, cui fecimus aurea nomen,
fetibus arboreis et, quas humus educat, herbis
fortunata fuit nec polluit ora cruore.
tunc et aves tutae movere per aera pennas,
et lepus impavidus mediis erravit in arvis,　　　　15-100
nec sua credulitas piscem suspenderat hamo:
cuncta sine insidiis nullamque timentia fraudem
plenaque pacis erant. postquam non utilis auctor
victibus invidit, quisquis fuit ille, leonum
corporeasque dapes avidum demersit in alvum,　　　　15-105
fecit iter sceleri, primoque e caede ferarum
incaluisse potest maculatum sanguine ferrum
(idque satis fuerat) nostrumque petentia letum
corpora missa neci salva pietate fatemur:
sed quam danda neci, tam non epulanda fuerunt.　　　　15-110
　　 'Longius inde nefas abiit, et prima putatur
hostia sus meruisse mori, quia semina pando
eruerit rostro spemque interceperit anni;
vite caper morsa Bacchi mactandus ad aras
ducitur ultoris: nocuit sua culpa duobus!　　　　15-115
quid meruistis oves, placidum pecus inque tuendos
natum homines, pleno quae fertis in ubere nectar,
mollia quae nobis vestras velamina lanas
praebetis vitaque magis quam morte juvatis?
quid meruere boves, animal sine fraude dolisque,　　　　15-120
innocuum, simplex, natum tolerare labores?
immemor est demum nec frugum munere dignus,
qui potuit curvi dempto modo pondere aratri
ruricolam mactare suum, qui trita labore
illa, quibus totiens durum renovaverat arvum,　　　　15-125
quot dederat messes, percussit colla securi.
nec satis est, quod tale nefas committitur: ipsos
inscripsere deos sceleri numenque supernum
caede laboriferi credunt gaudere juvenci!
victima labe carens et praestantissima forma　　　　15- 130
(nam placuisse nocet) vittis insignis et auro
sistitur ante aras auditque ignara precantem
imponique suae videt inter cornua fronti,
quas coluit, fruges percussaque sanguine cultros
inficit in liquida praevisos forsitan unda.　　　　15-135
protinus ereptas viventi pectore fibras
inspiciunt mentesque deum scrutantur in illis;
inde (fames homini vetitorum tanta ciborum)
audetis vesci, genus o mortale! quod, oro,
ne facite, et monitis animos advertite nostris!　　　　15-140
cumque boum dabitis caesorum membra palato,
mandere vos vestros scite et sentite colonos.
　　 'Et quoniam deus ora movet, sequar ora moventem
rite deum Delphosque meos ipsumque recludam
aethera et augustae reserabo oracula mentis:　　　　15-145
magna nec ingeniis investigata priorum
quaeque diu latuere, canam; juvat ire per alta
astra, juvat terris et inerti sede relicta
nube vehi validique umeris insistere Atlantis
palantesque homines passim et rationis egentes　　　　15-150
despectare procul trepidosque obitumque timentes
sic exhortari seriemque evolvere fati!
　　 'O genus attonitum gelidae formidine mortis,
quid Styga, quid tenebras et nomina vana timetis,
materiem vatum, falsi terricula mundi?　　　　15-155
corpora, sive rogus flamma seu tabe vetustas
abstulerit, mala posse pati non ulla putetis!
morte carent animae semperque priore relicta
sede novis domibus vivunt habitantque receptae:
ipse ego (nam memini) Troiani tempore belli　　　　15-160
Panthoides Euphorbus eram, cui pectore quondam
haesit in adverso gravis hasta minoris Atridae;
cognovi clipeum, laevae gestamina nostrae,
nuper Abanteis templo Junonis in Argis!
omnia mutantur, nihil interit: errat et illinc　　　　15-165
huc venit, hinc illuc, et quoslibet occupat artus
spiritus eque feris humana in corpora transit
inque feras noster, nec tempore deperit ullo,
utque novis facilis signatur cera figuris
nec manet ut fuerat nec formam servat eandem,　　　　15-170
sed tamen ipsa eadem est, animam sic semper eandem
esse, sed in varias doceo migrare figuras.
ergo, ne pietas sit victa cupidine ventris,
parcite, vaticinor, cognatas caede nefanda
exturbare animas, nec sanguine sanguis alatur!　　　　15-175
　　 'Et quoniam magno feror aequore plenaque ventis
vela dedi: nihil est toto, quod perstet, in orbe.
cuncta fluunt, omnisque vagans formatur imago;
ipsa quoque assiduo labuntur tempora motu,
non secus ac flumen; neque enim consistere flumen　　　　15-180
nec levis hora potest: sed ut unda impellitur unda
urgeturque prior veniente urgetque priorem,
tempora sic fugiunt pariter pariterque sequuntur
et nova sunt semper; nam quod fuit ante, relictum est,
fitque, quod haut fuerat, momentaque cuncta novantur.　　　　15- 185
　　 'Cernis et emensas in lucem tendere noctes,
et jubar hoc nitidum nigrae succedere nocti;
nec color est idem caelo, cum lassa quiete
cuncta jacent media cumque albo Lucifer exit
clarus equo rursusque alius, cum praevia lucis　　　　15-190
tradendum Phoebo Pallantias inficit orbem.
ipse dei clipeus, terra cum tollitur ima,
mane rubet, terraque rubet cum conditur ima,
candidus in summo est, melior natura quod illic
aetheris est terraeque procul contagia fugit.　　　　15-195
nec par aut eadem nocturnae forma Dianae
esse potest umquam semperque hodierna sequente,
si crescit, minor est, maior, si contrahit orbem.
　　 'Quid? non in species succedere quattuor annum
adspicis, aetatis peragentem imitamina nostrae?　　　　15-200
nam tener et lactens puerique simillimus aevo
vere novo est: tunc herba recens et roboris expers
turget et insolida est et spe delectat agrestes;
omnia tunc florent, florumque coloribus almus
ludit ager, neque adhuc virtus in frondibus ulla est.　　　　15-205
transit in aestatem post ver robustior annus
fitque valens juvenis: neque enim robustior aetas
ulla nec uberior, nec quae magis ardeat, ulla est.
excipit autumnus, posito fervore juventae
maturus mitisque inter juvenemque senemque　　　　15-210
temperie medius, sparsus quoque tempora canis.
inde senilis hiems tremulo venit horrida passu,
aut spoliata suos, aut, quos habet, alba capillos.
　　 'Nostra quoque ipsorum semper requieque sine ulla
corpora vertuntur, nec quod fuimusve sumusve,　　　　15-215
cras erimus; fuit illa dies, qua semina tantum
spesque hominum primae matris latitavimus alvo:
artifices natura manus admovit et angi
corpora visceribus distentae condita matris
noluit eque domo vacuas emisit in auras.　　　　15-220
editus in lucem jacuit sine viribus infans;
mox quadrupes rituque tulit sua membra ferarum,
paulatimque tremens et nondum poplite firmo
constitit adjutis aliquo conamine nervis.
inde valens veloxque fuit spatiumque juventae　　　　15-225
transit et emeritis medii quoque temporis annis
labitur occiduae per iter declive senectae.
subruit haec aevi demoliturque prioris
robora: fletque Milon senior, cum spectat inanes
illos, qui fuerant solidorum mole tororum　　　　15-230
Herculeis similes, fluidos pendere lacertos;
flet quoque, ut in speculo rugas aspexit aniles,
Tyndaris et secum, cur sit bis rapta, requirit.
tempus edax rerum, tuque, invidiosa vetustas,
omnia destruitis vitiataque dentibus aevi　　　　15-235
paulatim lenta consumitis omnia morte!
　　 'Haec quoque non perstant, quae nos elementa vocamus,
quasque vices peragant, animos adhibete: docebo.
quattuor aeternus genitalia corpora mundus
continet; ex illis duo sunt onerosa suoque　　　　15-240
pondere in inferius, tellus atque unda, feruntur,
et totidem gravitate carent nulloque premente
alta petunt, aer atque aere purior ignis.
quae quamquam spatio distent, tamen omnia fiunt
ex ipsis et in ipsa cadunt: resolutaque tellus　　　　15-245
in liquidas rarescit aquas, tenuatus in auras
aeraque umor abit, dempto quoque pondere rursus
in superos aer tenuissimus emicat ignes;
inde retro redeunt, idemque retexitur ordo.
ignis enim densum spissatus in aera transit,　　　　15-250
hic in aquas, tellus glomerata cogitur unda.
　　 'Nec species sua cuique manet, rerumque novatrix
ex aliis alias reparat natura figuras:
nec perit in toto quicquam, mihi credite, mundo,
sed variat faciemque novat, nascique vocatur　　　　15-255
incipere esse aliud, quam quod fuit ante, morique
desinere illud idem. cum sint huc forsitan illa,
haec translata illuc, summa tamen omnia constant.
　　 'Nil equidem durare diu sub imagine eadem
crediderim: sic ad ferrum venistis ab auro,　　　　15-260
saecula, sic totiens versa est fortuna locorum.
vidi ego, quod fuerat quondam solidissima tellus,
esse fretum, vidi factas ex aequore terras;
et procul a pelago conchae jacuere marinae,
et vetus inventa est in montibus ancora summis;　　　　15-265
quodque fuit campus, vallem decursus aquarum
fecit, et eluvie mons est deductus in aequor,
eque paludosa siccis humus aret harenis,
quaeque sitim tulerant, stagnata paludibus ument.
hic fontes natura novos emisit, at illic　　　　15-270
clausit, et aut imis commota tremoribus orbis
flumina prosiliunt, aut exsiccata residunt.
sic ubi terreno Lycus est epotus hiatu,
existit procul hinc alioque renascitur ore;
sic modo conbibitur, tecto modo gurgite lapsus　　　　15-275
redditur Argolicis ingens Erasinus in arvis,
et Mysum capitisque sui ripaeque prioris
paenituisse ferunt, alia nunc ire Caicum;
nec non Sicanias volvens Amenanus harenas
nunc fluit, interdum suppressis fontibus aret.　　　　15-280
ante bibebatur, nunc, quas contingere nolis,
fundit Anigrus aquas, postquam, nisi vatibus omnis
eripienda fides, illic lavere bimembres
vulnera, clavigeri quae fecerat Herculis arcus.
quid? non et Scythicis Hypanis de montibus ortus,　　　　15-285
qui fuerat dulcis, salibus vitiatur amaris?
　　 'Fluctibus ambitae fuerant Antissa Pharosque
et Phoenissa Tyros: quarum nunc insula nulla est.
Leucada continuam veteres habuere coloni:
nunc freta circueunt; Zancle quoque juncta fuisse　　　　15-290
dicitur Italiae, donec confinia pontus
abstulit et media tellurem reppulit unda;
si quaeras Helicen et Burin, Achaidas urbes,
invenies sub aquis, et adhuc ostendere nautae
inclinata solent cum moenibus oppida mersis.　　　　15-295
est prope Pittheam tumulus Troezena, sine ullis
arduus arboribus, quondam planissima campi
area, nunc tumulus; nam (res horrenda relatu)
vis fera ventorum, caecis inclusa cavernis,
exspirare aliqua cupiens luctataque frustra　　　　15- 300
liberiore frui caelo, cum carcere rima
nulla foret toto nec pervia flatibus esset,
extentam tumefecit humum, ceu spiritus oris
tendere vesicam solet aut derepta bicorni
terga capro; tumor ille loci permansit et alti　　　　15-305
collis habet speciem longoque induruit aevo.
　　 'Plurima cum subeant audita et cognita nobis,
pauca super referam. quid? non et lympha figuras
datque capitque novas? medio tua, corniger Ammon,
unda die gelida est, ortuque obituque calescit,　　　　15-310
admotis Athamanas aquis accendere lignum
narratur, minimos cum luna recessit in orbes.
flumen habent Cicones, quod potum saxea reddit
viscera, quod tactis inducit marmora rebus;
Crathis et huic Subaris nostris conterminus oris　　　　15-315
electro similes faciunt auroque capillos;
quodque magis mirum est, sunt, qui non corpora tantum,
verum animos etiam valeant mutare liquores:
cui non audita est obscenae Salmacis undae
Aethiopesque lacus? quos si quis faucibus hausit,　　　　15-320
aut furit aut patitur mirum gravitate soporem;
Clitorio quicumque sitim de fonte levavit,
vina fugit gaudetque meris abstemius undis,
seu vis est in aqua calido contraria vino,
sive, quod indigenae memorant, Amythaone natus,　　　　15-325
Proetidas attonitas postquam per carmen et herbas
eripuit furiis, purgamina mentis in illas
misit aquas, odiumque meri permansit in undis.
huic fluit effectu dispar Lyncestius amnis,
quem quicumque parum moderato gutture traxit,　　　　15-330
haut aliter titubat, quam si mera vina bibisset.
est locus Arcadiae, Pheneon dixere priores,
ambiguis suspectus aquis, quas nocte timeto:
nocte nocent potae, sine noxa luce bibuntur;
sic alias aliasque lacus et flumina vires　　　　15-335
concipiunt.++tempusque fuit, quo navit in undis,
nunc sedet Ortygie; timuit concursibus Argo
undarum sparsas Symplegadas elisarum,
quae nunc immotae perstant ventisque resistunt.
nec quae sulphureis ardet fornacibus Aetne,　　　　15-340
ignea semper erit, neque enim fuit ignea semper.
nam sive est animal tellus et vivit habetque
spiramenta locis flammam exhalantia multis,
spirandi mutare vias, quotiensque movetur,
has finire potest, illas aperire cavernas;　　　　15-345
sive leves imis venti cohibentur in antris
saxaque cum saxis et habentem semina flammae
materiam jactant, ea concipit ictibus ignem,
antra relinquentur sedatis frigida ventis;
sive bitumineae rapiunt incendia vires,　　　　15-350
luteave exiguis ardescunt sulphura fumis,
nempe, ubi terra cibos alimentaque pinguia flammae
non dabit absumptis per longum viribus aevum,
naturaeque suum nutrimen deerit edaci,
non feret illa famem desertaque deseret ignis.　　　　15-355
　　 'Esse viros fama est in Hyperborea Pallene,
qui soleant levibus velari corpora plumis,
cum Tritoniacam noviens subiere paludem;
haut equidem credo: sparsae quoque membra venenis
exercere artes Scythides memorantur easdem.　　　　15-360
　　 'Siqua fides rebus tamen est addenda probatis,
nonne vides, quaecumque mora fluidove calore
corpora tabuerint, in parva animalia verti?
in scrobe dejecto mactatos obrue tauros
(cognita res usu): de putri viscere passim　　　　15-365
florilegae nascuntur apes, quae more parentum
rura colunt operique favent in spemque laborant.
pressus humo bellator equus crabronis origo est;
concava litoreo si demas bracchia cancro,
cetera supponas terrae, de parte sepulta　　　　15-370
scorpius exibit caudaque minabitur unca;
quaeque solent canis frondes intexere filis
agrestes tineae (res observata colonis)
ferali mutant cum papilione figuram.
　　 'Semina limus habet virides generantia ranas,　　　　15-375
et generat truncas pedibus, mox apta natando
crura dat, utque eadem sint longis saltibus apta,
posterior partes superat mensura priores.
nec catulus, partu quem reddidit ursa recenti,
sed male viva caro est; lambendo mater in artus　　　　15-380
fingit et in formam, quantam capit ipse, reducit.
nonne vides, quos cera tegit sexangula fetus
melliferarum apium sine membris corpora nasci
et serosque pedes serasque assumere pennas?
Junonis volucrem, quae cauda sidera portat,　　　　15-385
armigerumque Jovis Cythereiadasque columbas
et genus omne avium mediis e partibus ovi,
ni sciret fieri, fieri quis posse putaret?
sunt qui, cum clauso putrefacta est spina sepulcro,
mutari credant humanas angue medullas.　　　　15-390
　　 'Haec tamen ex aliis generis primordia ducunt,
una est, quae reparet seque ipsa reseminet, ales:
Assyrii phoenica vocant; non fruge neque herbis,
sed turis lacrimis et suco vivit amomi.
haec ubi quinque suae complevit saecula vitae,　　　　15-395
ilicet in ramis tremulaeque cacumine palmae
unguibus et puro nidum sibi construit ore,
quo simul ac casias et nardi lenis aristas
quassaque cum fulva substravit cinnama murra,
se super imponit finitque in odoribus aevum.　　　　15-400
inde ferunt, totidem qui vivere debeat annos,
corpore de patrio parvum phoenica renasci;
cum dedit huic aetas vires, onerique ferendo est,
ponderibus nidi ramos levat arboris altae
fertque pius cunasque suas patriumque sepulcrum　　　　15-405
perque leves auras Hyperionis urbe potitus
ante fores sacras Hyperionis aede reponit.
　　 'Si tamen est aliquid mirae novitatis in istis,
alternare vices et, quae modo femina tergo
passa marem est, nunc esse marem miremur hyaenam;　　　　15- 410
id quoque, quod ventis animal nutritur et aura,
protinus assimulat, tetigit quoscumque colores.
victa racemifero lyncas dedit India Baccho:
e quibus, ut memorant, quicquid vesica remisit,
vertitur in lapides et congelat aere tacto.　　　　15-415
sic et curalium quo primum contigit auras
tempore, durescit: mollis fuit herba sub undis.
　　 'Desinet ante dies et in alto Phoebus anhelos
aequore tinguet equos, quam consequar omnia verbis
in species translata novas: sic tempora verti　　　　15-420
cernimus atque illas assumere robora gentes,
concidere has; sic magna fuit censuque virisque
perque decem potuit tantum dare sanguinis annos,
nunc humilis veteres tantummodo Troia ruinas
et pro divitiis tumulos ostendit avorum.　　　　15-425
clara fuit Sparte, magnae viguere Mycenae,
nec non et Cecropis, nec non Amphionis arces.
vile solum Sparte est, altae cecidere Mycenae,
Oedipodioniae quid sunt, nisi nomina, Thebae?
quid Pandioniae restant, nisi nomen, Athenae?　　　　15-430
nunc quoque Dardaniam fama est consurgere Romam,
Appenninigenae quae proxima Thybridis undis
mole sub ingenti rerum fundamina ponit:
haec igitur formam crescendo mutat et olim
immensi caput orbis erit! sic dicere vates　　　　15-435
faticinasque ferunt sortes, quantumque recordor,
Priamides Helenus flenti dubioque salutis　　　　15-438
dixerat Aeneae, cum res Troiana labaret:　　　　15-437
"nate dea, si nota satis praesagia nostrae　　　　15-439
mentis habes, non tota cadet te sospite Troia!
flamma tibi ferrumque dabunt iter: ibis et una
Pergama rapta feres, donec Troiaeque tibique
externum patria contingat amicius arvum,
urbem et jam cerno Phrygios debere nepotes,
quanta nec est nec erit nec visa prioribus annis.　　　　15-445
hanc alii proceres per saecula longa potentem,
sed dominam rerum de sanguine natus Iuli
efficiet, quo cum tellus erit usa, fruentur
aetheriae sedes, caelumque erit exitus illi."
haec Helenum cecinisse penatigero Aeneae　　　　15-450
mente memor refero cognataque moenia laetor
crescere et utiliter Phrygibus vicisse Pelasgos.
　　 'Ne tamen oblitis ad metam tendere longe
exspatiemur equis, caelum et quodcumque sub illo est,
immutat formas, tellusque et quicquid in illa est.　　　　15-455
nos quoque, pars mundi, quoniam non corpora solum,
verum etiam volucres animae sumus, inque ferinas
possumus ire domos pecudumque in pectora condi,
corpora, quae possint animas habuisse parentum
aut fratrum aut aliquo junctorum foedere nobis　　　　15-460
aut hominum certe, tuta esse et honesta sinamus
neve Thyesteis cumulemus viscera mensis!
quam male consuescit, quem se parat ille cruori
impius humano, vituli qui guttura ferro
rumpit et immotas praebet mugitibus aures,　　　　15-465
aut qui vagitus similes puerilibus haedum
edentem jugulare potest aut alite vesci,
cui dedit ipse cibos! quantum est, quod desit in istis
ad plenum facinus? quo transitus inde paratur?
bos aret aut mortem senioribus imputet annis,　　　　15-470
horriferum contra borean ovis arma ministret,
ubera dent saturae manibus pressanda capellae!
retia cum pedicis laqueosque artesque dolosas
tollite! nec volucrem viscata fallite virga
nec formidatis cervos includite pinnis　　　　15-475
nec celate cibis uncos fallacibus hamos;
perdite siqua nocent, verum haec quoque perdite tantum:
ora cruore vacent alimentaque mitia carpant!'

　　 Talibus atque aliis instructo pectore dictis
in patriam remeasse(帰る) ferunt ultroque petitum(求められて)　　　　15-480
accepisse Numam populi Latialis(ラティウムの) habenas(支配).

ヌマは、このような教えや、その他の教えを胸にきざんで祖国に帰ると、ラテン民族の総意によってえらばれて、その国の主権を掌中にしたといわれている。

conjuge qui felix nympha(奪) ducibusque Camenis
sacrificos docuit ritus gentemque feroci
adsuetam bello pacis traduxit ad artes.

さいわいにもかれは、ひとりの妖精(89)を妻とし、カメナたちに指導されて、臣下たちに犠牲の儀式を教え、野蛮な戦争に慣れた国民を平和な諸芸術にみちびいた。

qui postquam senior regnumque aevumque peregit,　　　　15-485
exstinctum Latiaeque nurus(複主) populusque patresque
deflevere Numam; nam conjunx urbe relicta
vallis Aricinae densis latet abdita silvis

かれが高齢になって長い生涯とともにその治世の幕をとじると、ラティウムの女たちも、貴族や庶民たちも、こぞってその死を悼み悲しんだ。かれの妻は、都を去って、アリキア(90)の谷の鬱蒼たる森のなかに姿をかくした。

sacraque(祭) Oresteae gemitu questuque Dianae
impedit. a! quotiens nymphae nemorisque lacusque,　　　　15-490
ne faceret, monuere et consolantia verba
dixerunt! quotiens flenti Theseius heros

かの女の嘆き悲しむ声は、オレステスが伝えたディアナの神聖な祭をさまたげた。ああ、森や湖の妖精たちは、いくど哀泣をやめるように忠告し、なぐさめの言葉をかけたことであろうか。涙にくれるかの女にむかって、テセウスの息子ヒッポリュトスはいくどつぎのように言ったことであろうか。

'siste(置く) modum(抑制),' dixit 'neque enim fortuna querenda
sola tua est; similes aliorum respice casus:
mitius ista feres, utinamque exempla dolentem　　　　15-495
non mea te possent relevare! sed et mea possunt.

「いつまでも嘆き悲しむのはやめるがよい。あなたの運命だけが悲しいのではないのだから。おなじような不幸がほかの多くの人たちの上にも起こっているのだということを考えてみるならば、あなたの不幸がもっと堪えやすくなるでしょう。わたし自身のでない例によってあなたの悲しみをなぐさめることができればよいのだが、いまは我慢してわたしの身の上をお聞かせしましょう。

　　 'Fando(噂で) aliquem Hippolytum vestras si contigit aures
credulitate patris, sceleratae fraude novercae
occubuisse neci, mirabere, vixque probabo(信じさせる),
sed tamen ille ego sum. me Pasiphaeia quondam　　　　15-500
temptatum frustra patrium temerare cubile,
quod voluit, finxit voluisse et, crimine verso
(indiciine metu magis offensane(怒った) repulsae(与)?)
damnavit, meritumque nihil(←) pater eicit urbe
hostilique caput prece(呪い) detestatur(呪う) euntis.　　　　15-505

たぶんあなたは、父親の軽はずみな早合点と非道な継母の奸計とによって命をおとしたヒッポリュトウスという男のことを話に聞いたことがあるでしょう。あなたは、きっとびっくりなさるでしょうし、わたしにしても、あなたにそれを信じさせるのは容易なことではありませんが、わたしこそ、そのヒッポリュトウスなのです。あるとき、パシパエの娘パエドラは、わたしに父の寝床を汚させようとして失敗したので、罪をわたしに転嫁して、自分が望んだ不義のくせに逆にわたしの方から言い寄ったのだと吹聴して(それは、父に告げ口されるのを怖れたためか、あるいは、わたしに拒まれた腹いせのためかもしれませんが)、あらぬ濡衣をわたしに着せたのです。むろん、わたしは無実でしたが、父はわたしを町から追放し、去っていくわたしにおそろしい呪いの言葉を浴びせました(93)。

Pittheam profugo(亡命した) curru Troezena petebam
jamque Corinthiaci carpebam litora ponti,

わたしは、亡命者となって、車を駆ってピッテウス(94)の町であるトロエゼンにむかい、コリントス湾の浜辺にさしかかったとき、

cum mare surrexit, cumulusque immanis aquarum
in montis speciem curvari et crescere visus
et dare mugitus summoque cacumine findi(割れる);　　　　15-510

急に海がふくらみ、大きな波が山のように高まったかとおもうと、ものすごい咆哮を発して、その波頭が割れたようにおもえました。

corniger hinc taurus ruptis expellitur undis
pectoribusque tenus molles(穏やかな) erectus in auras
naribus et patulo(開いた) partem maris evomit ore.

と、割れた怒涛のなかから一匹の角のはえた牡牛があらわれ、胸もとまであらわして空中に立ちはだかると、鼻と大きな口から海水をいっぱい吐きだしました。

corda pavent(恐がる) comitum, mihi mens interrita mansit
exiliis contenta suis, cum colla feroces　　　　15-515
ad freta convertunt adrectisque auribus horrent
quadrupedes monstrique metu turbantur et altis
praecipitant currum scopulis(岩); ego ducere vana(無駄な)
frena(ばろく) manu spumis albentibus oblita(濡れた) luctor(格闘する)
et retro lentas tendo(引っ張る) resupinus(のけぞり) habenas.　　　　15-520

部下たちのこころは、怖ろしさにわななきました。わたしのこころは、すこしもたじろぎませんでした。自分の流浪の身の上を考えることで手いっぱいだったからです。ところが、きおい立ったわたしの馬どもは、首を海の方にむけ、耳をそばだててふるえおののき、この怪物にたいする恐怖のあまりすっかり落着きをうしない、車を大きな岩に打ちつけてしまいました。わたしは、白い泡をかんでいる馬どもの巒をなんとかひきしめようとし、身をのけぞらせて丈夫な手綱をひっぱりましたが、力が足りませんでした。

nec tamen has vires rabies(主狂暴) superasset equorum,
ni rota, perpetuum qua circumvertitur axem,
stipitis occursu fracta ac disjecta fuisset.

それでも、もし車輪の、たえまなく回転している心棒のまわりの部分がおおきな樹の幹にあたってくだけなかったら、馬のはげしい勢いも、わたしの力で制することができたかもしれません。

excutior curru, lorisque(手綱) tenentibus artus
viscera viva trahi, nervos in stipe(幹) teneri,　　　　15- 525
membra rapi partim partimque reprensa relinqui,
ossa gravem dare fracta sonum fessamque videres
exhalari animam nullasque in corpore partes,
noscere quas posses: unumque erat omnia vulnus.

わたしは、車から投げだされました。そして、手綱に足をとられましたので、内臓は生きたまま引きさかれ、腱は樹の幹にひっかかり、四肢の一部は前にひきずられ、一部は後のほうにひきちぎられ、骨はくだけて、にぶい音をたて、精根つきはてたたましいは、息たえてしまいました。わたしのからだには、わたしだということがわかってもらえるような部分は、もはやひとつも残っていませんでした。全身がずたずたになってしまったのです。

num potes aut audes cladi(災難) componere(比べる) nostrae,　　　　15-530
nympha, tuam? vidi quoque luce carentia regna
et lacerum fovi Phlegethontide corpus in unda,

おお、妖精よ、これでもあなたは、あなたの不幸をわたしの不幸とくらべることができますか。くらべられるものなら、くらべてごらんなさい。わたしは、光明のない国も見たし、ひきさかれた五体を冥界のプレゲトンの流れに浸けもしました。

nec nisi Apollineae valido medicamine prolis(子)
reddita vita foret; quam postquam fortibus herbis
atque ope Paeonia Dite indignante recepi(取り戻す),　　　　15-535

もしアポロの息子(96)のあらたかな療法をうけなかったならば、わたしは、二度と命をとりもどすことはできなかったでしょう。しかし、ディス(97)の反対をおしきって、わたしは霊草とパエアン(98)の医術とのおかげでふたたび生命をとりもどしました。

tum mihi, ne praesens augerem muneris huius
invidiam, densas objecit(投げる) Cynthia nubes,

ところが、キュントウスの女神(99)さまは、わたしがこのような恩恵に浴したことにたいする世人の嫉みをこれ以上増大させることを心配して、わたしを黒雲につつみ、

utque forem tutus possemque impune videri,
addidit aetatem nec cognoscenda reliquit
ora mihi Cretenque diu dubitavit habendam　　　　15-540
traderet an Delon: Delo Creteque relictis
hic posuit nomenque simul, quod possit equorum
admonuisse(思い出させる), jubet deponere "qui" que "fuisti
Hippolytus," dixit "nunc idem Virbius esto!"

あらゆる危険をのがれ、安心して姿をあらわせるようにと、わたしを老人の姿にし、顔かたちを変えてしまいました。そして、わたしの住む場所としてクレタとデロスのどちらをあたえようかと長いあいだ思案したあげく、結局デロスもクレタもやめにして、この地につれてきてくださったのです。さらに、馬を思いださせるような名前(100)を棄てるようにと命じて、『これまではヒッポリュトウスであったが、これからはウィルビウス(101)という名前にするがよい』とおっしゃいました。

hoc nemus inde colo de disque minoribus unus　　　　15-545
numine sub dominae(女神) lateo(見えない) atque accenseor illi.'

それ以来、わたしはこの森に住み、下級の神のひとりとなって女神さまのご庇護をうけ、その従者として奉仕しているのです」

　　 Non tamen Egeriae luctus aliena levare
damna valent; montisque jacens radicibus imis
liquitur(衰える) in lacrimas, donec pietate dolentis
mota soror Phoebi gelidum de corpore fontem　　　　15-550
fecit et aeternas artus tenuavit in undas.

けれども、他人の不幸は、エゲリアのこころをなぐさめることができなかった。かの女は、ある山の麓に身を伏せて、とめどなく涙にかきくれていたが、ついにポエブスの妹(102)は、亡夫を思うこのやさしい情愛にこころを動かされて、かの女のからだを冷たい泉にし、その手足を溶かして尽きることのない水に変えた。

　　 Et nymphas tetigit nova res, et Amazone natus
haut aliter stupuit,

妖精たちは、このふしぎな奇蹟にこころを打たれた。アマゾンの息子(103)も、茫然としてこれを見つめているばかりであった。

　　　　quam cum Tyrrhenus arator
fatalem glaebam mediis aspexit in arvis
sponte sua primum nulloque agitante moveri,　　　　15-555
sumere mox hominis terraeque amittere formam
oraque venturis aperire recentia fatis:
indigenae dixere Tagen, qui primus Etruscam
edocuit gentem casus aperire futuros;
utve Palatinis haerentem collibus olim　　　　15-560
cum subito vidit frondescere Romulus hastam,
quae radice nova, non ferro stabat adacto
et jam non telum, sed lenti viminis arbor
non exspectatas dabat admirantibus umbras;
aut sua fluminea cum vidit Cipus in unda　　　　15-565
cornua (vidit enim) falsamque in imagine credens
esse fidem, digitis ad frontem saepe relatis,
quae vidit, tetigit, nec jam sua lumina damnans
restitit, ut victor domito remeabat ab hoste,
ad caelumque oculos et eodem bracchia tollens　　　　15-570
'quicquid,' ait 'superi, monstro portenditur isto,
seu laetum est, patriae laetum populoque Quirini,
sive minax, mihi sit.' viridique e caespite factas
placat odoratis herbosas ignibus aras
vinaque dat pateris mactatarumque bidentum,　　　　15-575
quid sibi significent, trepidantia consulit exta;
quae simul aspexit Tyrrhenae gentis haruspex,
magna quidem rerum molimina vidit in illis,
non manifesta tamen; cum vero sustulit acre
a pecudis fibris ad Cipi cornua lumen,　　　　15-580
'rex,' ait 'o! salve! tibi enim, tibi, Cipe, tuisque
hic locus et Latiae parebunt cornibus arces.
tu modo rumpe moras portasque intrare patentes
adpropera! sic fata jubent; namque urbe receptus
rex eris et sceptro tutus potiere perenni.'　　　　15-585
rettulit ille pedem torvamque a moenibus urbis
avertens faciem 'procul, a! procul omnia' dixit
'talia di pellant! multoque ego justius aevum
exul agam, quam me videant Capitolia regem.'
dixit et extemplo populumque gravemque senatum　　　　15-590
convocat, ante tamen pacali cornua lauro
velat et aggeribus factis a milite forti
insistit priscosque deos e more precatus
'est' ait 'hic unus, quem vos nisi pellitis urbe,
rex erit: is qui sit, signo, non nomine dicam:　　　　15-595
cornua fronte gerit! quem vobis indicat augur,
si Romam intrarit, famularia jura daturum.
ille quidem potuit portas irrumpere apertas,
sed nos obstitimus, quamvis conjunctior illo
nemo mihi est: vos urbe virum prohibete, Quirites,　　　　15-600
vel, si dignus erit, gravibus vincite catenis
aut finite metum fatalis morte tyranni!'
qualia succinctis, ubi trux insibilat eurus,
murmura pinetis fiunt, aut qualia fluctus
aequorei faciunt, siquis procul audiat illos,　　　　15-605
tale sonat populus; sed per confusa frementis
verba tamen vulgi vox eminet una 'quis ille est?'
et spectant frontes praedictaque cornua quaerunt.
rursus ad hos Cipus 'quem poscitis,' inquit 'habetis'
et dempta capiti populo prohibente corona　　　　15-610
exhibuit gemino praesignia tempora cornu.
demisere oculos omnes gemitumque dedere
atque illud meritis clarum (quis credere possit?)
inviti videre caput: nec honore carere
ulterius passi festam imposuere coronam;　　　　15-615
at proceres, quoniam muros intrare vetaris,
ruris honorati tantum tibi, Cipe, dedere,
quantum depresso subjectis bobus aratro
complecti posses ad finem lucis ab ortu.
cornuaque aeratis miram referentia formam　　　　15-620
postibus insculpunt, longum mansura per aevum.
　　 Pandite nunc, Musae, praesentia numina vatum,
(scitis enim, nec vos fallit spatiosa vetustas,)
unde Coroniden circumflua Thybridis alti
insula Romuleae sacris adjecerit urbis.　　　　15-625
　　 Dira lues quondam Latias vitiaverat auras,
pallidaque exsangui squalebant corpora morbo.
funeribus fessi postquam mortalia cernunt
temptamenta nihil, nihil artes posse medentum,
auxilium caeleste petunt mediamque tenentes　　　　15-630
orbis humum Delphos adeunt, oracula Phoebi,
utque salutifera miseris succurrere rebus
sorte velit tantaeque urbis mala finiat, orant:
et locus et laurus et, quas habet ipse, pharetrae
intremuere simul, cortinaque reddidit imo　　　　15-635
hanc adyto vocem pavefactaque pectora movit
'quod petis hinc, propiore loco, Romane, petisses,
et pete nunc propiore loco: nec Apolline vobis,
qui minuat luctus, opus est, sed Apolline nato.
ite bonis avibus prolemque accersite nostram.'　　　　15-640
jussa dei prudens postquam accepere senatus,
quam colat, explorant, juvenis Phoebeius urbem,
quique petant ventis Epidauria litora, mittunt;
quae simul incurva missi tetigere carina,
concilium Graiosque patres adiere, darentque,　　　　15-645
oravere, deum, qui praesens funera gentis
finiat Ausoniae: certas ita dicere sortes.
dissidet et variat sententia, parsque negandum
non putat auxilium, multi retinere suamque
non emittere opem nec numina tradere suadent:　　　　15-650
dum dubitant, seram pepulere crepuscula lucem;
umbraque telluris tenebras induxerat orbi,
cum deus in somnis opifer consistere visus
ante tuum, Romane, torum, sed qualis in aede
esse solet, baculumque tenens agreste sinistra　　　　15-655
caesariem longae dextra deducere barbae
et placido tales emittere pectore voces:
'pone metus! veniam simulacraque nostra relinquam.
hunc modo serpentem, baculum qui nexibus ambit,
perspice et usque nota visu, ut cognoscere possis!　　　　15-660
vertar in hunc: sed maior ero tantusque videbor,
in quantum verti caelestia corpora debent.'
extemplo cum voce deus, cum voce deoque
somnus abit, somnique fugam lux alma secuta est.
postera sidereos aurora fugaverat ignes:　　　　15- 665
incerti, quid agant, proceres ad templa petiti
conveniunt operosa dei, quaque ipse morari
sede velit, signis caelestibus indicet, orant.
vix bene desierant, cum cristis aureus altis
in serpente deus praenuntia sibila misit　　　　15-670
adventuque suo signumque arasque foresque
marmoreumque solum fastigiaque aurea movit
pectoribusque tenus media sublimis in aede
constitit atque oculos circumtulit igne micantes:
territa turba pavet, cognovit numina castos　　　　15-675
evinctus vitta crines albente sacerdos
et 'deus en, deus est! animis linguisque favete,
quisquis ades!' dixit 'sis, o pulcherrime, visus
utiliter populosque juves tua sacra colentes!'
quisquis adest, jussum veneratur numen, et omnes　　　　15-680
verba sacerdotis referunt geminata piumque
Aeneadae praestant et mente et voce favorem.
adnuit his motisque deus rata pignora cristis
ter repetita dedit vibrata sibila lingua;
tum gradibus nitidis delabitur oraque retro　　　　15-685
flectit et antiquas abiturus respicit aras
adsuetasque domos habitataque templa salutat.
inde per injectis adopertam floribus ingens
serpit humum flectitque sinus mediamque per urbem
tendit ad incurvo munitos aggere portus.　　　　15-690
restitit hic agmenque suum turbaeque sequentis
officium placido visus dimittere vultu
corpus in Ausonia posuit rate: numinis illa
sensit onus, pressa estque dei gravitate carina;
Aeneadae gaudent caesoque in litore tauro　　　　15-695
torta coronatae solvunt retinacula navis.
impulerat levis aura ratem: deus eminet alte
impositaque premens puppim cervice recurvam
caeruleas despectat aquas modicisque per aequor
Ionium zephyris sextae Pallantidos ortu　　　　15-700
Italiam tenuit praeterque Lacinia templo
nobilitate deae Scylaceaque litora fertur;
linquit Iapygiam laevisque Amphrisia remis
saxa fugit, dextra praerupta Cocinthia parte,
Romethiumque legit Caulonaque Naryciamque　　　　15-705
evincitque fretum Siculique angusta Pelori
Hippotadaeque domos regis Temesesque metalla
Leucosiamque petit tepidique rosaria Paesti.
inde legit Capreas promunturiumque Minervae
et Surrentino generosos palmite colles　　　　15-710
Herculeamque urbem Stabiasque et in otia natam
Parthenopen et ab hac Cumaeae templa Sibyllae.
hinc calidi fontes lentisciferumque tenetur
Liternum multamque trahens sub gurgite harenam
Volturnus niveisque frequens Sinuessa columbis　　　　15-715
Minturnaeque graves et quam tumulavit alumnus
Antiphataeque domus Trachasque obsessa palude
et tellus Circaea et spissi litoris Antium.
huc ubi veliferam nautae advertere carinam,
(asper enim jam pontus erat), deus explicat orbes　　　　15-720
perque sinus crebros et magna volumina labens
templa parentis init flavum tangentia litus.
aequore placato patrias Epidaurius aras
linquit et hospitio juncti sibi numinis usus
litoream tractu squamae crepitantis harenam　　　　15-725
sulcat et innixus moderamine navis in alta
puppe caput posuit, donec Castrumque sacrasque
Lavini sedes Tiberinaque ad ostia venit.
huc omnis populi passim matrumque patrumque
obvia turba ruit, quaeque ignes, Troica, servant,　　　　15-730
Vesta, tuos, laetoque deum clamore salutant.
quaque per adversas navis cita ducitur undas,
tura super ripas aris ex ordine factis
parte ab utraque sonant et odorant aera fumis,
ictaque conjectos incalfacit hostia cultros.　　　　15-735
jamque caput rerum, Romanam intraverat urbem:
erigitur serpens summoque acclinia malo
colla movet sedesque sibi circumspicit aptas.
scinditur in geminas partes circumfluus amnis
(Insula nomen habet) laterumque a parte duorum　　　　15-740
porrigit aequales media tellure lacertos:
huc se de Latia pinu Phoebeius anguis
contulit et finem specie caeleste resumpta
luctibus imposuit venitque salutifer urbi.
　　 Hic tamen accessit delubris advena nostris:　　　　15-745
Caesar in urbe sua deus est; quem Marte togaque
praecipuum non bella magis finita triumphis
resque domi gestae properataque gloria rerum
in sidus vertere novum stellamque comantem,
quam sua progenies; neque enim de Caesaris actis　　　　15- 750
ullum maius opus, quam quod pater exstitit huius:
scilicet aequoreos plus est domuisse Britannos
perque papyriferi septemflua flumina Nili
victrices egisse rates Numidasque rebelles
Cinyphiumque Iubam Mithridateisque tumentem　　　　15-755
nominibus Pontum populo adjecisse Quirini
et multos meruisse, aliquos egisse triumphos,
quam tantum genuisse virum, quo praeside rerum
humano generi, superi, favistis abunde!
ne foret hic igitur mortali semine cretus,　　　　15-760
ille deus faciendus erat; quod ut aurea vidit
Aeneae genetrix, vidit quoque triste parari
pontifici letum et conjurata arma moveri,
palluit et cunctis, ut cuique erat obvia, divis
'adspice,' dicebat 'quanta mihi mole parentur　　　　15-765
insidiae, quantaque caput cum fraude petatur,
quod de Dardanio solum mihi restat Iulo.
solane semper ero justis exercita curis,
quam modo Tydidae Calydonia vulneret hasta,
nunc male defensae confundant moenia Troiae,　　　　15-770
quae videam natum longis erroribus actum
iactarique freto sedesque intrare silentum
bellaque cum Turno gerere, aut, si vera fatemur,
cum Junone magis? quid nunc antiqua recordor
damna mei generis? timor hic meminisse priorum　　　　15-775
non sinit; en acui sceleratos cernitis enses.
quos prohibete, precor, facinusque repellite neve
caede sacerdotis flammas exstinguite Vestae!'
　　 Talia nequiquam toto Venus anxia caelo
verba jacit superosque movet, qui rumpere quamquam　　　　15-780
ferrea non possunt veterum decreta sororum,
signa tamen luctus dant haut incerta futuri;
arma ferunt inter nigras crepitantia nubes
terribilesque tubas auditaque cornua caelo
praemonuisse nefas; solis quoque tristis imago　　　　15-785
lurida sollicitis praebebat lumina terris;
saepe faces visae mediis ardere sub astris,
saepe inter nimbos guttae cecidere cruentae;
caerulus et vultum ferrugine Lucifer atra
sparsus erat, sparsi lunares sanguine currus;　　　　15-790
tristia mille locis Stygius dedit omina bubo,
mille locis lacrimavit ebur, cantusque feruntur
auditi sanctis et verba minantia lucis.
victima nulla litat, magnosque instare tumultus
fibra monet, caesumque caput reperitur in extis,　　　　15-795
inque foro circumque domos et templa deorum
nocturnos ululasse canes umbrasque silentum
erravisse ferunt motamque tremoribus urbem.
non tamen insidias venturaque vincere fata
praemonitus potuere deum, strictique feruntur　　　　15-800
in templum gladii: neque enim locus ullus in urbe
ad facinus diramque placet nisi curia caedem.
tum vero Cytherea manu percussit utraque
pectus et Aeneaden molitur condere nube,
qua prius infesto Paris est ereptus Atridae,　　　　15-805
et Diomedeos Aeneas fugerat enses.
talibus hanc genitor: 'sola insuperabile fatum,
nata, movere paras? intres licet ipsa sororum
tecta trium: cernes illic molimine vasto
ex aere et solido rerum tabularia ferro,　　　　15-810
quae neque concursum caeli neque fulminis iram
nec metuunt ullas tuta atque aeterna ruinas;
invenies illic incisa adamante perenni
fata tui generis: legi ipse animoque notavi
et referam, ne sis etiamnum ignara futuri.　　　　15-815
hic sua complevit, pro quo, Cytherea, laboras,
tempora, perfectis, quos terrae debuit, annis.
ut deus accedat caelo templisque colatur,
tu facies natusque suus, qui nominis heres
impositum feret unus onus caesique parentis　　　　15-820
nos in bella suos fortissimus ultor habebit.
illius auspiciis obsessae moenia pacem
victa petent Mutinae, Pharsalia sentiet illum,
Emathiique iterum madefient caede Philippi,
et magnum Siculis nomen superabitur undis,　　　　15-825
Romanique ducis conjunx Aegyptia taedae
non bene fisa cadet, frustraque erit illa minata,
servitura suo Capitolia nostra Canopo.
quid tibi barbariam gentesque ab utroque jacentes
oceano numerem? quodcunque habitabile tellus　　　　15-830
sustinet, huius erit: pontus quoque serviet illi!
　　 'Pace data terris animum ad civilia vertet
jura suum legesque feret justissimus auctor
exemploque suo mores reget inque futuri
temporis aetatem venturorumque nepotum　　　　15-835
prospiciens prolem sancta de conjuge natam
ferre simul nomenque suum curasque jubebit,
nec nisi cum senior meritis aequaverit annos,
aetherias sedes cognataque sidera tanget.
hanc animam interea caeso de corpore raptam　　　　15-840
fac jubar, ut semper Capitolia nostra forumque
divus ab excelsa prospectet Iulius aede!'
　　 Vix ea fatus erat, medi cum sede senatus
constitit alma Venus nulli cernenda suique
Caesaris eripuit membris nec in aera solvi　　　　15-845
passa recentem animam caelestibus intulit astris
dumque tulit, lumen capere atque ignescere sensit
emisitque sinu: luna volat altius illa
flammiferumque trahens spatioso limite crinem
stella micat natique videns bene facta fatetur　　　　15-850
esse suis maiora et vinci gaudet ab illo.
hic sua praeferri quamquam vetat acta paternis,
libera fama tamen nullisque obnoxia jussis
invitum praefert unaque in parte repugnat:
sic magnus cedit titulis Agamemnonis Atreus,　　　　15-855
Aegea sic Theseus, sic Pelea vicit Achilles;
denique, ut exemplis ipsos aequantibus utar,
sic et Saturnus minor est Jove: Juppiter arces
temperat aetherias et mundi regna triformis,
terra sub Augusto est; pater est et rector uterque.　　　　15-860
di, precor, Aeneae comites, quibus ensis et ignis
cesserunt, dique Indigetes genitorque Quirine
urbis et invicti genitor Gradive Quirini
Vestaque Caesareos inter sacrata penates,
et cum Caesarea tu, Phoebe domestice, Vesta,　　　　15-865
quique tenes altus Tarpeias Juppiter arces,
quosque alios vati fas appellare piumque est:
tarda sit illa dies et nostro serior aevo,
qua caput Augustum, quem temperat, orbe relicto
accedat caelo faveatque precantibus absens!　　　　15-870
　　 Jamque opus exegi, quod nec Jovis ira nec ignis
nec poterit ferrum nec edax abolere vetustas.
cum volet, illa dies, quae nil nisi corporis huius
ius habet, incerti spatium mihi finiat aevi:
parte tamen meliore mei super alta perennis　　　　15-875
astra ferar, nomenque erit indelebile nostrum,
quaque patet domitis Romana potentia terris,
ore legar populi, perque omnia saecula fama,
siquid habent veri vatum praesagia, vivam.

Ovid The Latin Library The Classics Page

2025.8.21～ TomokazuHanafusa/メール　ホーム

オウィディウス『転身物語(変身物語)』羅和対訳 P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON

オウィディウス『転身物語(変身物語)』羅和対訳
P. OVIDI NASONIS METAMORPHOSEON